قواعد مستأجری در فضای مجازی!

حضور و فعالیت در رسانه های اجتماعی و مشارکت در امر تولید، نشر و بازنشر اخبار و اطلاعات نیازمند سوادهای مختلفی است که از این جمله سوادهای رسانه ای، خبری، بصری، اطلاعاتی و دیجیتالی هستند.

همچنین، در کنار دقت در انتشار و بازنشر اخبار و اطلاعات صحیح و موثق و خودداری از انتشار اخبار جعلی و اطلاعات گمراه و دانستن قوانین تهیه و انتشار پیام، اهداف تولید و نحوه اثرگذاری و اثرپذیری از این محتواها، انتخاب حیطه فعالیت و ردی که از خود در فضای مجازی به جای می گذاریم  و...، لازم است قواعد حضور و تعامل را در محیط های مجازی بدانیم و با اشراف به آنها در این محیط ها فعالیت کنیم.

واقعیت این است که رسانه های اجتماعی فرصت بسیار خوبی به همگان برای دیده شدن و برندینگ و مشارکت در جریان تولید و انتشار اخبار و اطلاعات بخشیده اند. به همان نسبت که با شناسایی پتانسیلها، قابلیتها و مزایای فضای مجازی از این فضا استفاده حداکثری می کنیم، باید بدانیم چه رد و اثری در این حوزه از خود به جای  می گذاریم، در حین حال باید با دقت و هوشمندی در اینگونه فضاها حاضر شویم و به خطرات و چالشهای احتمالی آن نیز واقف باشیم.

• ما مالک صفحات مجازی نیستیم، فقط مستأجریم

در عین حال باید واقعیت‌هایی را بپذیریم و آن اینکه حضور در فضای مجازی و بهره گیری از سرویس‌های این حوزه در قالب ایجاد صفحه مخصوص خود و...، به مثابه رهن و اجاره رایگان یا حتی بعضاً پولی این فضاهاست و هرگز مالک این محیط ها نخواهیم بود.

• مجوز ارزیابی و تحلیل داده هایی که به مالکان رسانه های اجتماعی می دهیم

با حضور در فضای مجازی و ایجاد صفحات ویژه خود، خواسته و ناخواسته به مالکان رسانه های اجتماعی مجوزی برای اینگونه اعمال می دهیم: دسترسی به اطلاعات شخصی، شخصیت شناسی و شناسایی علایق، رویکردها و… با تحلیل داده ها، ارزیابی و قضاوت از محتواهای نشر و بازنشر شده ما،  مجوزی برای استفاده از اطلاعات و داده هایمان و حتی فروش یا بهره گیری از آنها با اهداف تبلیغی، سیاسی و… .

بسیاری از صاحبان فناوری اطلاعات خود را در برابر اینگونه رفتارهایشان پاسخگو نمی دانند. گرچه برخی کشورها تلاشهایی برای پاسخگو کردن آنها نموده اند ولی باید دید چقدر می توانند موفق باشند. چراکه آنها خود را فرامرزی و فراتر از قوانین داخلی کشورها می دانند.

• محیط مجازی امن وجود ندارد

یک قاعده کلی در خصوص فضای مجازی صادق است و آن اینکه محیط مجازی امنی وجود ندارد. زندگی در این محیط ها، زندگی در یک اتاق شیشه دودی است که ما مالکان آنها را نمی بینیم ولی خودمان دیده شده و ارزیابی می شویم.

*دروازه بانی در رسانه های اجتماعی

در رسانه های اجتماعی نیز دروازه بانی هایی صورت می گیرد که شیوه آن متفاوت از نوع سنتی آن است، اعم از برچسب زنی، هشدار دادن و…، که گاه فرجام کارتهای زرد می تواند کارت قرمز و بسته شدن  صفحه در این رسانه ها باشد.

چه بپذیریم چه نپذیریم حضور در این رسانه ها مبتنی بر قواعدی است که گاه ممکن است با آزادی بیان ما مغایر به نظر بیاید و یا در مغایرت با عقاید و یا دیدگاه‌های ما باشند. حضور در این رسانه ها با آگاهی از این قوانین باید صورت گیرد.

*اندوخته های مجازی که هر لحظه ممکن است از دست برود

صفحات مجازی به شکلی طراحی و در اختیار ما قرار می گیرند که در عمل ما مستأجری بیش نبوده و هر زمان که مالکان اصلی آنها تصمیم بگیرند قادرند ما را به دلایل مختلف قانونی و غیرقانونی از این خانه اخراج و بیرون کنند و تمام آنچه به عنوان دارایی مجازی برای خود اندوخته بودیم از دست بروند. حتی محتواهای ما نیز به مثابه اسباب و اثاثیه به همراه خانه مجازی توسط مالک ضبط شده و به ما برگردانده نمی شود.

