به گزارش «تابناک» به نقل از خبرگزاری صداوسیما، برنامه گفتگوی ویژه خبری یکشنبه شب ۲۰ اسفند با حضور آقایان حجت الاسلام و المسلمین علیرضا موحد نژاد رئیس کمیته‌ی علمی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری و مهندس سیدقاسم رستمی ، عضو کمیته علمی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری و عضو هیات علمی دانشگاه بجنورد با موضوع بررسی چگونگی رویت هلال ماه رمضان پخش شد مشروح این گفت وگو را در زیر می خوانید:
مقدمه مجری: می‌خواهیم در مورد بررسی رویت هلال ماه مبارک رمضان صحبت کنیم یکی از موضوعاتی که در روز‌های پایانی ماه شعبان مطرح میشود زمان آغاز ماه مبارک رمضان ماه میهمانی خداوند هست این که آیا شعبان ۲۹ روز است یا ۳۰ روز و این که چرا گروه‌های استهلال امروز هلال ماه رمضان را رویت نکردند و علل علمی رویت نشدن ماه مبارک رمضان در ایران چه بوده؟ سوالاتی است که امشب با حضور میهمانان حضوری و البته تلفنی به آن پاسخ خواهیم داد امیدوارم که برنامه ریزی کنید و ما را همراهی بفرمایید.
سوال:مقارن غروب آفتاب امروز رویت هلال ماه مبارک رمضان امکانپذیر نبود و دیده نشد درست است؟
موحدنژاد: بله همین طور است و گروه‌های مختلفی، گروه‌های زیادی البته حدود ۱۰۰ گروه که قرار بود این رصد را انجام بدهند با توجه به وضعیت هوا در بعضی از مناطق که هوای ابری داشتند طبیعتا رصد معنی دار نبود و حالا این طور که بنده هم گزارش‌ها را دریافت کردم هوا معمولا یا غبارآلود و ابری بوده بعضی‌ها البته ابر‌ها کم بود ولی بهرحال هلال دیده نشد حدود ۵۰ گروه توانستند در واقع گزارش‌های خودشان را فرستادند و هلال رویت نشد.
سوال: یک نکته، اگر ماه امشب قابل رویت نیست ممکن است فردا ظهر این اتفاق بیفتد؟ و هلال ماه رویت بشودیا خیر؟
موحدنژاد: البته این که با چشم عادی بشود هلال را دید در فرداظهر یک همچنین چیزی شدنی نیست ولی با چشم مسلح ممکن است ولی دیدن آن با چشم مسلح ما هیچ فقیه و مرجعی را نداریم که این را بپذیرند که مثلا فرض کنید رویت هلال قبل از ظهر انجام بگیرد با ابزار و این چیزی را ثابت بکند در واقع اگر رویت هم بشود چیزی را ثابت نمی‌کند به لحاظ شرعی.
سوال: بپردازیم به این که برای رویت هلال ماه قمری چه مواردی لازم است؟ ما برخی از بستر‌های علمی و شرایطی که باید رویت بشود در استهلال، از طریق گزارش البته جزئیاتش را دیدیم و شنیدیم، اما جزئیات بیشتر را شما به ما بگویید:
موحدنژاد: در رصد‌ها طبعا برای این گروه‌هایی که آموزش دیده هستند یک مقدار موضوع متفاوت است، چون مردم عادی طبعا می‌روند و بعد از غروب خورشید نگاه می‌کنند به افق غربی ولی رصدگر‌ها این طور نیستند یعنی رصدگر‌ها با محاسبه این که ماه کجا رویت خواهد شد و تنظیم تلسکوپ‌ها یا تنظیم دوربین‌های دوچشمی می‌دانند که کجا را رصد کنند این چیزی که در همه‌ی رصد‌ها انجام می‌گیرد و طبیعتا گروه‌های آموزش دیده متفاوت هستند. البته اگر دیدن هلال، هلال مشکلی باشد سعی می‌کنند که گروه‌های رصدی به یک مناطق مرتفعی بروند که در واقع از غبار‌های نزدیک سطح زمین دور بشوند و هوای شفاف تری داشته باشند.
سوال: اجازه بدهید ارتباط بگیریم با جناب آقای مهندس قاسم رستمی عضو ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری و البته عضو هیات علمی دانشگاه بجنورد.
