دلایل واقعی نپیوستن امارات به ائتلاف آمریکایی علیه حوثی های یمن/ ابوظبی کجای معادلات استراتژی «هند-پسیفیک» است؟

بین الملل تابناک؛  بر اساس گزارش مرکز سیاست توسعه و امنیت، موج اخیر حملات پهپادی و موشکی توسط حوثی‌ها که کشتی‌ها را در دریای سرخ هدف قرار می‌دهند، بار دیگر تأیید می‌کند که اقیانوس‌ها در قلب نظم بین‌المللی قرار دارند.

با ظهور هند- اقیانوس آرام(ایندو-پسیفیک) که به عنوان محوری در شکل دادن به ژئوپلیتیک جهانی ظاهر شده است، ما در واقع، وارد عصر جدیدی از قدرت دریایی جهانی می شویم. در چنین مقطع حساسی در تاریخ، بازنگری ایده «نیروی دریایی» که اولین بار توسط «آلفرد ماهان» مطرح شد، مهم است تا بفهمیم کشورها چگونه رفتار کرده و باید رفتار کنند تا از منافع ملی خود در نزدیکی سواحل و فراتر از آن محافظت کنند.

 این موضوع بینش‌های مهمی را در مورد چگونگی انجام سرمایه‌گذاری‌های مهم در کشورهایی مانند امارات که ممکن است از لحاظ تاریخی قدرت دریایی نداشته‌اند، برای توسعه پتانسیل دریایی خود ارائه می‌دهد. مفهوم قدرت دریا از لحاظ تاریخی در واکنش به تحولات ژئوپلیتیکی و تکنولوژیکی تکامل یافته است. زمانی که ماهان برای اولین بار از مفهوم «قدرت دریا» در اثر مهم خود «تأثیر قدرت دریا بر تاریخ،۱۷۸۳-۱۶۶۰» حمایت کرد، این مفهوم برای انتقال اهمیت دریاها به منظور کنترل فعالیت‌های ملی و پیش‌بینی قدرت بر رقبا استفاده شد. 

با وجود اعتبار مستمر این عوامل، در عصر جهانی شدن و نوآوری‌های تکنولوژیک، مفهوم قدرت دریا بسیار فراگیرتر است. در دنیای امروز، قدرت دریایی یک کشور تنها با تعداد کشتی‌ها یا پرسنلی که باید برای اهداف دریایی استفاده کند تعیین نمی‌شود، بلکه شامل ظرفیت آن در جهت استفاده از کشتی‌ها برای مقاصد غیرنظامی نیز است. یکی دیگر از مؤلفه‌های حیاتی نیروی دریایی، به توانایی کشور در تأثیرگذاری بر رفتار سایر بازیگران دریایی اشاره دارد. بنابراین، در اصل، قدرت دریایی، قدرت نیروی دریایی را در کنار جنبه‌های غیرنظامی، یعنی استفاده‌های سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک دریا در بر می‌گیرد.

تاریخ دریایی امارات

امارات متحده عربی، فدراسیونی متشکل از هفت امارت است که در جنوب شرقی شبه جزیره عربستان، هم مرز با خلیج عمان و خلیج فارس، بین عمان و عربستان سعودی واقع شده است. با دسترسی مستقیم جغرافیایی به خلیج فارس، موقعیت امارات متحده عربی به این کشور موقعیت مرکزی در تسهیل تجارت دریایی در سراسر منطقه می دهد. علاوه بر این، امارات دسترسی به دریای سرخ را از طریق سرمایه گذاری های بندری استراتژیک و پایگاه های نظامی در امتداد نقاط تنگه باب المندب، یکی از مهم ترین خطوط کشتیرانی جهانی، توسعه داده است. امارات همچنین دارای تاریخ دریایی غنی است که شامل قایقرانی، ناوبری، ساخت قایق، مروارید، ماهیگیری و تجارت دریایی است.

