گوتنبرگ نمی دانست که چه می کند!

به گزارش تابناک، 11 شهریور روز ملی صنعت چاپ است و همین بهانه ای شد تا با نگاه کمی متفاوت، به اختراع یوهانس گوتنبرگ آلمانی یعنی دستگاه چاپ بیندازیم. 

گوتنبرگ مخترع چاپ نیست

جالب است که بدانید گوتنبرگ اولین کسی نبود که دستگاه چاپ را اختراع کرد. دستگاه چاپ قبل از گوتنبرگ هم وجود داشت و آدم ها می دانستند که می توانند تصویری یا نوشته ای را با چیزی شبیه مهر روی پارچه یا پوست حک کنند. 

فتح قسطنطنیه شکستی بزرگ برای اروپایی ها بود

در کشور خودمان، هنر قلمکاری اصفهان یکی از نمونه های روشن چاپ روی پارچه با استفاده از قالب هایی نقوشی روی پارچه ها اختراع می شود و قدمت آن هم به دوره ایلخانیان می رسد. در کشورهایی مانند چین نیز رد پای چاپ های این گونه دیده شده است.  

اما آنچه گوتنبرگ را پدر چاپ کرد ، اختراع دستگاه چاپ به تنهایی نبود. برای این که بدانیم ارزش کار گوتنبرگ در کجاست و چرا او توانست یکی از تاثیرگذارترین اتفاقات تاریخ جهان را رقم بزند، باید سری به تاریخ بزنیم.

گوتنبرگ در سال 1398 میلادی در شهر هاننس آلمان متولد شد. او دقیقا در زمانی به دنیا آمده بود که اروپا با درک عمیقی از عقب ماندگی خود نسبت به سایر نقاط جهان و به خصوص جهان اسلام، آماده جهشی بزرگ می شد. آموزه های خرافی کلیسا و آشفتگی قدرت در بخش های مرکزی و غربی قاره سبز، قرون متمادی اروپایی ها را در خواب غفلتی عمیق فرو بوده بود. 

شکست آخرین دژ اروپا در برابر مسلمان 

ناگهان یک قدرت بزرگ از شرق آخرین دژ مستحکم اروپایی های مسیحی شکست. عثمانی ها که در آن زمان نمادی از حکومت مسلمانان بودند و توانسند شهر قسطنطنیه را در سال 1453 کنند و مسلمانان که یک بار به اسپانیا و اروپا از تنگه جبل الطارق وارد شده بودند، این بار با نیرو و قدرت بیشتری از سوی جنوب شرقی اروپا را در نوردیدند. 

گوتنبرگ در زمانی که قسطنطنیه تصرف شد، در آلمان سرگرم اختراع خود بود و تقریبا دو سال بعد از سقوط قسطنطنیه دستگاه چاپ خود را اختراع کرد. 

سقوط قسطنطنیه چه ربطی به دستگاه چاپ دارد؟

شاید این سوال برایتان ایجاد شده باشد که چرا ما فتح قسطنطنیه را با اختراع دستگاه چاپ مقایسه می کنیم ، علت این است که سقوط قسطنطنیه برای اروپایی ها نماد یک شکست بزرگ در برابر مسلمانان محسوب می شود. این شکست در کنار سایر اتفاقات اندوهباری که اروپایی ها طی چند قرن منتهی به رنسانس تجربه کرده بودند، انگیزه و اراده لازم در این نقطه از جهان برای اصلاح و تغییر را فراهم کرد. رنسانس نتیجه تجدید نظر اروپایی ها در روش و منشی است که کلیسا در اتحادی شوم با امپراطوری رم و سایر پادشاهان اروپایی، بر مردم مسلط کرده بودند. 

یوهانس گوتنبرگ پیشنهاد پدرش برای شغل قضاوت را نپذیرفت او به دنبال نو آوری بود

دستگاه چاپ گوتنبرگ در فرونشاندن عطش اروپایی ها برای فهمیدن علل عقب ماندگی شان و گشودن راه های پیشرفت نقش بسزایی ایفا کرد. به طوری که بیشتر دانشمندان، توسعه دستگاه چاپ گوتنبرگ را یکی از ده اختراع تحول آفرین بشریت می دانند.