• لزوم تشکیل بانک محتوا و بانک اطلاعاتی

بنابراین تشکیل بانک و آرشیوی از آنچه در رسانه های اجتماعی منتشر کرده و به اشتراک می گذاریم ضروری است، چراکه با از دست دادن خانه های خود در فضاهای مجازی این محتواها نیز از دست خواهد رفت.

همچنین تشکیل بانک اطلاعاتی از افرادی که با آنها در تعامل هستیم ضروری است. برخلاف گذشته که داشتن دفتر تلفن کار ما را راه می انداخت، امروز نیازمند دفتری از آی دی و آدرس مجازی افراد در محیط های مختلف هستیم.

این نکته برای همگی ما به خصوص برای فعالان حوزه رسانه، روابط عمومی، بازاریابی و... امری جدی و حیاتی است.

• مراقبتهای برندینگی

هرکس بنابر آنچه اندی وارهول گفته بود سهمیه ای حداقل 15 دقیقه ای از شهرت خواهد داشت که به ویژه اینکه این فضا را رسانه های اجتماعی به افراد می دهند. به طوری که به راحتی می توانند با تولید محتواهای جذاب و جذب دنبال کننده، به ایجاد برندی شخصی اقدام کرده و در این خصوص تمام اهتمام خود را نیز به کار گیرند.

داشتن مراقبتهای لازم در این خصوص اینکه در چه حوزه و جایگاهی به خلق این برند اقدام می کنیم و برای حفظ آن چه تلاشهایی را به چه قیمتی صورت می دهیم، ضروری است.

• هیچ چیز از حافظه فضای مجازی پاک نمی شود

باید به خاطرمان باشد که هیچ چیز از حافظه فضای مجازی پاک نخواهد شد. حتی اگر مالک شرکت ارائه دهنده سرویس نیز محتوای ما را پاک کند، حافظه انسانی و رباتی و هوش مصنوعی که ما را رصد و دنبال می کرده، رد و اثری که از خود به جای می گذاریم را به ذهن خواهد داشت.

شاید زمانی با تغییر جغرافیایی از یک شهر به شهر دیگر یا از کشوری به کشوری دیگر، رد خاطرات ما از ذهن ساکنان ممکن بود به تدریج پاک شود ولی مالکان و شهروندان فضاهای مجازی رد خاطرات عملکردی، رفتاری و.. را از یاد نخواهند برد.

• تصمیمات و اقدامات لازم برای فعالیت در رسانه های اجتماعی

یکی از نکات مهم در بحث فعالیت در رسانه های اجتماعی تصمیم گیری در خصوص نحوه حضور در این رسانه هاست. اینکه قصد داریم در رسانه های اجتماعی به صورت حرفه ای و تخصصی یا عمومی یا شخصی حضور یابیم.

بعد باید تصمیم بگیریم که مشاهده صفحات ما جنبه عمومی یابد یا جنبه خصوصی. در عضویت افراد در جنبه عمومی محدودیتی وجود ندارد و هرکس که به آدرس ما در فضای مجازی دسترسی داشته باشد می تواند عضو شده و ما را دنبال کند.

محتوای صفحات عمومی علاوه بر امکان مشاهده توسط افرادی که این صفحات را دنبال می کنند، در موتورهای جستجو نیز قابل دسترس است.

نکته اصلی در خصوص صفحاتی است که برای ما جنبه خصوصی و شخصی دارند، اینکه اولاً با همه احساس شخصی بودن، این صفحات توسط ارائه کنندگان اینگونه خدمات رایگان رصد شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در شخصیت شناسی، شناخت علایق، جهت گیریها، گرایش ها و... ما از نقشی تعیین کننده برخوردارند. کما اینکه ارسال محتواهای تبلیغاتی تجاری و سیاسی و... نیز برای ما مبتنی بر همین شناخت و تحلیلها صورت گرفته و می گیرد.

• چند نکته در خصوص تأیید افراد برای عضویت در صفحات شخصی

 با درک اینکه خصوصی ترین فضاها در فضای مجازی نیز خصوصی و شخصی نبوده و در مالکیت ما نیستند، به نکاتی در خصوص نحوه تأیید افراد برای عضویت در صفحات شخصی اشاره می شود.

در تأیید افراد برای عضویت در صفحات شخصی، در گام اول به عکس و توضیحات پروفایلی اعم از نام و نام خانوادگی، سمت یا حوزه فعالیت، علایق و... فرد توجه کنیم.

در گام دوم به اسامی افراد دنبال کننده فرد و اشتراکات احتمالی اعضا دقت کنیم.

در گام سوم به پستهای ارسالی فرد از بعد محتوا توجه کرده چرا که این پستها تا حدودی از علایق و ذائقه فردی، جهت گیری سیاسی، عقیدتی، ایدئولوژیکی، موقعیت اجتماعی، حوزه های مورد توجه و... فرد حکایتهایی خواهند داشت.