 در واقع، دبی که امروزه یک مرکز تجارت جهانی است، زمانی یک دهکده ماهیگیری بود که ساخت بندر جبل علی بدون شک نقش مهمی در تسهیل چنین تحولی ایفا کرد. با وجود ظرفیت جغرافیایی امارات متحده عربی برای تبدیل شدن به یک قدرت دریایی، بعد دریایی در تفکر استراتژیک این کشور نقش برجسته ای نداشت و تا قبل از جنگ یمن، نیروی دریایی مورد غفلت قرار گرفت.

 نیروی دریایی امارات، مانند سایر کشورهای خلیج فارس، عمدتاً سواحل محور بوده و جاه طلبی های محدودی برای طرح قدرت نظامی دارد. این امر به سرعت در حال تغییر است، زیرا ابوظبی اکنون بیشتر بر ایجاد و عملیات نیروهای دریایی قوی تر در منطقه متمرکز شده که منعکس کننده جاه طلبی های قدرت منطقه ای امارات است. خرید هدفمند موشک‌های ضد کشتی ناوچه، سامانه‌های سطح به هوای نیروی دریایی و کشتی‌های فن‌آوری پیشرفته از کشتی‌سازان کلاس جهانی، منعکس‌کننده چنین جاه‌طلبی‌هایی است.

در تلاش برای تقویت قابلیت‌های امنیتی دریایی نیروی دریایی، شرکت کانادایی سی ای ایی قراردادی ۱۴۵ میلیون دلاری کانادا برای طراحی و توسعه یک مرکز آموزش دریایی جامع برای امارات دریافت کرد. برخلاف نیروی دریایی خود، امارات از طریق شبکه تثبیت شده بنادر و زیرساخت های لجستیکی خود در سراسر جهان، سابقه طولانی تری در حضور تجاری دریایی دارد و در داخل کشور، امکانات بندری در سطح جهانی را توسعه داده است. در سال ۲۰۲۲، دبی پس از سنگاپور، لندن، شانگهای و هنگ کنگ در بین پنج قطب برتر دریایی جهانی قرار گرفت.

 بر اساس آخرین برآوردها، امارات دارای بیشترین تعداد کشتی های کانتینری در میان کشورهای خلیج فارس است که نشان دهنده برتری آن در حمل و نقل کانتینری منطقه است. تسلط این کشور در تجارت دریایی منطقه ای نتیجه دهه ها سرمایه گذاری در ساخت زیرساخت های بندری و محیط لجستیکی، از جمله مناطق آزاد تجاری سازمان یافته در اطراف بنادر بزرگ دریایی است. منطقه آزاد جبل علی، یکی از بزرگترین مناطق آزاد جهان، حدود ۲۴ درصد از کل جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به دبی را تامین می کند. دی پی ورلد، شرکت ترابری دریایی اماراتی دارای ردپای جهانی در شش قاره است که مهمترین آنها در آفریقا است.

 در کنار گروه بنادر ابوظبی، امارات متحده عربی ۱۲ زیرساخت بندری را در آفریقا اداره می کند که از آن جمله توافق نامه ای است که در سال ۲۰۲۲ برای ساخت و راه اندازی بندر ابوامامه در سودان امضا شد. همزمان با افزایش علاقه امارات به دریای سرخ، گروه بنادر ابوظبی توافقنامه ۱۵ ساله ای را با اداره بندر دریای سرخ مصر برای راه اندازی و مدیریت سه پایانه کشتی های مسافرتی در بنادر شرم الشیخ، غرقاده و صفاگا در این منطقه آغاز کرد. در آنچه که به عنوان « تقلای جدید برای آفریقا» توصیف می شود، در حالی که کشورهایی مانند چین، ژاپن و روسیه به پتانسیل ژئواکونومیکی بنادر این قاره پی برده اند، امارات متحده عربی با شروع سرمایه گذاری در این بنادر اولین مزیت محرک ها را از اواسط دهه ۲۰۰۰ دارد.

