بین الملل تابناک: تغییر موضع روسیه در خصوص کریدور زنگزور متعاقب تحولات جنگ اوکراین قابل ارزیابی است. فشار بین المللی ناشی از این جنگ، باکو را به عنوان متحدی کلیدی برای مسکو مطرح کرده است.
چرخش مسکو در این خصوص در سخنان «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه نیز قابل مشاهده بود. وی پیشتر اعلام کرده بود که ارمنستان مانع توافق در مسیرهای ارتباطی از طریق سیونیک می شود.
وی گفته بود موضوع روسیه، عبور کریدور زنگزور از این منطقه و سپردن امنیت و کنترل کامل آن به نیروهای حافظ صلح روسیه است.
چرخش روسیه در خصوص کریدور زنگزور می تواند موازنه قوا در این خصوص را به زیان ایران رقم بزند. ایران هر گونه تغییر در ژئوپلیتیک و مرزهای قفقاز را مغایر منافع ملی خود می داند و بارها مقامات ایرانی بر آن تاکید کرده اند.
حال بازیگران اصلی قفقاز در حال باز طراحی استراتژی های خود در این منطقه هستند و ایران بر مکانیسم 3+3 برای حل مسائل منطقه تاکید دارد. در این معادله روسیه منافع خود را در نزدیکی به باکو دیده است تا به عنوان بازیگر اصلی در قفقاز باقی بماند. ترکیه نیز با این منطق روسها به شرط گرفتن امتیازات لازم همراه است.
اتکای ایران در سالهای قبل از جنگ قره باغ (2020) بر نظم روسی متکی بوده و از آن منتفع می شده است. تغییر شرایط در قفقاز جنوبی نیازمند ارزیابی مجدد ایران در نحوه بازیگری در این منطقه دارد تا منافع ملی آن قربانی بازی جدید نشود.
در خصوص این موضوع خبرنگار تابناک گفتگویی با پروفسور شیرین هانتر عضو شورای روابط خارجی آمریکا انجام داده که در ادامه می آید.
هانتر متخصص مسائل سیاسی ایران، خاورمیانه و اسلام سیاسی است. تا پیش از انقلاب ۵۷ ایران، هانتر عضو وزارت امور خارجه ایران بوده‌است و پس از آن به ایالات متحده مهاجرت نمود. وی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه و ترکی مسلط است. وی همچنین عضو شورای روابط خارجی امریکاست. کتاب «روابط ایرانی-عربی، فرایندهای تنش و سازگاری» از جمله کتابهای متأخر هانتر است. این کتاب تلاشی برای فهم و درک بهتر تاثیرات رقابت‌های فرهنگی، مدرنیزاسیون (نوگرایی)، اختلافات قومی و مذهبی، دولت‌سازی، نقش قدرت‌های بزرگ و سیستم سیاسی بین‌المللی بر روابط ایرانیان و اعراب طی هفت دهۀ گذشته است.
*روسیه اخیرا اعلام کرده که از احداث کریدور زنگزور حمایت می کند. مسکو بعد از سفر پوتین به باکو صراحتا موضع خود را در این خصوص شفاف کرده است. این در حالی بود که در اوایل از احداث این کریدور حمایت نکرده بود. ارزیابی شما چیست؟
از اقدام پوتین تعجب نمی کنم. او به دنبال منافع روسیه است، به ویژه از هرگونه کاهش و از بین رفتن نفوذ مسکو جلوگیری می کند. من حداقل سی سال است که می گویم روابط ایران و روسیه به نفع مسکو منحرف شده است. این روابطی نابرابر است. من همچنین هشدار داده ام که مسکو ایران را به عنوان یک رقیب و نه یک شریک می بیند. تصمیم مسکو در خصوص زنگزور آخرین مدرکی است بر رویکرد بازی روسیه با کارت ایران. من متعجبم که با توجه به رفتار روسیه در قبال ایران برای بیش از سیصد سال، تهران به مسکو اعتماد کرد.
*نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان اخیرا اعلام کرده که قصدی برای خروج از سازمان پیمان امنیت جمعی ندارد. این در حالی بود که ایروان عضویت خود در این سازمان را تعلیق کرده بود و حتی قصد خزوج از آن را داشت. دلایل تغییر موضع ارمنستان چیست؟
ارمنستان نیز به دنبال منافع خود است. من فکر می کنم امتناع ناتو از در نظر گرفتن عضویت بالقوه ارمنستان در این ائتلاف، ممکن است آن را متقاعد کند که در ترتیبات امنیتی جمعی باقی بماند تا مسکو را دشمن نکند. به هر حال، این اتحاد امنیتی، همانطور که جنگ قره باغ نشان داد، ارزش واقعی ندارد.
* روسیه اعلام کرده، ایران را به پذیرش کریدور زنگزور مجاب خواهد کرد. ارمنستان هم اعلام کرده در صورتی که حاکمیت بر کریدور زنگزور داشته باشد مخالفتی با آن ندارد. به نظر می رسد در این معادله ایران بیشترین ضرر را خواهد کرد. ارزیابی شما چیست؟
با توجه به انزوای بین المللی ایران و روابط دشوار آن با غرب، مسکو معتقد است که ایران گزینه دیگری ندارد و در نهایت باید واقعیت های جدید ژئوپلیتیکی را بپذیرد. مسکو مطمئن است که می تواند ایران را مجبور به پذیرش این تغییرات کند. فرق قانع کردن و اجبار در زمانی که طرفین به اندازه ایران و روسیه نابرابر هستند زیاد نیست.
*حمایت روسیه از احداث کریدور زنگزور توسط جمهوری آدربایجان انتقاد وزیر امور خارجه ایران را نیز در پی داشته است. این انتقاد بعد از جنگ اوکراین بی سابقه است. به نظر شما دلیل اصلی این انتقاد فقط به خاطر موضوع زنگزور است؟
انتقاد فایده ای ندارد. زمانی که ارمنستان و جمهوری آذربایجان به اضافه روسیه و البته ترکیه با تغییرات موثر در مرزهای منطقه موافقت کردند، تهران نمی تواند کار زیادی انجام دهد. برای جلوگیری از تحقق این کریدور، باید اقدامات نظامی انجام داد که بسیار پرهزینه خواهد بود.
حتی اگر رئیس جمهور ایران از سیاست روسیه انتقاد می کرد، تأثیری نداشت. ایران در برابر روسیه و در واقع همه همسایگانش در موقعیت چانه زنی ضعیفی قرار دارد.
*با توجه به تحولات جدید، به نظر می رسد توافق صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان قریب الوقوع است. این توافق با مشارکت موثر روسیه محقق خواهد شد. به نظر می رسد روسیه کماکان بازیگر تعیین کننده قفقاز خواهد ماند. نظر شما چیست؟
من چندان مطمئن نیستم که روسیه تأثیرگذارترین بازیگر قفقاز باشد. ایالات متحده و آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آن در برقراری صلح بین ایروان و باکو نقش اساسی داشتند. با توجه به نفوذ بالای آن در باکو، ترکیه نیز به عنوان یک بازیگر کلیدی باقی خواهد ماند. مسکو دیگر هژمونی در منطقه نخواهد داشت. با توجه به تحولات قفقاز، ایران یک بازنده خواهد بود. در واقع، ایران در خطر از دست دادن جایگاه ژئوپلیتیکی خود است.