آقای مهندس رستمی، در برخی از کشور‌ها ماه مبارک رمضان یک روز زودتر از کشور ما آغاز میشود چرایی این موضوع را به ما توضیح می‌دهید؟
رستمی: بله، اگر همکاران بتوانند تصویر شماره یک را برای من نمایش بدهند تا تصویر را نشان می‌دهند من به این نکته اشاره بکنم (توضیحات روی تصویر) با توجه به این که مخاطبین ما در سراسر کشور ممکن است از قشر‌های مختلف باشند در این جا من لازم می‌دانم به طور خیلی ساده روند پیش بینی علمی رویت هلال را توضیح مختصری بدهم. اگر این تصویری که برای پیش بینی رویت هلال ماه استفاده می‌کنیم و بر اساس رصد‌های متعددی که در طول سالیان دراز شاید یک چیزی حدود ۱۲۰ سال گذشته تا حالا بر اساس رصد‌های مطمئن ما آنها را تهیه کردیم دقت بکنید، پایین‌ترین خط که به صورت منحنی هست و در محل آسمان در غروب خورشید من آن را رسم کردم، ببینید خورشید در پایین روی افق قرار گرفته و قسمت نورانی آسمان اجازه نمی‌دهد به ما که ما بتوانیم هلال را در فاصله‌ی خیلی نزدیکی از خورشید ببینیم، هر چه این هلال ماه می‌آید به سمت بالاتر و ارتفاع می‌گیرد هم آسمان تاریک‌تر میشود و امکان رویت هلال را برای ما راحت‌تر خواهد کرد، در این تصویر من خط سبزرنگی را آنجا قرار دادم که بر اساس آخرین رصد‌ها و رکورد‌هایی که ما داشتیم مثل مثلا فرض کنید رصد رکوردی که آقای سیدمحسن قاضی میرسعید با سن ۱۱ ساعت و ۴۰ دقیقه داشتند یا همین رصدی که حاج آقای موحد نژاد سال ۲۰۰۱ بود که با سن ۱۲ ساعت و ۱۵ دقیقه داشتند این خط رسم شده و با دقت. در این خط حدود ۷ درجه ارتفاع در بالای خورشید قرار گرفته، بهرحال وقتی که ما به لحاظ نجومی می‌گوییم ۷ درجه اگر دست مان را کامل باز بکنیم و دو انگشت را ما قرار بدهیم تقریبا ۵ درجه هست، یعنی یک مقدار از این بیشتر و همین طور این خط می‌آید، خط تیره رنگ هست که ما در واقع اولین خط را با تلسکوپ ۸ اینچ پیشنهاد کردیم که رویت انجام بشود و بعد خط آبی رنگ می‌رسد به ابزار با استفاده از تلسکوپ‌های ۳ اینچ و نهایتا آن خط قرمز که در بالا قرار گرفته یعنی اگر ما ماه را در آسمان نسبت به خورشید محلش را رسم بکنیم بالاتر از خط قرمز قرار بگیرد ما در واقع می‌توانیم این هلال را با چشم غیرمسلح ببینیم.
سوال: آقای موحدنژاد یک سوال بپرسم که آیا هلال ماه حتما باید با چشم غیرمسلح و با چشم دیده بشود؟
موحدنژاد: در این مسئله بین مراجع عظام تقلید اختلاف هست، بعضی ازمراجع می‌فرمایند رویت حتما باید با چشم عادی باشد بعضی از مراجع هم می‌فرمایند که نه اگر با چشم مسلح هم دیده شد، شرعا اعتبار دارد، این تفاوت هست.
سوال: و چطور صحت این دیدن‌ها و این رویت‌ها تایید میشود؟
موحدنژاد: در ستاد استهلال ما گزارش‌هایی را که رصدگران به ما می‌دهند اینها را با دقت بررسی می‌کنیم از جمله این که سوال می‌کنیم، سوالات دقیقی از آنها می‌پرسیم به این که معلوم باشد آن چیزی که دیدند در واقع رویت واقعی است یا توهم در رویت است؟ چون تجربه اش را بنده داشتم که دو نفر کنار هم ایستادند هلال را دیدند یکی از آنها می‌گوید من هلال را دیدم در حالی که مثلا دهانه‌ی هلال به سمت چپ من بود و آن فرد دیگر می‌گوید من هلال را دیدم در حالی که دهانه‌ی هلال به سمت راست من بود، اینها معلوم است که بالاخره یک نفر دارد اشتباه می‌کند یا هر دو دچار توهم شدند. طبعا، چون گزارش با یک نفر ثابت نمی‌شود این تفاوت‌ها خودش می‌تواند نشان بدهد که این رویت چقدر واقعی است و این کاری است که ما با دقت در ستاد استهلال انجام می‌دهیم. چون هیجانات زیاد است، هیجانات در رویت هلال زیاد است آدم هم که دنبال یک چیزی گشت در آسمان، در واقع یک کمان باریکی را دنبال می‌کند ممکن است چیز‌هایی به چشمش بیاید.
