منظور از رحم اجاره‌ای چیست؟
اجاره رحم به روشی گفته می‌شود که شخص ثالثی فرزند شما را در رحم خود پرورش می‌دهد و او را به دنیا می‌آورد. شخص داوطلب «مادر جایگزین» نامیده می‌شود. این کار معمولا به دو روش انجام می‌شود:
در روش اول از تخمک مادر جایگزین استفاده می‌شود و در واقع این داوطلب مادر بیولوژیکی کودک به حساب می‌آید. در این روش اسپرم پدر یا اسپرم اهدایی از طریق تلقیح داخل‌رحمی اسپرم یا IUI وارد رحم مادر جایگزین می‌شود و با تخمک او در هم می‌آمیزد.
روش دوم با لقاح مصنوعی یا IVF انجام و از تخمک و اسپرم والدین متقاضی استفاده می‌شود. با لقاح مصنوعی تخمک مادر متقاضی توسط اسپرم بارور و در رحم مادر جایگزین قرار داده می‌شود. در این روش، مادر جایگزین پیوند ژنتیکی با جنین ندارد و تنها او را تا هنگام زایمان در رحم خود حمل می‌کند. این‌طوری جنین تمام خصوصیات والدین واقعی‌اش را دریافت می‌کند و از لحاظ فقهی نیز فرزند مشروع آن‌ها محسوب می‌شود. در اجاره رحم معمولا از روش دوم استفاده می‌شود.
دلایل استفاده از رحم اجاره‌ای
۱. ناباروری
زوج‌هایی که مشکل ناباروری دارند، می‌توانند سراغ رحم اجاره‌ای بروند. همچنین افرادی که سقط جنین پیاپی داشته‌اند، مکرر در لانه‌گزینی شکست خورده‌اند یا رحمشان مشکل دارد، از شیوه اجاره رحم بهره می‌برند.
۲. بیماری
حاملگی برای افراد مبتلا به برخی از بیماری‌ها همچون بیماری‌های کلیوی و قلبی بسیار خطرناک است. بعضی از دارو‌ها نیز برای حاملگی خطرناک‌اند. این دسته از افراد به‌دلیل خطر زیاد حاملگی می‌توانند به اجاره رحم روی بیاورند. همچنین بعضی از متخصصان به‌دلیل مشکلات روحی و روانی شخص را از حامله‌شدن منع می‌کنند.
۳. سابقه مشکل بارداری
دسته‌ای دیگر از افراد ممکن است به‌خاطر مشکلات قبلی بارداری سراغ اجاره رحم بروند. مثلا خون‌ریزی شدید پس از زایمان که منجر به برداشتن رحم شود، جزو این مشکلات است.
۴. سن زیاد
باردارشدن خانم‌های بالای ۳۵ سال احتمال ابتلای فرزند به اختلالات ژنتیکی را افزایش می‌دهد. همچنین بارداری در این سن به‌علت کاهش ذخیره تخمدان ممکن است بسیار دشوار باشد. در چنین شرایطی، استفاده از رحم اجاره‌ای گزینه خوبی است.
۵. اختلال ژنتیکی
اگر مادر مبتلا به اختلال‌های ژنتیکی است، بهتر است از رحم اجاره‌ای و تخمک اهدایی استفاده شود. البته در این شرایط خود مادر می‌تواند با استفاده از تخمک اهدایی جنین را در رحم خود حمل کند.
شرایط مادر جایگزین برای رحم اجاره‌ای
هر والد یا کلینیک ناباروری شرایط متفاوتی برای مادر جایگزین تعیین می‌کند. شرایط رایج برای انتخاب مادر جایگزین عبارت‌اند از:
۲۱ تا ۴۵ سال سن داشته باشد. (سن ایدئال زیر ۳۵ سال است.)
شاخص توده بدنی مناسبی داشته باشد.
حداقل یک بار بدون مشکلات شدید دوران بارداری زایمان موفق داشته باشد.
بیش از ۵ بار زایمان نکرده باشد.
بیش از ۳ بار سزارین نکرده باشد.
آزمایش‌های روانی و پزشکی لازم را گذرانده باشد.
به دارو‌های ضدافسردگی، هرگونه مواد مخدر، الکل و دخانیات اعتیاد نداشته باشد.
ساکن محله‌ای باشد که با اجاره رحم مشکلی نداشته باشند.
شریک زندگی‌اش حامی او باشد.
از نظر روانی و احساسی باثبات باشد.
مدارک و قراردادهای لازم را امضا کند.
