کریدور جدید هند ـ خاورمیانه ـ اروپا چه بازیگران و اهدافی دارد؟ / ایران دور زده می‌شود؟

بین الملل تابناک: پایگاه خبری تحلیلی اکسیوس آمریکا، روز هفتم ماه سپتامبر طی گزارشی اعلام کرد، چهار کشور آمریکا، هند، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در حال هماهنگی برای اعلام یک طرح زیرساختی مشترک در مقیاس وسیع از جمله توسعه شبکه ریلی هستند. دولت بایدن در نظر دارد، خاورمیانه را از راه مسیرهای ریلی و دریایی به هند متصل کند. گفته می شود دولت بایدن درصدد مقابله با طرح بزرگ منطقه اقتصادی چین به نام «‌ یک کمربند، یک جاده »‌ است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اکسیوس، قرار است که برنامه‌های زیرساختی چهار کشور، روز نهم ماه سپتامبر، همزمان با نشست سران گروه بیست ـ که روز‌های نهم و دهم سپتامبر در هند برگزار می‌شود ـ اعلام شود. سران چهار کشور در این نشست، با امضای یادداشت تفاهمی طرح کلی را مشخص خواهند کرد. انتظار می‌رود، نشست گروه بیست، نتیجه مهمی برای دولت بایدن به همراه داشته باشد، ولی دولتمردان آمریکا بر این باورند که هنوز تصمیم نهایی در این زمینه گرفته نشده است.

دولت بایدن، فعالانه میانجیگری برای عادی سازی روابط دیپلماتیک میان اسراییل و عربستان سعودی را دنبال می‌کند؛ هر چند موانع زیادی در عادی سازی روابط دیپماتیک اسراییل و عربستان سعودی دیده می‌شود، امکان دارد که پس از عادی سازی روابط بین دو کشور، اسراییل نیز در طرح احداث زیرساخت‌ها شرکت کند. ایده این طرح که در سال ۲۰۲۱ مطرح شده، در چارچوب همکاری آمریکا، هند، اسراییل و امارات متحده عربی تعریف شده است. اسراییل سال گذشته، طرح استفاده از شبکه ریلی که هند را به خاورمیانه متصل می‌کند، پیشنهاد داد و در این میان دولت بایدن، عربستان سعودی را به مشارکت در این طرح ترغیب کرد.

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، ماه می امسال به عربستان سعوی سفر کرد. بر اساس گزارش‌هایی که پس از این سفر منتشر شده است، مشاوره امنیت ملی کاخ سفید در این سفر درباره احداث زیرساخت‌ها با مقامات امنیتی عربستان سعودی، هند و امارات متحده عربی گفت‌وگو کرده است. مشاور امنیت ملی کاخ سفید روز هفتم ماه سپتامبر در همین زمینه به خبرنگاران گفت: «ما به همراه متحدان خود درباره پروژه احداث زیرساخت‌ها سخت کار کردیم. اتصال هند به خاورمیانه از طریق شبکه ریلی و مسیر دریایی بسیار مهم است و منافع اقتصادی راهبردی برای کشور‌های ذینفع به همراه خواهد داشت.» اما در عین حال مشاور امنیت ملی کاخ سفید در پاسخ به پرسشی دایر بر اینکه چه زمانی اجرای این طرح بزرگ اعلام خواهد شد، هیچ پاسخی نداده است.

کریدور جدید چه اهمیتی دارد؟  

در این رابطه، دکتر ابراهیم باقری، کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با تابناک درباره اهمیت و اهداف این کریدور اظهار داشت: زیرساخت‌های تجاری و کریدور‌های تجارت بین‌الملل، یکی از محور‌های مهم قدرت بوده و هست و از زمانی که چین را برای احیای راه باستانی ابریشم مطرح کرد، درصدد بود سه مسیر تجاری از چین به سمت اروپا را بازگشایی کند. در خصوص این کریدور بحث‌های زیادی مطرح شده است. برخی آن را دور زدن چین، روسیه، ایران و ترکیه و برخی آن را جایگزین ابتکار «یک کمربند، یک جاده» می‌دانند و برخی نیز از آن تحت عنوان پروژه‌ای یاد می‌کنند که مدت‌هاست ریاض، واشنگتن و دهلی‌نو و برخی کشور‌های دیگر به دنبال توافقی زیرساختی از طریق خطوط حمل‌ونقل دریایی، راه‌آهن و خطوط لوله انتقال انرژی هستند که در نهایت بتوانند هند را از طریق خاک کشور‌های عربی خاورمیانه و اسرائیل به اروپا متصل کنند. در هر صورت، این پروژه در صورت عملی شدن تجارت بین کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس و جنوب آسیا را متحول و کشور‌های خاورمیانه را با شبکه ریلی به هم متصل می‌کند و آن‌ها را از راه بندر به هند پیوند می‌دهد.  

وی افزود: از طرف دیگر، این توافق در حالی صورت می‌گیرد که دولت بایدن به دنبال تکمیل تلاش دیپلماتیک خود برای یک «توافق بزرگ» با عربستان سعودی است که می‌تواند شامل توافق عادی‌سازی روابط میان عربستان و اسرائیل باشد؛ لذا از منظر برخی تحلیلگران، این طرح به‌عنوان بخشی از عادی‌سازی بزرگ میان عربستان و اسرائیل نیز شمرده می‌شود. آمریکا در ماه‌های گذشته تلاش کرده است تا امتیازات ویژه‌ای به عربستان سعودی بدهد تا شاید رابطه سرد‌ شده دو کشور از زمان روی کار آمدن بایدن اندکی بهبود یابد. آمریکا همچنین نگران است، کشور‌های همسو با واشنگتن در خاورمیانه به چین نزدیک‌تر شوند و از این طریق آمریکا به بازیگری فرعی در منطقه مهم خاورمیانه بدل شود.