سوال: اگر علمی و بر اساس شواهد علمی هلال ماه قابل رویت نباشد و یک فرد ادعا کند که من هلال ماه را دیدم شرایط به چه صورت خواهد بود در بررسی‌های شما؟
موحدنژاد: ما در ستاد استهلال آن چیزی که ملاک قرار می‌دهیم همان ضوابط شرعی است، یعنی اگر اینطور بود مثلا ما می‌گفتیم خب دیگر به لحاظ علمی این هلال اصلا قابل رویت نیست، پس دیگر استهلال هم معنی ندارد، ولی ما این کار را نمی‌کنیم ما آنجا می‌گوییم همانطور که روال معمول بوده است و هنوز هم هست، ما هم سوالات را می‌پرسیم و واقعا به نظر ما کار ساده‌ای است کسی که هلال را دیده آیا توهم رویت کرده یا رویت واقعی است، این با چند تا سوال معلوم میشود یعنی کسی که در این کار تجربه داشته باشد می‌تواند با چند تا سوال فنی از فرد این را متوجه بشود، ما این کار را انجام می‌دهیم و این را هم برای این انجام می‌دهیم جدا می‌کنیم، ما مثلا وقتی که داریم بحث می‌کنیم یک هلال قابل رویت است یا نه؟ مثل این که در شورای تقویم این بحث‌ها انجام می‌گیرد ما می‌رویم روی ضوابط علمی و اینها و تقویم استخراج میشود زودتر اصلا از این که سال شروع بشود تقویم داده میشود ولی وقتی در ستاد استهلال نشستیم آنجا دیگر می‌گذاریم این بحث‌ها را کنار و می‌گوییم آن پیش بینی‌ها کنار، فعلا آنچه که فعلا و عملا ما با آن مواجه هستیم آن را بررسی می‌کنیم.
سوال: آقای مهندس رستمی چند سؤال و بر اساس حالا چند شاخصه از روی بلند بودن هلال یا بر اساس ضخیم بودن هلال یا بر اساس دید غروب کردن هلال می‌توانیم بگویید که هلال مثلاً در شب قبل قابل رویت بوده و ضمن اینکه به ما بگویید اصلاً در کجا‌های ایران شرایط مهیا‌تر و مناسب‌تر است برای رویت هلال ماه مبارک رمضان؟
رستمی: ببینید من یک مثال عامیانه بزنم ببینید وقتی که ما دانش آموزان را برای سال اول ابتدایی می‌خواهیم به دبستان ببریم و ثبت نام بکنیم وقتی می‌گویند تا سی و یک شهریور آن سال که شش سال تموم میشود و می‌تواند اون فرد ثبت نام بکنه این ملاک میشود حد و آن در واقع اندازه‌ای که در نظر گرفته شده برای ثبت نام حالا اگر یک کسی اول مهر به دنیا اومده باشد در واقع این باید یکسال صبر بکند و برود سال بعد بیاید آن سال اول ثبت نام بکند همین که سال بعد می‌آید این فرد یک مقدار بزرگ‌تر دیده میشود گنده‌تر دیده میشود و فکر می‌کنند که این فرد خیلی تفاوت می‌کند با یک بچه کلاس اولی در مورد هلال ماه هم همین اتفاق می‌افتد اگر حالا اون تصویر شماره دو را دوستان نمایش بدهند من بتوانم روی اون تصویری توضیح بدهم که اصلاً چرا امشب این هلال قابل رویت نبود وضعیت چطوری بود و چرا این‌قدر بالا می‌آید، ببینید امشب در تهران ساعت هجده و هشت دقیقه غروب خورشید بوده ساعت دوازده و سی دقیقه امروز مقارنه و تولد ماه بوده یعنی یک چیزی حدود پنج ساعت و نیم از مقارنه گذشته و سن هلال این پنج ساعت سی و شش است، دایره قرمز رنگی که در کنار تهران من اونجا قرار دادم و در نزدیک افق هست و نزدیک غروب خورشید و محل ماه رادر آسمان نشان می‌دهد و فرصتی که ما