در بهترین نقطه زمانی و جغرافیایی 

اختراع گوتنبرگ دقیقا در نقطه ای از تاریخ و جغرافیا شکل گرفت که می توانست تحول ساز باشد. چرا؟ چون بستر اختراعات دیگری در اروپا فراهم شده بود. اختراع کاغذ و جوهر مناسب برای چاپ و از هم مهمتر اندیشه های تحول سازی که در اروپا در حال شکل گیری بود ، آماده انتقال به جامعه خسته از حال و تشنه تحول قرار داشت و دستگاه چاپ گوتنبرگ مانند یک چرخ دنده حیاتی و کلیدی در ماشین پیشرفت اروپا قرار گرفت و حرکت جامعه اروپایی برای رشد و تحول را تسریع بخشید. 

دستگاه چاپ گوتنبرگ که جهان را متحول کرد

علاوه بر این، احترام به مالکیت مادی و معنوی در جامعه اروپایی از سوی حاکمان، به دلایلی که توضیحش در این مجال نمی گنجد. باعث شده بود که در سایه امنیت مالی، سرمایه گذاران بزرگی در اروپا شکل بگیرند و سرمایه گذاری های این افراد، می توانست یک اختراع را به دستگاه صنعتی پولساز و فراگیر تبدیل کند. 

تابلوی شکسته منبع الهام یک اختراع بزرگ 

گوتنبرگ همه شرایط لازم برای اختراع دستگاه چاپ را داشت. او فرزند یک قاضی بود و رویگردان از حرفه خسته کننده قضاوت با وجود اصرار پدر، ادامه شغل خانوادگی اش را نپذیرفت. و روح ناآرامی داشت و می خواست راهی جدید بگشاید و به دنبال مشاغل دیگری رفت که یکی از آنها زرگری بود. اما زرگری هم او را اقناع نکرد و گفته می شود اندیشه درست کردن قالب هایی از حروف به صورت جدا که در کنار هم کلمات را شکل می دادند، از جمع آوری تابلوی شکسته از تصویر یک گل، در ذهن او ایجاد شد. او در ابتدا با سختی و طی چند سال قالب های چوبی حروف را درست کرد و یک متن را چاپ نمود اما قالب چوبی دوام چندانی نداشت. بعدا هنر زرگری که در جوانی آموخته بود به کارش آمد و با استفاده از فلز چدن، حروف را ساخت و از آنها استفاده کرد. 

ترس بزرگ گوتبنرگ 

گوتنبرگ در ساخت قطعات دستگاه چاپ به کندی پیش می رفت و یکی از علت های کندی کار او، ترسش از کلیسا بود. کلیسا در آن سال ها در برابر موج نوآوری هایی که در اروپا پدید آمده بود سخت مقاومت می کرد و گوتنبرگ تصور می کرد که اگر کلیسا از اختراع او مطلع شود و با آن مخالفت کند، نه تنها ناکام خواهد بود که جانش را هم از دست می دهد. به همین دلیل در ابتدا به صورت پنهانی و به دور از چشم همه شروع به ساخت قالب های چوبی حروف کرد. 

بعد که ساخت قالب های چدنی را شروع کرد نیاز داشت که سرمایه گذاری را همراه کند. سرمایه گذاری به نام فوست را راضی کرد که در دستگاه چاپ او سرمایه گذاری کند. فوست قبول کرد اما خیلی زود باهم به مشکل خوردند و کارشان به دادگاه کشید. در دادگاه که زیر نظر کلیسا بود گوتنبرگ ناچار شد پرده از راز خود بردارد اما در کمال تعجب دادگاه و کلیسا از اختراع او استقبال کردند و شکایت فوست از او ختم به خیر شد. اما گوتنبرگ هیچ گاه رضایت سرمایه گذاران را نتوانست به دست آورد و فوست از او بعدها جدا شد. با وجود این، دستگاه چاپ گوتنبرگ اختراع شده بود و گوتنبرگ هم آن را به فوست نداد. 

