پاشنه آشیل «زمان» در مناظرات انتخابات چهاردهم/ این‌ها مناظره بود یا میزگرد؟
به گزارش گروه فرهنگی تابناک؛ ظهر دیروز ۵ تیرماه و در فاصله ۳ روز مانده به برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، پنجمین مناظره انتخابات امسال برگزار شد تا پرونده مناظره‌های این رویداد در دور اول بسته شود.
از ۵ مناظره‌ای که در این انتخابات، از سوی سازمان صداوسیما طراحی و برنامه‌ریزی شده بود، به علت اهمیت مسائل اقتصادی در مشکلات کشور، ۳ مناظره به موضوعات اقتصادی اختصاص داشت، یکی فرهنگی - اجتماعی بود و دیگری سیاسی. البته در اثر سیر سخنان نامزدها، مسائل سیاسی به‌خصوص سیاست خارجی نقش پررنگی در همه مناظرات یافت.
آنچه که در نگاه نخست از این مناظرات به چشم می‌آمد، دکور آن بود که تاریک و شیک طراحی شده بود، اما مجری را به کلی دور از نامزدها نشانده بود. در مناظره اول، نبود میز جلوی نامزدها، هم از نشستن آن‌ها جلوه نامناسبی ساخته بود و هم امکان استفاده کافی از اسناد و برنامه‌های مکتوب را از ایشان گرفته بود؛ موردی که در مناظره‌های بعد اصلاح شد و به شکلی پذیرفتنی‌تر درآمد.
در بُعد ساختاری، مناظرات انتخاباتی ۱۴۰۳ بیش از آن که مناظره‌ای واقعی باشد، شرایط «میزگرد» را تداعی می‌کرد و این عیب از ابتدا تا انتهای مناظرات برقرار بود؛ تا جایی که جذابیت قالب مناظره را به عنوان یک قالب تلویزیونی داغ، جنجالی و البته سرگرم‌کننده گرفت. این نقد در شبکه‌های اجتماعی نیز زیاد شنیده شد که این مناظرات، میزگرد‌هایی برای آن بود که نامزدها سخنان کلی خود را بگویند و کاری به حرف‌های دیگران نداشته باشند! اگرچه وقوع چند خرده‌بحث داغ در مناظره چهارم تا حدی یخ این فضا را شکست، ولی کفایت نکرد.
یکی از عوامل ایجاد این تشتت در پاسخ‌گویی را سؤالات پرتعدادی می‌توان دانست که از نامزدا پرسیده می‌شد. اگرچه اقدام مناسب رسانه ملی در استفاده از کارشناسان برای طرح پرسش از نامزدها، اعتبار بیشتری به این سؤالات بخشید، اما بحث‌ها را پراکنده کرد، تا جایی که نامزدها به سختی توانستند نقطه نزاع قابل توجهی در مناظره‌ها بیابند و بر سر آن به مباحثه بپردازند.
این ایراد با اضافه شدن سؤالات مردمی در مناظره سوم به اوج خود رسید، ولی در مناظره پنجم با طرح تنها یک پرسش کلی از سوی مجری در هر بخش، رفع شد.
با این حال مهمترین مسئله مناظرات انتخابات ۱۴۰۳ به زمان‌بندی آن برمی‌گردد که می‌تواند به آینه عبرتی برای رسانه ملی تبدیل شود. در حالی که طی این سال‌ها، شبکه‌های اجتماعی خصوصا اینستاگرام با ویدیو‌های یک یا دو دقیقه‌ای، میدان‌دار فضای رسانه‌ای شده، مدیران رسانه ملی تصمیم گرفتند تا ۵ مناظره ۴ ساعته تدارک ببینند؛ مناظراتی که از ساعت ۲۰ آغاز می‌شد و تا نیمه‌شب ادامه می‌یافت! روشن است که چنین برنامه‌هایی، بیشتر مخاطب مقطعی و گذری خواهد داشت و در این زمانه، کمتر بیننده‌ای را می‌تواند برای این زمان طولانی پای تلویزیون بنشاند.
