نرخ بازده سرمایه گذاری یا ROI معیار سنجش عملکرد است که برای ارزیابی کارایی یک سرمایه گذاری یا برای مقایسه بازدهی چند سرمایه گذاری مختلف به کار گرفته می‌شود. نرخ بازده سرمایه گذاری میزان بازده یک سرمایه گذاری را به نسبت هزینه های انجام شده برای آن سرمایه گذاری اندازه‌گیری می‌کند. برای محاسبه نرخ بازده سرمایه گذاری، سود یا بازده یک سرمایه گذاری بر هزینه سرمایه گذاری تقسیم می‌شود و نتیجه به عنوان درصد یا نسبت بیان می‌شود
نرخ بازده سرمایه گذاری با فرمول زیر محاسبه می‌شود:
در فرمول بالا، «عواید حاصل از سرمایه گذاری» به درآمدهای حاصل از فروش سرمایه گذاری اشاره دارد. چون ROI به شکل درصد اندازه‌گیری می‌شود، درنتیجه می‌تواند به آسانی با نرخ بازده سایر سرمایه گذاری ها مورد مقایسه قرار گیرد و درنتیجه، یک شخص می‌تواند انواع مختلفی از سرمایه گذاری ها را با هم مقایسه کند.
نرخ بازده سرمایه گذاری، به خاطر انعطاف‌پذیری و سادگی‌اش، معیار محبوبی است. این نرخ ضرورتاً می‌تواند به عنوان پیمانه ابتدایی سودآوری یک سرمایه گذاری مورداستفاده قرار گیرد. محاسبه نرخ بازده سرمایه گذاری بسیار آسان است و می‌تواند به شکل‌های گوناگون اعمال گردد. این یعنی اگر یک سرمایه گذاری دارای ROI مثبت نباشد، یا اگر سرمایه گذار فرصت‌های دیگری با ROI بالاتر در اختیار داشته باشد، این معیار می‌تواند به او نشان دهد که چه سرمایه گذاری هایی بر دیگری ارجحیت دارند.
به طور مثال، فرض کنید آقای سعیدی ۱۰۰۰۰۰۰ تومان در شرکت فرضی شناسا و در سال ۱۳۹۵ سرمایه گذاری کرده و یک سال بعد، سهامش را به قیمت ۱۲۰۰۰۰۰ تومان فروخته باشد. برای محاسبه نرخ بازده سرمایه گذاری، او سودش را (۱۲۰۰۰۰۰-۱۰۰۰۰۰۰=۲۰۰۰۰۰) بر هزینه سرمایه گذاری که همان سرمایه گذاری اولیه است (۱۰۰۰۰۰۰) تقسیم می‌کنیم، و نتیجه ۲۰ درصد می‌شود.
آقای سعیدی با داشتن این اطلاعات می‌تواند سودآوری سرمایه گذاری اش در شرکت شناسا را با سایر سرمایه گذاری ها، مقایسه نماید. فرض کنید که آقای رسولی، ۲۰۰۰۰۰۰ تومان در شرکت فرضی هیستوری در سال ۱۳۹۳ سرمایه گذاری کرده و سهامش را در سال ۱۳۹۶ و به مبلغ ۲۸۰۰۰۰۰ تومان فروخته باشد. نرخ بازده سرمایه گذاری آقای رسولی در شرکت هیستوری ۴۰ درصد خواهد بود. حالا شما می‌توانید با استفاده از ROI این دو نفر به سادگی سودآوری این سرمایه گذاری ها را با هم مقایسه کند. نرخ بازده سرمایه گذاری آقای سعیدی ۲۰ درصد و نرخ بازده سرمایه گذاری آقای رسولی دو برابر و ۴۰ درصد است. پس به نظر می‌رسد که سرمایه گذاری آقای رسولی در شرکت هیستوری اقدام هوشمندانه‌تری بوده است.
