وقتی مهاجران البرز از خدمات دولت سبقت می گیرند

به گزارش خبرنگار تابناک از استان البرز، استان البرز به واسطه مهاجرپذیر بودن در حوزه اجتماعی با موضوعات متعددی مواجه است و وجود ۶۶ محله کمتر برخوردار در استان مستعد بودن برای بروز معضلات اجتماعی را دامن می زند.
حاشیه‌نشینی و مهاجرت مهم‌ترین موضوعات اجتماعی استان البرز به ویژه در شهرستان کرج است که سایه تبعات منفی خاص خود را به همراه دارد.
 
کرج چگونه شکل گرفت

کرج از شهرهای بزرگ و صنعتی در اوایل انقلاب نبود؛ بنابراین به مرور زمان و با افزایش جمعیت و انباشت صنایع در اطراف تهران، کرج کلانشهری که تا پیش از دهه ۴۰ شمسی به‌عنوان اقامتگاه سلاطین و منطقه ییلاقی پایتخت‌نشینان شناخته می‌شد، به یک‌باره تغییر ماهیت داد و گسترش آن فزونی گرفت.

گسترش کرج با پذیرش مهاجران آغاز و با تبدیل‌شدن به استراحتگاه کارمندان و شاغلان پایتخت ادامه یافت؛ همچنین به دلیل آب و هوای خوب مقصد استان‌های گرمسیر و بداقلیم کشور شد تا نامش به ایران کوچک و استان ۷۲ ملت شهرت پیدا کند.
بعدها به دلیل رشد سریع شهرنشینی و نزدیکی به پایتخت و وجود اراضی مناسب برای صنعتی شدن به قطب شهرنشینی در کشور تبدیل شد و بخش اعظم مشکلات امروز آن نظیر ترافیک، آلودگی هوا، جرایم، بیکاری و موارد دیگر از موضوع «مهاجرت» سرچشمه می گیرد.

علاوه بر این نوع مهاجرت، وجود چهار زندان قزل حصار به عنوان بزرگ ترین زندان های خاورمیانه، زندان کچویی فردیس، زندان رجایی شهر و ندامتگاه مرکزی در کرج در دهه‌های گذشته، تعداد زیادی از خانواده‌های زندانیان انتقالی از شهرهای دیگر را هم مجبور به سکونت در این شهر کرده و شرایط مالی نامناسب، بیشتر آن‌ها را که توان سکونت در شهرها را نداشتند، ناگزیر به زندگی در حاشیه‌ شهر و سکونتگاه‌های غیرمجاز کرده است.

در استان البرز شاهد مهاجرت بی رویه و حضور یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر حاشیه نشین هستیم که این موضوعات مسئله‌ای تحت عنوان عدم تعلق سرزمینی و مخدوش بودن هویت قومی را نیز به همراه می‌آورد.
تراکم جمعیتی این استان ۱۰ برابر متوسط کشوری است و شهرکرج به عنوان مرکز استان بعد از شهرهای تهران، مشهد و اصفهان چهارمین کلانشهر کشور است.

خوابگاهی که شهر شد

همجواری و نزدیکی این استان با تهران موجب شده تا این استان به بزرگ‌ترین مجموعه خوابگاهی به دلیل هزینه‌های کمتر مسکن و سهولت رفت و آمد به تهران به دلیل وجود مترو تبدیل شود.

البرز و به طور خاص مجموعه شهری کرج و فردیس با تراکم بسیار بالای جمعیتی (مثلاً در برخی مناطق میزان تراکم افزون بر ۶ هزار نفر در کیلومتر مربع محاسبه شده) مواجه است و این موضوع فاصله زیاد بخش عمده‌ای از شاخص‌های توسعه انسانی به ویژه در حوزه‌های بهداشت و درمان و آموزش در پی داشته است.

سرانه فضاهای آموزشی متوسط کشور ۲/۵مترمربع به ازای هر دانش آموز است در حالی در استان البرز ۰۸/۳مترمربع بوده و رتبه ۳۱ کشور را دارد.

بنا بر آمار منتشره میزان تراکم کشور ۴۸ نفر در کیلومتر مربع است در حالی که در استان به ویژه در برخی محلات به دلیل ناشی از مهاجرت و استقرار خانواده‌های زندانیان این رقم به ۵۶۲ نفر در کیلومتر مربع رسیده است.
ترافیک مهاجرتی در البرز سنگین است/ سبقت مهاجران از خدمات دولت
 
بر هم خوردن موازنه مهاجرت

رئیس پژوهشکده سیاست‌گذاری اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی با بیان اینکه عوامل پرشماری در افزایش جمعیت شهری ما نقش داشته‌اند به ما می گوید: آنچه در حال حاضر در کشور ما اتفاق افتاده، این است که به مرور زمان موازنه مهاجرتی کشور به هم خورده و الگوی مهاجرتی ما از روستا- شهر، به مهاجرت‌های شهر به شهر و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و مجموعه‌های شهری تغییر یافته است.