در نتیجه، اهالی تلویزیون که احتمالا می‌خواستند با مناظره‌ها، برای انتخاب بهتر به کمک مردم بیایند و مناظرات تلویزیونی را میدان‌دار تبلیغات کنند، با این برنامه‌های بسیار طولانی، میدان‌داری تبلیغات را به شبکه‌های اجتماعی سپردند که با بریده‌های کوتاه، این ایراد مناظرات را به رخ مدیران صداوسیما کشید.
شاید اگر به جای ۵ مناظره ۴ ساعته بین همه نامزدها (مجموعا ۲۰ ساعت) مثلا ۱۵ مناظره ۹۰ دقیقه‌ای تن به تن (مجموعا ۲۲ ساعت) برگزار می‌شد و روی آنتن می‌رفت، جنجالی‌تر و خوش‌ریتم‌تر از آب درمی‌آمد و به مشارکت نیز که هدف نهایی دست‌اندرکاران است، بیشتر کمک می‌کرد. در همین روز‌های آخر تبلیغات، مناظره‌های دونفره‌ای که میان بعضی نمایندگان نامزدها در شبکه خبر برگزار شد، نشان داد که مناظره دونفره چقدر می‌تواند واقعی‌تر، داغ‌تر و جذاب‌تر باشد.
مشکل زمان‌بندی مناظره‌ها ابعاد دیگری نیز داشت؛ از طرفی برخی کارشناسان زمان ۴ یا ۵ دقیقه‌ای هر نامزد برای سخن گفتن یا نقد سخنان دیگر نامزدها را کافی نمی‌دانستند و از طرف دیگر برنامه‌ها -خصوصا مناظره‌ها اول- به اندازه‌ای دیر شروع می‌شد و زوائد داشت که بسیاری را از تماشای آن منصرف کرد. ذکر این نکته کافی‌ست که اولین سخنان نامزدها در مناظره نخست، به جای ساعت ۲۰ در ساعت ۲۰:۴۰ آغاز شد و ۴۰ دقیقه تماشاگران را منتظر گذاشت.
احتمالا همین زوائد را از جمله نکاتی می‌توان دانست که باعث شد مناظره نخست بین ۲۵ تا ۳۰ درصد بیننده جذب کند. بدیهی است که از رویدادی با این میزان بیننده، به سختی می‌توان توقع تأثیرگذاری در مسئله مهم انتخابات را داشت.
جز آنچه ذکر شد، ایرادات فرمی دیگری مثل نبود تایمر روی تصویر نیز به چشم می‌خورد که همزمان با سخن گفتن نامزدها، وقت استفاده‌شده و باقی‌مانده آن‌ها را نمایش نمی‌داد. عجیب آن که در مناظره دوم، مهدی خسروی مجری برنامه، علت این امر را پرهیز از پرت کردن حواس مخاطبان تلویزیون دانست!
مناظرات چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران البته ممکن است با برگزاری یکی دو مناظره دونفره دیگر در ایام تبلیغات دور دوم ادامه یابد و از آنجا که آن مناظره‌های احتمالی، دونفره خواهد بود، می‌توان امیدوار بود با شباهت یافتن به مناظرات معروف سال ۸۸، جذاب‌تر و داغ‌تر از این برنامه‌ها از آب درآید.
نکته جالب آن که از امروز ۶ تیرماه، مناظرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا میان جو بایدن رییس جمهور مستقر و نامزد حزب دموکرات در برابر دونالد ترامپ رییس جمهور سابق و نامزد حزب جمهوری‌خواه این کشور برگزار خواهد شد و می‌توان حدس زد بریده‌های کوتاه آن در شبکه‌های اجتماعی، توجهات زیادی را در میان ایرانیان نیز جلب کند؛ آیا واکنش‌های احتمالی به این مناظرات، دست‌فرمان اهالی جام جم را برای دوره آتی انتخابات ریاست جمهوری در ایران تغییر خواهد داد؟
نویسنده: مصطفی قاسمیان
