به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، هفته خوشنویسی است. هنری که از آن زیاد یاد می‌شود اما انگار ارج و قرب خاصی هم ندارد. به همین خاطر رفتیم به سراغ آرشیو حراج تهران تا ببینیم در سه دوره اخیر، چند اثر خطاطی یا نقاشی‌خط به حراج تهران راه پیدا کرده و معمولا با چه قیمت‌هایی چکش خورده‌اند و با چه قیمت‌هایی به فروش رسیده‌اند. علت تفاوت مبلغ که در ادامه گزارش آمده، در این است که قیمت نهایی فروش شامل قیمت برنده مزایده به علاوه ۱۰٪ حق‌الزحمه حراج‌گزار می‌شود.
در انتهای همین گزارش مقایسه‌ای می‌کنیم میان مشهورترین آثار حوزه نقاشی خط و خوشنویسی در حراج تهران با گران‌ترین آثار نقاشی.
حراج تهران در مهر ۱۴۰۳
در حراج مهر ۱۴۰۳ که جدیدترین دوره حراج تهران بود و چندین اثر در حوزه نقاشی‌خط داشت، می‌توان به اثری از رضا مافی اشاره کرد، هنرمندی که در جوانی و در سال ۱۳۶۱ از دنیا رفت، به فروش رسید. اثری که با تکنیک رنگ روغن در سال ۱۳۵۲ خلق شده بود. رضا مافی در دهه پنجاه توانست ترکیبی متفاوت میان خط و نقاشی ایجاد کند و در این مسیر، پیش‌رو باشد.
رقم برنده مزایده: ۱,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۱,۶۵۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
فرامرز پیلارام هم در سال ۱۳۶۲ از دنیا رفته و هنوز آثارش در دنیا شهرت دارد. مثلا همین اثر او با نام «مقدس» که در سال ۱۳۵۰ خلق شده، در ژوئن ۲۰۰۸ در حراج کریستیز پاریس، در دسامبر ۲۰۱۰ حراج ساتبیز در دوحه و در دسامبر ۲۰۱۵ در حراج ادر پاریس ارایه شده است. پیلارام توانسته ظرفیت‌های پنهان فرم‌های خط فارسی را کشف کند و آنها را در فضایی نقاشانه تجسم کند. مثلا در همین اثرش به حروف دوردار تکیه کرده و آن دور‌ها و چرخش‌ها را وارد فضای نقاشی کرده.
رقم برنده مزایده: ۱,۷۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۱,۸۷۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
حراج تهران در تیر ۱۴۰۳
کمی عقب برویم. در حراج تیر ۱۴۰۳ آثار متعددی در حوزه خوشنویسی و نقاشی‌خط ارائه شده بود که ویژگی‌های بعضی از آنها را مرور می‌کنیم:
نصرالله افجه‌ای، استاد تمام‌عیار خوشنویسی، سال‌هاست که متمرکز بر هنر نقاشی‌خط است و در ارتقای این حوزه تلاش کرده. این اثر او با نام «سیلاب» با تکنیک مرکب روی بوم خلق شده که روایتی انتزاعی از قالب سیاه‌مشق‌نویسی است. ترکیب خطوط کوفی و نوعی محقق متمایل به نسخ، با فرم‌هایی مواج، تداعی‌کننده گردابی است که با ظرافت تکرار شده و چشم مخاطب را به خود جلب می‌کند.
رقم برنده مزایده: ۴,۴۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۴,۸۴۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
محمد احصایی در این اثر که با تکنیک رنگ روغن و ورق طلا روی بوم در سال ۱۳۹۳ اجرا شده، روایتی متفاوت از ترکیب خط و رنگ ارائه کرده که در آن حروف، فارغ از معنا، حالتی رقصان دارند و سیال به نظر می‌رسند.
رقم برنده مزایده: ۱۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۱۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
علی شیرازی در اثرش با نام «در ستایش از حکیم عمر خیام» با اکریلیک روی بوم، در خط‌نگاری سنت و مدرنیته را در کنار هم گذاشته و با دو رنگ قرمز و مشکی دست به ساختارشکنی زده تا هم زیبایی خط کلاسیک فارسی حفظ شود و هم زیبایی‌شناسی مدرنیته اثر را چشم‌نوازتر کند.