داشتیم در تهران بتوانیم این ماه را که امکان رؤیتش به لحاظ علمی نبود ببینیم نه دقیقه بوده خوب ما هم ببینید بر اساس همان پیش بینی که گفتم تا خط سبز رنگ رویت هلال با تلسکوپ است با تلسکوپ هشت اینچ خوب این به لحاظ علمی تا حالا همچین هلالی را ما نداشتیم بتوانیم ببینیم می‌رویم نقطه باز قرمز رنگی که کنارش مکه را گذاشتم یه مقدار از تهران این ماه در مکه بالاتر است در مکه ساعت هجده و پنجاه و هشت دقیقه به وقت ایران خورشید غروب کرده و سیزده دقیقه ماه در آسمان بوده باز هم این هلال قابل رویت نبوده با این که ما دیدیم در خبر‌ها آمد که در عربستان ادعای رؤیت شد و بر اساس ادعای رؤیت فردا را اول ماه اعلام کردند درحالی که همانطور که حاج آقای موحد نژاد هم توضیح دادند چنین هلالی توهم بوده و صد در صد اشتباه بود، چون به لحاظ علمی اگر چنین هلالی اثبات بشود که رؤیت شده رکورد خیلی زیادی را خواهد شکست، چون ببینید مثلاً الان در مکه شش ساعت و بیست و هشت دقیقه سن داشته امشب و ما تا فاصله یازده ساعت چهل دقیقه رکورد هلال نزدیک به پنج ساعت اختلاف داریم بعد برویم یه مقدار بالاتر اگر نگاه بکنید باز بالاتر از مکه در سمت چپ من الجزیره را در واقع محل هلالش در غروب خورشید گذاشتم که ساعت بیست و یک و بیست و یک دقیقه تقریباً بگیرید یه ساعت پیش اونجا غروب خورشید بوده حالا الانم رسیده دیگر به غرب آفریقا و شاخ آفریقا مثلاً مراکش و سنگال الان غروب خورشید در آن مناطق است اونجا الان نوزده دقیقه مکث هست و اونجا هم امکان رؤیت نیست حالا برویم بالاتر می‌رسیم اونجا که روی خط سبز من هاوانا را گذاشتم در واقع با پایتخت کوبا راساعت یک و پنج دقیقه به وقت ایران یعنی امشب بامداد یک و پنج دقیقه در هاوانا غروب خورشید اتفاق خواهد افتاد در اینجا در واقع اولین نقاطی هست که در امریکای مرکزی خلیج مکزیک خود مکزیک می‌توانیم ما هلال را با سن تقریباً چهار ساعت و نیم با تلسکوپ‌های بزرگ رویت کنیم و بعد از آن کم کم در غرب امریکا مثل من کالیفرنیا را قرار دادم که روی خط قرمز رنگ قرار و با تلسکوپ مثلاً سه اینچ و هشتاد سانتی می‌توانیم هلال را مشاهده بکنیم در کالیفرنیا چهل و چهار دقیقه مکث است و هلال چهل و چهار دقیقه در آسمان خواهد بود و سن هلال به هفده ساعت خواهد رسید و بالاخره من هاوایی را که جزیره‌ای در غرب امریکا هستش را قرار دادم که کاملاً از خط قرمز و حد رویت چشم غیرمسلح بالاتر هست، در هاوایی ما قطعاً این هلال را در ساعت هشت صبح فردا یعنی زمانی‌که در هاوایی در واقع غروب خورشید اتفاق می‌افتد و هشت صبح بامداد ما هست یا هشت صبح به وقت تهران هست این هلال با مکث چهل و هفت دقیقه و سن نوزده ساعت با چشم غیر مسلح دیده می شود اگر من یک جمع‌بندی بکنم کاملاً مشخص است ما در تمام منطقه خاورمیانه در کل آفریقا این هلال را به لحاظ علمی اصلا امکان رؤیت نداشتیم که ما این هلال را بتوانیم ببینیم و لذا ما قطعاً از نظر علمی هرگونه ادعای رویت را تو این منطقه رد می‌کنیم و امکان این هلال در این شب وجود نداشته.