مراحل اجاره رحم
اگر تصمیم نهایی خود را گرفته‌اید و قصد دارید سراغ رحم اجاره‌ای بروید، باید مراحل کلی این فرایند را بدانید. اولین قدم دریافت تأییدیه دادگاه است که جلوتر درباره آن صحبت می‌کنیم. در این بخش، کلیات مراحل اجاره رحم از طریق مؤسسات و کلینیک‌های ناباروری پس از دریافت تأییدیه را توضیح می‌دهیم.
۱. آشنایی اولیه
بهتر است پس از مراجعه به کلینیک مدنظر خود، وکیلی بگیرید که در زمینه رحم اجاره‌ای فعالیت کرده باشد. همچنین مشاوره حقوقی و مشاوره بهداشت روان هم برای والدین و هم برای مادر جایگزین شدیدا توصیه می‌شود. در این مرحله، والدین باید بعد از اینکه آگاهی کامل درباره انواع اجاره رحم کسب کردند، یکی از روش‌ها را انتخاب کنند.
۲. انجام آزمایش‌های لازم
پس از اینکه داوطلب رحم اجاره‌ای را پیدا کردید، باید کاملا بررسی شود و آزمایش‌های پزشکی، روانی، مالی و جسمانی را انجام دهد. در این مرحله، مادر جایگزین باید از خطرات احتمالی فرایند اجاره رحم اطلاع داشته باشد و درنهایت بر سر مبلغی عادلانه توافق شود.
۳. تنظیم قرارداد
این مرحله یکی از مهم‌ترین مراحل فرایند رحم اجاره‌ای است. شما و داوطلب رحم اجاره‌ای باید قراردادی قانونی تنظیم کنید تا در آینده مشکلی به وجود نیاید. این قرارداد ممکن است بسیار طولانی شود، چراکه باید هر شرایطی را که فکر می‌کنید لازم است، در آن ذکر کنید.
نکته بسیار مهم حضور وکیل دادگستری هنگام تنظیم قرارداد است. بهتر است این کار را به وکیلی مطمئن بسپارید و برای اطمینان بیشتر از او بخواهید تا زمان تولد نوزاد با شما همکاری کند.
۴. لقاح
در این مرحله، تخمک‌ها و اسپرم والدین یا اهداکنندگان جمع‌آوری و در آزمایشگاه ترکیب می‌شوند تا رویان‌ها از طریق IVF تشکیل شوند. درنهایت این رویان‌ها از لحاظ کیفیت و اختلالات ژنتیکی بررسی و به رحم مادر جایگزین منتقل می‌شوند.
۵. بارداری
مادر جایگزین تحت‌نظر پزشک و کلینیک، جنین را در رحم خود نگه می‌دارد. کلینیک موظف است والدین را از شرایط و فرایند بارداری داوطلب رحم اجاره‌ای مطلع کند. در مقابل، والدین نیز نباید حمایت احساسی و مالی خود را در طول بارداری از مادر جایگزین دریغ کنند.
قیمت رحم اجاره‌ای در ایران
هزینه رحم اجاره‌ای تنها بخشی از مبلغی است که باید در فرایند اجاره رحم بپردازید و قیمت ثابت و مشخصی ندارد. هزینه کلی معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
هرگونه هزینه درمان، دارو، آزمایش و سونوگرافی.
آزمایش‌های صلاحیت باروری.
ارزیابی‌های روانی.
ایاب‌وذهاب به کلینیک.
مسائل حقوقی و قانونی.
دستمزد کلینیک.
توافق در خصوص هزینه‌ها از مهم‌ترین بخش‌های قرارداد میان شما و مادر جایگزین است. توجه داشته باشید که حمایت مالی و روحی و اجتماعی از مادر جایگزین سبب روحیه بهتر او و درنتیجه به‌دنیاآمدن نوزادی سالم می‌شود.
قوانین اجاره رحم در ایران
قانونی مختص رحم اجاره‌ای در ایران وجود ندارد، اما قانونی درباره اهدای جنین در سال ۱۳۸۳ به تأیید شورای نگهبان رسید که می‌توان از مفاد آن برای تعریف قوانین اجاره رحم بهره برد. بنا به این قانون، در شرایط زیر می‌توانید اقدام به اجاره رحم کنید:
برای اینکه فرایند اجاره رحم طی شود، لازم است هر دو زن و شوهر رضایت داشته باشند. در صورت رضایت طرفین، زن و شوهر باید درخواست خود را به دادگاه تحویل دهند. در صورتی که والدین صلاحیت لازم را داشته باشند، درخواست توسط قاضی تأیید شده و فقط در این صورت می‌توانند اقدام به اجاره رحم کنند.