امارات با ایجاد حضوری قوی در شاخ آفریقا از طریق سرمایه گذاری در زیرساخت های بندری، اکنون مشتاق است تا نفوذ منطقه ای خود را در منطقه آسیای جنوبی اقیانوس هند و فراتر از آن در هند و اقیانوس آرام گسترش دهد. بر همین اساس، اخیراً، گروه بنادر ابوظبی قرارداد امتیازی ۵۰ ساله را با بندر تراست کراچی امضا کرده است. بر اساس این قرارداد، این گروه به عنوان سهامدار عمده همراه با پایانه های کاهیل مستقر در امارات ۲۲۰ میلیون دلار در ده سال آینده در توسعه زیرساخت های بزرگترین بندر دریایی پاکستان سرمایه گذاری خواهد کرد.

دی پی ورلد قبلاً سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در هند و شرکت‌های هندی انجام داده است که پس از ایجاد یک پلتفرم سرمایه‌گذاری توسط صندوق سرمایه‌گذاری ملی و زیرساخت هند و دی پی ورلد، برای سرمایه‌گذاری تا سقف سه میلیارد دلار در بنادر، پایانه‌ها، حمل‌ونقل، کسب و کار لجستیک در هند رونق قابل توجهی دریافت کرده است. در آسیای جنوب شرقی، بندر ورلد دبی به طور فعال در توسعه بنادر دریایی اندونزی مشارکت دارد و قراردادی به ارزش ۷.۵ میلیارد دلار با جاکارتا برای توسعه بنادر این کشور در یک دوره حداکثر ۳۰ ساله در نوامبر ۲۰۲۱ امضا کرده است.

 در ژوئن ۲۰۲۳، دی پی ورلد با سازمان سرمایه گذاری اندونزی و اپراتور بندر دولتی پلیندو برای توسعه بندر دریایی بلاوان، مستقیم ترین پیوند اندونزی با تنگه مالاکا، وارد یک مشارکت استراتژیک شد. با تقویت بیشتر شراکت استراتژیک با اندونزی، دی پی ورلد یک شرکت سرمایه گذاری مشترک با گروه ماسپیون مستقر در جاوا راه اندازی کرد تا یک پایانه کانتینری در گریسیک جاوا شرقی با ظرفیت تخمینی سه میلیون تی ای یو بسازد و راه اندازی کند. همچنین با ارائه مشاوره فنی برای توسعه بندر ویکتوریا سیشل و ساخت سایر پروژه های مرتبط با بنادر ماهیگیری، با کشورهای جزیره ای در منطقه تعامل دارد.

 امروزه امارات از طریق سرمایه گذاری های استراتژیک خود در سراسر مسیر تجاری شرق-غرب که وارد دریای سرخ می شود، حضور دارد. اکنون، با ظهور هند- اقیانوس آرام به عنوان مرکز ژئوپلیتیک جهانی، این کشوربرای گسترش نفوذ ژئوپلیتیکی خود، گام های نوپایی برای ایجاد یک قدرت دریایی برداشته است.

شراکت سه جانبه امارات متحده عربی با فرانسه و هند، که در آن وزرای سه کشور در مورد همگرایی و همکاری بیشتر برای هند-اقیانوس آرام صلح آمیز و شکوفا گفتگو کردند، نشانه روشنی از جاه طلبی های این کشور عربی در منطقه است. در اینجا، سرمایه گذاری های دریایی نقش مهمی ایفا خواهد کرد، زیرا امارات متحده عربی قبلاً خود را به عنوان یک رهبر جهانی در این صنعت تثبیت کرده است. در اجلاس جی۲۰ در دهلی نو سال گذشته، امارات یکی از امضاکنندگان تفاهم نامه برای کریدور اقتصادی هند- خاورمیانه- اروپا، یک شبکه حمل و نقل چندوجهی بود که هند را از طریق خاورمیانه به اروپا متصل می کرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که سه بندر در امارات متحده عربی به نام‌های فجیره، جبل علی و ابوظبی برای اتصال به بنادر در امتداد سواحل غربی هند انتخاب شده‌اند، که بیشتر نشان می‌دهد که چگونه بنادر همچنان نقش مهمی در پیشبرد جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیک ابوظبی ایفا خواهند کرد.