سوال: چون الان اشاره کردید به تلسکوپ‌ها حالا به لحاظ ابزاری و به لحاظ استفاده از تجهیزات حالا به انواع مختلف در تلسکوپ‌ها در کشور‌های مختلف و در مناطق مختلف هم اشاره کردید یک پرسش بپرسم و اگر حالا هلال ماه دیده نشد به جهت چشمی امکان استفاده از تلسکوپ‌های بسیار قوی را برای رویت داریم مثلاً تلسکوپ رصد خانه ملی بیاییم و استفاده کنیم و این اتفاق بیفتد به لحاظ علمی؟
رستمی: ببینید ما که ابزار‌های پیشرفته‌ای امروز داریم که اینها باز به تلسکوپ‌ها متصل میشوند و ما می‌توانیم در کسری از ثانیه صد‌ها تصویر از محلی که ماه هلال در آسمان است بتوانیم بگیریم و ترکیب این تصاویر و پردازش این تصاویر منجر میشود به ثبت یک تصویر هلال و این هلال‌ها راما جدایی از هلال‌هایی می‌دانیم که با رؤیت با تلسکوپ مستقیماً در پشت چشمی تلسکوپ صورت می‌گیرد یا حتی رؤیت با چشم غیرمسلح در واقع این آشکارسازی هلال به وسیله تلسکوپ‌ها حتی تلسکوپ‌های قوی در واقع تصویری هست که باز سازی شده تصویر هست از آسمان که فکر می‌کنم هنوز حالا باز حاج آقای موحد نژاد هم هستند از نظر فقهی می‌توانند بیشتر توضیح بدهند فکر نمی‌کنم که این ملاکی برای رؤیت هلال باشد و برای پیش‌بینی اول ماه.
سوال: تا همین‌جا را نگه داریم آقای رستمی بر خواهم گشت و شما از لحاظ علمی مباحث دیگری را در خصوص استهلال ماه مبارک رمضان از محضرتان پرسش خواهم کرد، آقای موحد نژاد یک نکته به کشور‌های مختلف اشاره کردند حالا ما کشور‌های اسلامی را اگر بررسی کنیم استهلال هلال ماه مبارک رمضان چگونه در اون‌ها صورت می‌گیرد ما که در کشورمان استقرار گروه‌های استهلال را داریم در آنها چطور هست؟
موحد نژاد: حالا در حدی که ما اطلاع داریم اون‌ها هم استهلال انجام می‌دهند و بر اساس استهلال اعلام اول ماه می‌کنند منتها خوب اون چیزی که ما از نتایج اون استهلال‌هایی که اون‌ها دارند می‌بینیم و این را متوجه می‌شویم که ظاهراً این کاری که با دقت در ستاد استهلال به دفتر مقام معظم رهبری انجام می‌گیرد و از کارشناسان رؤیت هلال استفاده میشود واقعیت این است که حالا ما در ستاد استهلال از بهترین کارشناسانی که در این زمینه در ایران هستند استفاده می‌بریم خوب این کار اونجا انجام نمی‌گیرد ما این را از نتایج اعلام‌ها اون‌ها می‌گیریم وگرنه خوب اون‌ها هم مثل ما تقویم دارند حالا برای استخراج تقویم شان هم قواعدی دارند ولی اون چیزی را که ملاک قرار می‌دهند استهلال است منتها خوب این استدلال‌ها به نظر ما خیلی هایش در واقع ایراد دارد، همان جور که آقای مهندس فرمودند مثلا ما قبول نداریم که هلال امشب در عربستان قابل رویت بوده باشد حتی با ابزار و این را تجربه‌های مکرر رویش وجود دارد و این نیست که ما فقط این را می‌گوییم یعنی الان ما مراکز معتبر نجومی در دنیا داریم که اگر ما مثلا بگوییم که هلال را توانستند با سن حدود مثلاً شش ساعت و خورده‌ای ببینند اصلاً آنها نمی‌پذیرند ولی گزارش‌های رصد گرانه ما مراکز معتبر بین‌المللی می‌پذیرند این خوب تفاوت موضوع است معلوم است که برای اهلش معنی دارد این مسئله
سوال:آقای مهندس رستمی ممکن است یک هلال در افغانستان دیده بشود ولی در عراق دیده نشود؟
رستمی: ببینید اینکه هلال آیا واقعاً به لحاظ علمی در افغانستان دیده بشود و ثبت بشود و بعد ما همین هلال را در عراق نبینیم امکان ندارد یعنی ما وقتی‌که شرقی‌ترین نقطه مان امکان رؤیت داشته باشد به لحاظ علمی و در اکثر مواقع این اتفاق می‌افتد که قطعاً در عراق هم دیده میشود ولی اینکه ما می‌دانیم مثلاً هفده تا کشور از عربستان تبعیت می‌کنند مثلاً امشب اعلام شد فردا اول ماه در عربستان هست این هفده تا کشور از جمله افغانستان تبعیت می‌کنند از عربستان و فردا اول ماهشان خواهند بود و ممکن است این تصور پیش بیاید آیا در افغانستان هلال دیده شده و در ایران دیده نشده این طور نیست در واقع این تبعیتی است که افغانستان از عربستان داشتند.