کندی کار گوتنبرگ در اختراع دستگاه چاپ باعث شد که او برای گذران زندگی و هزینه های اختراعتش بدهی زیادی به بار بیاورد. او هیچ گاه ثروتمند نشد و دستگاه چاپش هم بعد از مرگش توسط طلبکاران به یغما رفت. 

اولین چاپ گوتنبرگ چه بود؟

گفته می شود اولین نوشته چاپی او که خیلی از آن استقبال شد ، دعایی از آموزه های کلیسا بود که خریداران زیادی یافت. کلیسا که فروش دعاهای چاپی را می دید. نمی خواست از عواید فروش این دعاها بی نصیب بماند و در اختلاف افکنی میان سرمایه گذاران و گوتنبرگ نقش ایفا کرد. اما مهمترین چاپ گوتنبرگ 200 نسخه از انجیل مقدس به زبان لاتین بود. دستگاه چاپ گوتنبرگ خیلی زود کپی شد و اول با کمک کلیسا، یک دستگاه چاپ کپی در رم ایتالیا و سپس توسط یک سرمایه گذار در پاریس راه اندازی شد. گوتنبرگ در هفتاد سالگی درگذشت در حالی که نتوانست تحولی که اختراعش در جهان ایجاد کرده بود را ببیند. 

دستگاه چاپی که گوتنبرگ اختراع کرده بود. کالای گرانقیمت و کمیابی به نام کتاب را به تولید انبوه با قیمت خیلی ارزان رساند و همین باعث شد که علم در حوزه های مختلف در اختیار اقشار مختلف مردم قرار گیرد. اما یک موجود دیگر با اختراع گوتنبرگ پا به جهان گذاشت که جهان را به شکل خیره کننده ای تغییر داد. رسانه با دستگاه چاپ به میدان آمد. 

مهمترین تحول بشری با اختراع دستگاه چاپ 

نخستین روزنامه جهان در شهر استراسبورگ آلمان در سال 1605 یعنی حدود 150 سال بعد از اختراع گوتنبرگ منتشر شد و در آن زمان دستگاه های چاپ خیلی تغییر کرده بودند اما اگر دستگاه چاپ نبود قطعا روزنامه ای هم منتشر نمی شد و رسانه ها متولد نمی شدند و جهان وارد دنیای ارتباطات و اطلاعات نمی گردید. 

گوتنبرگ شاید خودش هم نمی دانست که با اختراعش چگونه جهان را متحول می کند. تصور کنید اگر کسی هم پیدا می شد که برایش توضیح بدهد باز هم نمی توانست باور کند. جهان امروز که نزدیک به شش قرن از آن تاریخ فاصله گرفته است آنقدر متفاوت از آن روزهای بشریت است که حتی خیالباف ترین انسان های آن زمان نمی توانستند امروز را تصور کنند. 

جهان امروز ، جهان ارتباطات است و کمپانی های بزرگی با ارائه محتوا سرمایه های کلانی به دست می آورند. مهم است که بدانیم در دنیایی که گوتنبرگ در آن زندگی می کرد، هنوز ارزش محتوا و دیتا به شکل امروز خود را نشان نداده بود. اما اختراع او توانست اولین و یکی از اساسی ترین گام ها در مسیر رشد ارتباطات و اطلاعات در جهان بشری را رقم بزند. 

امروزه می بینیم که چاپ کاغذی آرام آرام جای خود را به تولید محتوای دیجیتالی داده است و نسل امروز که با یک کلیک ساده می تواند به انبوهی از اطلاعات و محتواهای متنوع برسد برایش قابل تصور نیست که در گذشته، دانشمندان برای رسیدن به یک کتاب و یک محتوا، از کشوری به کشور دیگر می رفتند و یک کتاب برای انتشار باید دوباره نوشته می شد و دوباره نوشته می شد. 

امروز روز ملی صنعت چاپ است و باید قدردان کسانی بود که تمدن امروز بشریت را با گام هایی لرزان و ترسان با سختی و دشواری های فراوان برداشتند تا امروز به اصطلاح جوانان یافتن پاسخ یک سوال گوگل می کنیم و به نتیجه می رسیم.