محدودیت‌های نرخ بازده سرمایه گذاری
مثال‌هایی نظیر مواردی که در بالا مشاهده کردیم، یکی از چندین محدودیت استفاده از نرخ بازده سرمایه گذاری، خصوصاً در هنگام مقایسه شرکت‌هاست. درحالی‌که نرخ بازده سرمایه گذاری آقای رسولی دو برابر نرخ بازده سرمایه گذاری آقای سعیدی بود، اما زمان بین خریدوفروش آقای سعیدی یک سال و آقای رسولی سه سال بود. نرخ بازده سرمایه گذاری آقای سعیدی، ۲۰% برای یک سال و برای آقای رسولی، ۴۰% در طول سه سال بود. اگر شخصی این را در نظر بگیرد که مدت‌زمان سرمایه گذاری آقای رسولی، سه برابر مدت‌زمان سرمایه گذاری آقای سعیدی بوده است، این نکته خود را نشان می‌دهد که آقای رسولی باید در سودآوری بهتر سرمایه گذاری خود تجدیدنظر کند. در هنگام مقایسه این دو سرمایه گذاری در یک مقیاس سالانه، آقای رسولی نیاز داشت تا نرخ بازده سرمایه گذاری چندساله خود را نیز تنظیم کند. چون نرخ بازده سرمایه گذاری مجموع او ۴۰% بود، برای به دست آوردن میانگین سالانه نرخ بازده سرمایه گذاری، لازم بود تا آن را بر مدت‌زمان سرمایه گذاری اش تقسیم نماید. چون ۴۰ تقسیم‌بر ۳ برابر با ۱۳٫۳۳% است، این‌طور به نظر می‌رسد که نتیجه‌گیری بالا نادرست بوده است. درحالی‌که سرمایه گذاری آقای رسولی سود بیشتری نسبت به آقای سعیدی برای او فراهم نموده، اما سرمایه گذاری آقای سعیدی در حقیقت انتخاب بهتری بوده، چون نرخ بازده سرمایه گذاری سالانه بالاتری داشته است.
چنین مثال‌هایی نشان می‌دهند که مقایسه سرسری سرمایه گذاری ها با استفاده از نرخ بازده سرمایه گذاری چگونه می‌تواند منجر به این شود که فرد نتیجه‌گیری‌های نادرستی درباره سودآوری آن‌ها داشته باشد. با علم به اینکه ROI ذاتاً مقدار زمانی که سرمایه گذاری در حال رخ دادن بوده را در نظر نمی‌گیرد، این معیار می‌تواند اغلب در کنار نرخ بازده که ضرورتاً به یک بازه زمانی خاص مرتبط است، مورداستفاده قرار بگیرد. شما همچنین می‌توانید ارزش فعلی خالص (NPV) که ارزش زمانی پول را بر اساس تورم در نظر می‌گیرد نیز به کار ببندید تا محاسبات نرخ بازده سرمایه گذاری خیلی دقیق‌تری داشته باشید.
به خاطر داشته باشید که ابزار محاسبه نرخ بازده سرمایه گذاری و همچنین تعریف آن، می‌توانند بسته به شرایط تغییر کنند. این تغییرات به این بستگی دارد که شخص چه چیزهایی را به عنوان بازده و هزینه در نظر می‌گیرد.
به طور مثال، یک شخص بازاری ممکن است دو محصول متفاوت را با تقسیم سود ناخالصی که هرکدام تولید کرده‌اند بر هزینه های بازاریابی مربوط مقایسه نماید. یک تحلیل گر مالی اما امکان دارد که این کار را با استفاده از یک محاسبه نرخ بازده سرمایه گذاری کاملاً متفاوت انجام دهد، شاید درآمد خالص یک سرمایه گذاری را بر ارزش کل منابع به کار گرفته شده برای ساخت و فروش کالا تقسیم کند. در هنگام استفاده از نرخ بازده سرمایه گذاری برای محاسبه سرمایه گذاری های بازار املاک، ممکن است شخصی قیمت خرید اولیه یک ملک به عنوان «هزینه سرمایه گذاری» در نظر گرفته و قیمت فروش نهایی را به عنوان «سود سرمایه گذاری» در نظر بگیرد و همه هزینه های احتمالی، مثل تعمیرات، مالیات ملک و هزینه های مشاوران املاک را نادیده بگیرد.
این انعطاف‌پذیری یک محدودیت دیگر استفاده از نرخ بازده سرمایه گذاری را نیز آشکار می‌کند، چراکه ROI می‌تواند به راحتی و بسته به میل و اهداف شخصی مورد سوءاستفاده قرار گیرد و نتایج آن می‌توانند به شکل‌های مختلفی نمایش داده شوند. به همین خاطر، یک سرمایه گذار عاقل در هنگام استفاده از این معیار باید اطمینان حاصل کند که ورودی‌های مورداستفاده را به خوبی درک کرده است.
توسعه‌های مربوط به نرخ بازده سرمایه گذاری
اخیراً گروهی از سرمایه گذاران و کسب‌وکارهای خاص علاقه خود را به توسعه شکل جدیدی از معیار نرخ بازده سرمایه گذاری، «نرخ بازده اجتماعی سرمایه گذاری» یا SROI نشان داده‌اند. SROI ابتدا در دهه اول ۲۰۰۰ توسعه داده شد و عوامل اجتماعی پروژه‌ها را در نظر گرفته و می‌کوشد تا آن‌هایی که تحت تأثیر این عوامل قرارگرفته‌اند، برای برنامه‌ریزی جهت تخصیص سرمایه و سایر منابع، در نظر بگیرد.
معادل انگلیسی نرخ بازده سرمایه گذاری عبارت است از:
Return On Investment- ROI
تهیه‌شده در: مدیر مالی