سوال: آقای موحد نژاد نور زمین حالا به لحاظ ملاک و معیاری اگر بخواهیم بررسی کنیم نور زمین تا به ماه می‌تواند معیار‌ها و ملاک‌های اول ماه قمری باشد؟
موحد نژاد: ما اصطلاحی داریم در واقع ارث شاین می‌گویند خارجی‌ها که به نور زمین تاب ترجمه میشود این یه بحثی است به لحاظ فقهی که اگر ما هلال را ندیدیم مثل امشب و فرداشب ما دیدیم ماه را درحالی‌که بخش تاریکش با نور ضعیفی دیده میشود، چون ما هلال را داریم بعد اون بخش تاریک با نور ضعیفی دیده بشود این را اصطلاحاً می‌گویند این نور، نور زمین تاب است نوری است که از زمین می‌تابد تا به ماه، چون وقتی ما ماه را شکل هلال می‌بینیم کسی که در ماه باشد زمین را تقریباً به شکل بدر می‌بیند یعنی ما در واقع قرینه همدیگر، مقابل همدیگر به این شکل قرار می‌گیرد.
سوال: خوب این نور زمین تاب ماه می‌تواند ملاک اول ماه قمری باشد؟
موحد نژاد: برخی از فقها که کم هستند یعنی در فقهای معاصر که الان هم در قید حیات نیستند دو نفر معتبر می‌دانستند که اگر این اینجور شما دیدید ماه را این نشان می‌دهد که اون شب، شب دوم است ولی بقیه فقها این را نپذیرفتند به عنوان یک نشانه که اگر ماه نور زمین تاب به این طور درش دیده بشود که اصطلاحاً در متون فقهی یا روایات می‌گویند ماه مطوق دیده بشود طوق دار گویا ماه مثل یک سری است که این حلال مثل یک گردن بند است برایش می‌گویند مطوق بودن ماه بیشتر فقها نپذیرفتند که این شب نشان دهنده شب دوم ماه باشد.
سوال: این از نگاه فقهی و نگاه علمی باز هم برای نگاه علمی از آقای مهندس بپرسم که مطوق بودن ماه و این نور زمین تابی که اشاره حاج آقای موحد نژاد بود می‌تواند در واقع ملاکی باشد برای تعیین اول ماه قمری؟
رستمی: بله اگر تصویر شماره سه را هم نمایش بدهند من توضیحات را شروع بکنم فردا شب یعنی دوشنبه در واقع هلال ماه بسیار بلند است این هلال و در واقع به خاطر بالا بودن ارتفاعش و فاصله ماه از خورشید نور زمین تاب روی ماه قرار می‌گیرد و مطوق خواهد شد یعنی اینکه ما ماه را کاملاً رویت خواهیم کرد علاوه بر هلال و به لحاظ علمی این در واقع به اصطلاح می‌گویند از شب دوم به بعد تا حدودا شب چهارم که این نور هست به نظر می‌رسد که شب دوم است با اینکه ما الان به لحاظ علمی داریم که این امکان وجود ندارد ولی من برایتان در تصویر سوم قرار دادم که مثلاً در دهلی، کابل تهران و مکه در روز دوشنبه غروب روز دوشنبه فردا شب این هلال در ارتفاع حدود شانزده درجه با چیزی حدود هشتاد و دو دقیقه مثلاً در تهران را من برایتان مثال بزنم است هشتاد و سه دقیقه مکث است یعنی هشتاد و سه دقیقه بعد از غروب خورشید غروب خواهد کرد لذا این هلال خیلی بلند است و در واقع به ظاهر به نظر می‌رسد که دو شبه هستش در حالی که به این صورت نیست.
سوال: آقای موحد نژاد بفرمایید؟
موحد نژاد: این ماه هلالی را که ما داشتیم هلال ماه رمضان در واقع در زمانی دارد شکل می‌گیرد که ماه به تقریباً نزدیک‌ترین فاصله‌اش با زمین می‌رسد وقتی ماه فاصله‌اش با زمین خیلی نزدیک است سرعت حرکتش بالاست بنابراین امشب هلال نبود، فردا شب این فاصله زیاد خواهد شد و یک هلال بلندی را می‌بینیم ولی هلالی که قطعاً امشب دیده نمی‌شده و فردا شب به راحتی دیده میشود.