به افرادی که فاقد عکس و توضیح پروفایل بوده و در عین حال پستی ندارند تا حد ممکن اعتماد نکنیم مگر اینکه شخص مربوطه را بشناسیم.

لیست دنبال کنندگان و دنبال شوندگان فرد را بررسی کنیم. معمولاً لیست فالوئینگها، سخنهای بسیاری برای ما خواهند داشت از تعاملات و ارتباطات فرد با افراد حقیقی و حقوقی مختلف، گرایشها، علاقمندیها و... آن فرد. هر میزان جایگاه اجتماعی فرد مورد نظر بالاتر باشد، معمولاً در انتخاب فالوئینگها دقت بیشتری خواهد داشت.

می توان همین حالا امتحان کرد و سری به لیست فالوئینگهای سلبریتها و افراد معروف زد. این تست را می توان در خصوص رسانه های بزرگ و مطرح جهان انجام داد. قطعاً به نکات جالبی می توان رسید.

باید تلاش کنیم در تأیید و عدم تأیید افراد بررسی های لازم را انجام دهیم و سپس در خصوص عضویت افراد تصمیم گرفت. هر میزان روی شخصی بودن پستهای خود حساسیت داریم عضوگیری در صفحات شخصی خود را باید سخت گیرانه تر کنیم.

• لایکها و کامنتها نیز حاوی پیام و معنا هستند

بر روی لایکها، کامنتها و... توجه لازم را داشته باشیم، چرا که بخشی از شناخت افراد در جریان تعاملات و دیالوگها فراهم می شود و براساس تجربه دوره تعامل در خصوص تداوم این عضویت تصمیم بگیریم.

در عین حال که باید مراقب لایک و کامنتها و هرگونه حضور و ردی از خود در فضای مجازی باشیم. لایکها گاه فقط به معنای پسندیدن یک مطلب محسوب نمی شوند، گاه معنای تأیید و... نیز به خود می گیرد. به طور مثال لایک فردی با جایگاه مذهبی یا سیاسی و... زیر تصویر فردی با پیشینه اخلاقی نامناسب می تواند حاشیه های بسیاری فراهم کند و ابعاد خبری یابد و از آن تعابیر متعددی نیز شود، کما اینکه نمونه هایی از این دست نیز را احتمالاً به یاد داشته باشیم. (نمونه لایک تصویر یک مدل توسط صفحه رسمی اینستاگرام پاپ فرانسیس).

اتفاقاتی از این دست می توانند به طور عمدی یا سهوی رخ دهند، آنچه مهم است و مورد قضاوت قرار می گیرد نتیجه است. حال تصور کنیم گوشی تلفن همراهمان ناخواسته برای لحظاتی در اختیار کودکمان قرار می گیرد و او عکسی شخصی یا خانوادگی را منتشر می کند یا انگشتش بر روی گزینه لایو یا زنده می رود و تصاویری از محیط خانه و… پخش می شود. یا کودک زیر پست دیگران ایموجی ها یا حروفی را طی بازیگوشی ثبت می کند یا مطالبی را لایک می نماید. نتیجه هر چه باشد، واقعیت این است که خیلی وقتها روغن ریخته را نمی توان جمع کرد.

 چنانچه مدیریت صفحات مجازی به فردی سپرده می شود باید دقت و نظارت لازم در این خصوص نیز اعمال شود.

بر این اساس مدیریت صفحات خود و نظارت بر محتوا در کنار مدیریت دسترسی بر این صفحات ضروری است.

• چند نکته در خصوص درخواست عضویت در صفحات شخصی دیگران

برای عضویت در صفحات شخصی دیگران نیز باید بدانیم که این درخواست را به چه کسی یا کسانی می دهیم و با چه اهدافی. چرا که این کار یعنی، قبول اینکه سهمی از کیک زمان خود را به مطالعه محتوای آن فرد حقیقی و حقوقی خواهیم داد. کما اینکه وقتی نام آن فرد در لیستی در می آید که ما آن را دنبال می کنیم، سخنهایی پنهان و تحلیلهایی برای دیگران خواهد داشت.

بنابراین دقت در انتخاب فالورها و فالوئینگها در فضای مجازی یک ضرورت است، چراکه زمینه ای برای تعامل و یا تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از این مسیر حاصل می شود و از دید دیگران نیز به وسایلی برای ارزیابی و قضاوت البته در کنار کلیه محتواهای تولیدی و نشر و بازنشر شده و .... تبدیل خواهد شد.