نفوذ دیپلماتیک امارات همچنان محدود است

با این وجود، در حالی که چنین سرمایه گذاری هایی برای تثبیت حضور تجاری آن در حوزه دریایی موثر بوده است، نفوذ امارات همچنان محدود است. این موضوع به نقش محدود ابوظبی در اداره منطقه هند و اقیانوس آرام مربوط می شود و نفوذ دیپلماتیک آن را نیز محدود می کند. همچنین این مسئله برخلاف مشارکت فعال امارات در شاخ آفریقا یعنی منطقه ای است که این کشور سابقه طولانی در شرکت در ماموریت های نظارت دریایی در تنگه هرمز دارد. علاوه بر این، خروج ناگهانی و نسبتاً بحث برانگیز امارات از ائتلاف دریایی تحت رهبری ایالات متحده موجب کاهش دید بیشتر نیروی دریایی این کشور در منطقه شده است.

با وجود اینکه مستقیماً تحت تأثیر حملات حوثی‌ها در دریای سرخ قرار گرفته است، پاسخ امارات محدود بوده است. بر همین اساس، تصمیم این کشور به عدم پیوستن به تلاش‌های چند ملیتی تحت رهبری ایالات متحده و انگلیس برای ایمن سازی خطوط کشتیرانی در دریای سرخ، که عملیات نگهبان رفاه نامیده می‌شود، را می‌توان به این صورت درک کرد که در ژئوپلیتیک بزرگتر درگیری اسرائیل و غزه درگیر شده است، در حالی که همچنین توضیح می دهد که چرا بسیاری از نزدیکترین متحدان ایالات متحده در آن شرکت نکردند.

با این حال، ابوظبی می‌توانست مسیری را که هند، ایتالیا، فرانسه و اسپانیا دنبال می‌کردند تا کشتی‌های خود را به‌طور مستقل ارسال کنند تا اراده و توانایی خود را برای اطمینان از استراتژی «هند-اقیانوس آرام آزاد و باز» به نمایش بگذارند. بر همین اساس، پتانسیل زیادی برای امارات برای ظهور به عنوان بازیگر تأثیرگذار هند و اقیانوسیه وجود دارد. اتصال بین آسیای جنوبی و جنوب شرقی ضعیف است و به گفته بانک توسعه آسیایی بهبود بنادر و دسترسی به بنادر بیشترین پتانسیل را برای بهبود چنین اتصالی دارد. هر دو منطقه آسیای جنوبی و آسیای جنوب شرقی تا آنجا که کارایی عملیاتی بنادر و لجستیک مربوطه در نظر گرفته می شود، عقب هستند. اکنون با توجه به تسلط ارتباط بر دستور کار هند- اقیانوس آرام، بهبود بنادر بیشترین پتانسیل را برای دستیابی به وظیفه بزرگ ادغام جنوب و جنوب شرق آسیا دارد.

در همین راستا، امارات متحده عربی از طریق منابع مالی و همچنین اختصاص صنعتی که قصد خود را با ایجاد کریدور فرصت بین کشورهای خلیج فارس و آسیای جنوب شرقی تثبیت کرده است، در موقعیت خوبی قرار دارد تا خلاء موجود را از طریق سرمایه گذاری های استراتژیک در زیرساخت های بندری در حال انجام پر نماید. با این حال، چنین سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی باید با تعامل فعال‌تر در رابطه با دیپلماسی دریایی تکمیل شود؛ به‌ویژه اگر به دنبال گسترش نفوذ خود فراتر از حاشیه جغرافیایی نزدیک باشد.