محمود مشفق می گوید: از طرفی دیگر یکی از دلایل افزایش آمار شهرنشینان، تبدیل روستاها به شهر و افزایش تعداد شهرها بوده، به طوری که سال ۱۳۵۵ ما در کشور ۳۷۳ شهر داشتیم و اکنون با دارا بودن هزار و ۲۴۵ شهر تعداد شهرهای ما از مرز سه برابر گذشته است.

این استاد جمعیت شناسی دانشگاه علامه‌طباطبایی در خصوص مبدأ مهاجرت داخلی در ایران می‌گوید: کانون‌های مهاجرفرستی، شامل استان‌های غربی، شمال غربی و استان‌های شرقی کشور می‌شود که نخستین کانون مهاجرفرستی، استان‌های منطقه زاگرس یعنی ایلام، همدان، خوزستان، کردستان، لرستان و کرمانشاه هستند که معمولاً این مهاجران به سمت تهران و اصفهان می‌روند به همین دلیل نسبت جمعیتی در منطقه البرز رو به افزایش است.

مشفق می‌افزاید: دومین کانون مهاجرفرستی، شمال غربی کشور است که شامل استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل می‌شود که عمدتاً به سمت تهران می‌روند و سومین کانون مهاجرفرستی هم شامل استان‌های شرق کشور از جمله خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان می‌شود که معمولاً به سمت مشهد، یزد و اصفهان می‌روند.

وی مهاجرت‌های داخلی سال‌های اخیر را یکی از دلایل تغییر در ساختار جمعیتی کشور عنوان می‌کند و می‌گوید: این روند مهاجرتی موجب شده است، نسبت جمعیتی از پیرامون مرکز رو به کاهش و در مناطق مرکزی و منطقه البرز به‌ویژه کلانشهرهای تهران، البرز، مشهد و اصفهان رو به افزایش باشد.
 
شیب مهاجرت به سمت شهرک‌های اقماری است

وی عنوان می کند: مهاجرت‌های داخلی از یک سو موجب اشباع جمعیتی شهرهای تهران، یزد، مشهد، اصفهان و البرز شده و روند توسعه آن‌ها را تا حدودی ثابت نگه داشته و از سوی دیگر افزایش هزینه‌های زندگی در این شهرها موجب افزایش رشد جمعیت در شهرک‌های اقماری این شهرها شده است.

مشفق اذعان می‌کند: به این ترتیب وزن مهاجرتی که سال‌ها پیش روی مراکز اصلی استان‌ها بوده، اکنون به شهرک‌های اقماری و شهرهای دارای جمعیت زیر ۵۰۰ هزار نفر منتقل شده است. با این حال مهاجرت پلکانی از روستا به شهرهای کوچک و از شهرهای کوچک و متوسط به شهرهای بزرگ همچنان ادامه دارد، اما الگوی آن تا حدودی مرکز گریز شده است؛ چرا که هزینه مسکن و زیست در مراکز شهری همچون تهران گران است.

وی ابراز می کند: مهاجران ترجیح می‌دهند در شهرک‌های اقماری اطراف تهران سکونت گزینند و از آنجا که در کشور ما به دلیل پایین بودن قیمت بنزین هزینه خیلی گران نیست، ترجیح می‌دهند برای کار به تهران رفت‌وآمد کنند که به این نوع مهاجرت، مهاجرت چرخشی یا آونگی می‌گویند.
وی یادآور می‌شود: از همین رو است که جمعیت روزِ تهران با جمعیت شبِ این کلانشهر بسیار متفاوت است.
 
استان البرز در بخش خدمات دولتی از استانداردها و میانگین کشوری عقب است

در خصوص ریشه مشکلات ناشی از سیل مهاجران، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان البرز اذعان می‌کند: استان البرز در بخش خدمات دولتی از استانداردها و میانگین کشوری عقب است، اما اقدامات توسعه‌ای نشان می‌دهد که مشکلات اساسی و زیر ساختی استان شناسایی شده و تا چند سال آینده ظرفیت‌های بیشتری مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
توحید شیریزاد اظهار می‌کند: استان البرز به مرکزیت کرج در سال ۸۹ تأسیس شد، اما متأسفانه این ارتقا در تقسیمات کشوری، استان البرز را با مشکلاتی مواجه کرد. اول اینکه برای استان شدن، کرج از زیرساخت‌های لازم برخوردار نبود و موضوع دیگری که این مشکل را پیچیده‌تر کرد، میزان مهاجرتی است که طی سال‌های گذشته به صورت افسارگسیخته‌ای به این استان انجام شده است. این دو مسئله سبب شده دولت در ارائه خدمات به استان از استانداردها و میانگین کشوری به‌شدت عقب بیفتد و این موضوع هر ساله به واسطه بارگذاری جمعیت، بیشتر شود.