• صفحات خالی از سکنه اینستاگرامی

هر از گاهی حتماً در لیست فالورها و فالوئینگهای خود بازنگری کنیم. در بررسی مجدد احتمالاً با صفحات خالی از سکنه اینستاگرامی روبرو خواهیم شد که فاقد پست و عکس بوده و ولی دارای فالورها و فالوئینگهای متعدد هستند ولی ما را همچنان رصد می کنند.

• هدف اصلی مان را از ایجاد صفحات مجازی فراموش نکنیم

هدف اولیه از ایجاد صفحات خود در محیط مجازی را از یاد نبریم. چراکه گاه نیاز و علاقمندی مخاطبان و یا عطش جذاب بیشتر مخاطب ما را ممکن است از هدف اولیه خود دور کند.

• تولید هدفمند، آگاهانه، هوشیارانه و مسئولانه محتوا

قواعد و قوانین تولید و بازاریابی محتوا را بیاموزیم. وقتی تصمیم گرفتیم که فعالیت در حوزه ای تخصصی را انتخاب کنیم، به شکلی هدفمند تولید محتوا کنیم و برای احساس انسجام بصری لازم، از تم گرافیکی خاص برای آنها بهره بگیریم. از انواع روشهای نمایش مختلف نیز برای جذابیت بخشی محتوا بهره بگیریم.

 در عین حال هرگز وارد دنیای مطالب زرد و اخبار و محتواهای جعلی و گمراه کننده نشویم و هر مطلب و محتوایی را منتشر و بازنشر نکنیم.

به هر قیمتی جذب مخاطب نکنیم و خود را لایق نشر و بازنشر هر مطلبی ندانیم. از صحت آن مطلب مطمئن شویم و چنانچه بازنشری صورت می گیرد با ذکر منبع باشد. از کنترل تاریخ ، نام نویسنده و... نیز در هنگام نشر و بازنشر غفلت نورزیم.

در صفحات شخصی نیز از انتشار هر عکس یا محتوای شخصی به صرف خصوصی بودن فضا خودداری کنیم به خصوص آنکه اگر در این عکس دیگرانی هستند که ممکن است حریم خصوصی شان ناشی از انتشار آن عکس یا مطلب به خطر بیفتد.

یادمان باشد محتواها  اعم از بصری و غیربصری و...، پس از انتشار دیگر از آن ما نیستند چراکه آنها را با دیگران و از مجرایی اشتراک گذاشته ایم که مالکیت آن را نداریم، آن محتوا تا لحظه ای که انتشار نیافته از آن ماست ولی بعد از آن هرگز از آن ما نخواهد بود. کما اینکه پاک کردن آن محتوا از صفحه شخصی و حتی بستن آن صفحه، آن محتوا را از حافظه سرویس های در اختیار مالکان این محیط ها پاک نخواهد کرد.

نکته آخر اینکه وقتی خیلی شاد یا ناراحت یا حتی هیجان زده ایم یا متأثر از جو و فضای حاکم بر محیط و...، یا حتی متأثر از خواندن یک مطلب که احساساتمان را جریحه دار کرده یا دست بر تعصباتمان نهاده، پست یا مطلبی را در فضایی کاملاً احساسی منتشر یا بازنشر نکنیم. در هر بار نشر و بازنشر محتواها در فضای مجازی مسئولانه و با آگاهی عمل کنیم و بدانیم نتیجه آن چه خواهد بود و چه تبعاتی به دنبال خواهد داشت؟

*آگاهی از قوانین داخلی و جرایم رایانه ای

گرچه گاه ممکن است با انتشار یک خبر یا تصویر جعلی یا عکسی فجیع از رسانه اجتماعی مربوطه تذکر یا هشدار بگیریم ولی صفحه مان را از دست ندهیم ولی همین حرکت مبتنی بر قوانین داخلی جرم محسوب شود، بر این اساس، اطلاع و آگاهی از قوانین داخلی و جرایم رایانه ای ضروری بوده و باید به توصیه های پلیس فتا و مراجع قضایی مربوطه توجه لازم را داشت.

****

در پایان تأکید می شود که با درک همه مزایا و معایب حضور در فضای مجازی باید هوشمندانه و آگاهانه و با اشراف به قوانین در آن حضور یافت و ضمن فعالیت، ایجاد ارتباط و تعامل با افراد مختلف و گسترش زمینه های حرفه ای، شغلی و...، از این حضور با قبول همه ریسکهای احتمالی بهره لازم را برد. این بهره گیری ممکن است با اهداف مختلف تجاری، اقتصادی، اجتماعی، علمی، ارتباطی، سرگرمی و… صورت گیرد.

کما اینکه این فضا به خصوص در شرایط کرونایی گاه به بستری برای کسب و کار نیز تبدیل شده اند و حفظ این محل کسب برای بسیاری از فعالان جنبه حیاتی دارد.

* از مولفان کتاب تفکر و سواد رسانه ای، مدرس سوادهای خبری و بصری