زوجین باید گواهی پزشکی ناباروری داشته باشند و این گواهی توسط دادگاه تأیید شود. در این صورت این زوج می‌توانند به کلینیک‌های مجاز در زمینه درمان ناباروری و اجاره رحم مراجعه کرده و از آن‌ها کمک بگیرند. برای این منظور، نیاز است رضایت‌نامه کتبی والدین متقاضی و مادر جایگزین را به کلینیک ارائه دهند. سپس کلینیک‌های نام‌برده با رعایت قوانین شرعی، فرایند لقاح مصنوعی و انتقال جنین به رحم مادر جایگزین را انجام می‌دهند.
توجه داشته باشید که قانون مشخصی درباره رحم اجاره‌ای وجود ندارد، پس اگر مشکل حقوقی پیش بیاید، حل‌کردن آن بسیار دشوار خواهد بود. در چنین شرایطی، قرارداد درست و اصولی برای شما نجات‌دهنده است. در این خصوص قانون ۱۰ مدنی نیز به کمک شما می‌آید و به قراردادتان اعتبار می‌بخشد. قانون ۱۰ مدنی اختیار بیشتری به طرفین قرارداد می‌دهد و تنظیم قرارداد را راحت‌تر می‌کند. این قانون بیان می‌کند:
درنهایت مراقب باشید در دام دلالان این حوزه نیفتید. امکان سوءاستفاده حقوقی و مالی در طی فرایند از عوارض رحم اجاره‌ای محسوب می‌شود.
مدارک موردنیاز والدین در دادگاه برای اجاره رحم
برای اینکه درخواست خود برای شروع فرایند رحم اجاره‌ای پیش ببرید، به یک سری مدارک پایه نیاز دارید. فهرست مدارک لازم برای اجاره رحم عبارت‌اند از:
اصل شناسنامه والدین.
کپی از صفحات اول و دوم شناسنامه والدین.
اصل و کپی سند ازدواج.
چند قطعه عکس ۳×۴ از والدین.
دفترچه بیمه.
گواهی پزشکی عدم ابتلا به بیماری‌های بدون درمان.
سونوگرافی تأییدشده از نظر حجم و ذخیره تخمدان مادر متقاضی.
گواهی پزشکی مبنی بر لزوم اجاره رحم.
شرایط تأیید صلاحیت والدین در دادگاه برای اجاره رحم
پیش از این گفتیم تا وقتی تأیید دادگاه را دریافت نکنید، نمی‌توانید برای انجام قانونی فرایند رحم اجاره‌ای اقدام کنید. برای دریافت تأیید صلاحیت دادگاه لازم است هم شما و هم همسرتان شرایط زیر را داشته باشید:
گواهی پزشکی ارائه دهید که طبیعی نمی‌توانید بچه‌دار شوید.
از نظر جسمانی سالم باشید و هیچ‌گونه بیماری غیرقابل‌درمانی نداشته باشید.
به هیچ‌گونه مواد مخدر و دخانیات اعتیاد نداشته باشید.
تابعیت ایران را داشته باشید.
صلاحیت اخلاقی داشته باشید.
سابقه کیفری نداشته باشید.
وضعیت روحی و روانی مناسبی داشته باشید.
شناسنامه نوزاد حاصل از اجاره رحم
پیش از تولد نوزاد، بهتر است شما و مادر جایگزین در بیمارستان حاضر شوید و قراردادتان را به مسئولان بیمارستانی که قرار است نوزاد در آن متولد شود، ارائه دهید. این‌طوری نام مادر واقعی در گواهی تولد ثبت می‌شود و بعدا هنگام گرفتن شناسنامه نوزاد با مشکلات کمتری مواجه می‌شوید.
ارتباط مادر جایگزین با نوزاد
امروزه بیشتر از روش دوم که در ابتدا توضیح دادیم، استفاده می‌شود. در چنین شرایطی جنین از لقاح تخمک و اسپرم زوج متقاضی به وجود آمده است که ربطی به مادر جایگزین ندارد. مادر جایگزین تنها جنین را در رحم خود تا لحظه تولد نگه می‌دارد و هیچ شباهت و ارتباط بیولوژیکی و ژنتیکی‌ای بین آن‌ها نخواهد بود. بهتر است برای جلوگیری از ایجاد وابستگی احساسی میان مادر جایگزین و نوزاد می‌توانید در قرارداد قید کنید که پس از زایمان، نوزاد را به او نشان ندهند.
استفاده از رحم اجاره‌ای امیدی تازه برای زوج‌هایی است که به دلایلی نابارورند. خوشبختانه این روش از لحاظ قانونی و فقهی مشکلی ندارد و در کشور ما نیز قابل‌اجراست. البته باید در نظر داشت که فرایند اجاره رحم و تولد فرزند مسیر آسانی نیست و لازم است آمادگی روحی و روانی لازم را داشته باشید. لازمه این مسیر کمک‌گرفتن از مشاوران، وکیلان معتمد دادگستری، تنظیم قراردادی اصولی و انتخاب مادر جایگزین مطمئن است.