باقری درباره اهمیت این کریدور برای اروپا نیز عنوان کرد: از منظر اروپا نیز با توجه به ظرفیت‌های سرمایه گذاری و تجاری کشور‌های حاشیه خلیج فارس و هند از یک طرف و نفوذ اقتصادی و امنیتی چین در حوزه سرمایه گذاری و در نظم امنیتی خاورمیانه از طرف دیگر، این منطقه در آینده، نقطه ثقل رقابت‌های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی خواهد بود. در واقع ورود چین به تعاملات اقتصادی و تجاری و جایگزینی شورای همکاری خلیج فارس به جای اتحادیه اروپا به عنوان شریک اول تجاری چین و متعاقب آن ورود چین به نظم امنیتی منطقه‌ای خاورمیانه، رهبران اروپایی را بر آن داشته که به رشد ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی پادشاهی در خلیج فارس و خاورمیانه و شمال آفریقا واکنش موثر نشان داده و از فرصت ایجاد شده برای پیشبرد منافع خود به ویژه در حوزه تجاری وسرمایه گذاری در حوزه‌های انرژی، اقتصاد نوآورانه و توافقات اقلیمی و اقتصاد سبز استفاده کنند؛ لذا کریدور هند، خاورمیانه و اروپا به بهترین شکل ممکن می‌تواند اروپا را به هدف خود نزدیک کند.

اشپیگل: پروژه عظیم کشتی و قطار برای اتصال هند به اروپا

در همین رابطه، هفته نامه آلمانی اشپیگل در مطلبی نوشت: ناظران مدت زیادی منتظر بودند تا غرب به طرح «جاده ابریشم جدید» چین پاسخ دهد. اکنون اتحادیه اروپا، آمریکا و سایر شرکا پروژه مربوطه را در قالب یک پروژه بزرگ راه آهن و کشتیرانی اعلام کرده اند. در اجلاس G۲۰ در دهلی نو اعلام شد که این پروژه با هدف ارتباط بهتر اروپا، خاورمیانه و هند انجام می‌شود.

اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا گفت: «این رخدادی تاریخی است»؛ اشاره او به مستقیم‌ترین ارتباط بین هند، خلیج فارس و اروپا از طریق اتصال ریلی است که تجارت بین هند و اروپا را تا ۴۰ درصد سرعت می‌بخشد.

جو بایدن نیز از یک "کریدور اقتصادی تاریخی" صحبت کرد. آمریکا، هند، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اتحادیه اروپا در یک اعلامیه توافق خود با این موضوع را اعلام کردند. این پروژه قرار است از طریق ابتکار دروازه جهانی اتحادیه اروپا تامین مالی شود که قصد دارد در چند سال آینده تا ۳۰۰ میلیارد یورو در زیرساخت‌های کشور‌های نوظهور و در حال توسعه سرمایه گذاری کند.  

بخشی از پروژه اعلام شده، شامل توسعه شبکه‌های برق و پروژه‌های انرژی است. کابل‌های داده پرسرعت نیز بخشی از این طرح هستند. بر اساس این اطلاعات، تجارت انرژی پاک بین آسیا، خاورمیانه و اروپا با کابل‌های برق و خط لوله هیدروژن پاک نیز تقویت خواهد شد. به گفته کاخ سفید، خطوط لوله‌ای که از اسرائیل به اروپا کشیده می‌شود، هیدروژن پاک را به اروپا می‌رساند.

این واقعیت که اسرائیل بخشی از ابتکار عمل بوده، قابل توجه است. به تازگی گزارش‌هایی از نزدیکی احتمالی عربستان سعودی و اسرائیل منتشر شده بود.

ایران دور زده می‌شود؟  

زورآزمایی دو ابرقدرت اقتصادی شرق و غرب در خاورمیانه درست در حالی رقم می‌خورد که گویا ایران نقش معناداری در این معادلات ندارد. هند از طریق انعقاد قرارداد یکی از شرکت‌های خصوصی خود و با تعهد سرمایه‌گذاری به میزان ۸۵ میلیون دلار برای خرید تجهیزات مورد نیاز بندر چابهار، از سال ۱۳۹۷ وارد طرح توسعه فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار شد که به دلیل مشکلات ثانویه ایجادشده، این قرارداد کامل اجرا نشد.

سال گذشته، سازمان بنادر و دریانوردی ایران اعلام کرد، از روند سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار رضایت ندارد و آن‌ها که بنا بود ۸۵ میلیون دلار سرمایه به ایران بیاورند، فقط ۲۵ میلیون دلار سرمایه آورده‌اند و آن‌هم تنها شامل جرثقیل‌هایی می‌شود که با کشتی به بندر چابهار آورده‌اند. مقامات سازمان بنادر ایران به معافیت تحریمی بندر چابهار اشاره کرده و گفتند، هند تلاشی برای استفاده از این فرصت نکرده است.

در همین حال، به نظر می‌رسد ایران با وجود موقعیت استراتژیک، از فرصت‌ها در حوزه ترانزیت بین المللی به خوبی استفاده نکرده و از تجارت موجود در منطقه بی‌نصیب مانده و می‌توان بجد از دور زدن ایران در این پروژه گفت.