رقم برنده مزایده: ۱,۷۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۱,۸۷۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
حراج تهران در بهمن ۱۴۰۲
در سال گذشته، در آخرین حراج تهران که در بهمن ماه ۱۴۰۲ برگزار شد، شاهد آثار بیشتری از خط و نقاشی‌خط بودیم که اینجا فقط به چند اثر از هنرمندان معتبر و صاحب‌سبک اشاره می‌کنیم.
این اثر با نام «محبت» که به صورت دو لتی ارائه شده بود، از آثار مشهور محمد احصایی و با تکنیک رنگ روغن روی بوم است که در امضای آن سال ۱۳۹۲ به چشم می‌خورد. این اثر هم در اکتبر ۲۰۱۵ در حراج کریستیز لندن ارائه شده بود. محمد احصایی هنرمندانه، موتیف‌های خوشنویسی ایرانی را با زیبایی‌شناسی آوانگارد هنر مدرن ترکیب کرده است. در این اثر، حروف کلمه محبت در نقاشی با خط ثلث در هم پیچیده شده است.
رقم برنده مزایده: ۹,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۹,۹۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
استاد حسین زنده‌روی که در سال ۱۳۱۶ به دنیا آمده، در این اثر که اسمش هست: «چه کسی می‌نگرد؟» چیدمانی بداهه برای حروف در نظر گرفته است. تاریخ این اثر هنری به سال ۱۳۵۳ برمی‌گردد که در می ۲۰۲۲ در حراج بونامز لندن نیز ارائه شده بود. حرف الف در این تابلو به صورت قرینه و آینه‌وار تکرار شده که یادآور باغ ایرانی و در صف قرار گرفتن درختان سرو است و انحنای حرف نون موجب می‌شود که چشم در اثر به حرکت دربیاید و یکجا خیره نماند.
رقم برنده مزایده: ۱۴,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۱۵,۶۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
در همین دوره از حراج تهران که در بهمن ماه برگزار شده بود، باز هم اثر رضا مافی با نام «مرغ بسم‌الله» نمایش داده شد که با رنگ روغن روی مقوا رسم شده است. مرغ بسم‌الله یکی از تلاش‌های خوشنویسان در طول ۲۰۰ سال گذشته است که می‌خواستند «بسم الله الرحمن الرحیم» را با ترکیب‌های مختلف و متنوع ارائه دهند.
رقم برنده مزایده: ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۲,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
جلیل رسولی که متولد سال ۱۳۲۶ است، در این اثر خود با تکنیک رنگ روغن روی بوم، بیتی از حافظ را به گونه‌ای نوشته که هم خوانش آن ممکن است و هم زیبایی فرم و رنگ درنظر گرفته شده. تابلویی که در آن این بیت حافظ با رنگ غالب سبز و متناسب با مفهوم بیت، ثبت شده است:
بی تو‌ای سرو روان با گل و گلشن چه کنم
زلف سنبل چه کشم، عارض سوسن چه کنم
رقم برنده مزایده: ۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۸۸۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
صادق تبریزی که در سال ۱۳۹۶ از دنیا رفت، آثارش هنوز هم تازگی هنر او در ترکیب‌بندی میان خط و نقاشی را نشان می‌دهد. مثل این اثر که با اکریلیک و ورق طلا روی بوم در سال ۱۳۹۱ خلق شده است. تلاش‌های او باعث شد که هنر نگارگری و خوشنویسی کلاسیک ایرانی با هنر مدرن تلفیق شود و زیبایی‌شناسی نقاشی‌خط ارتقا پیدا کند.
رقم برنده مزایده: ۳,۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
رقم نهایی فروش: ۳,۴۱۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
فاصله‌ای از زمین تا آسمان
تمام اینها را مرور کردیم، تا ببینیم که هنر خوشنویسی در حراج تهران چه جایگاهی دارد و چقدر کلکسیونر‌ها و هنرمندان دیگر برای خوشنویسی در این رویداد خصوصی ارزش و اعتبار قائلند. در بیست و یکمین دوره حراج تهران که مهرماه امسال برگزار شد، یکی از آثار منیر فرمانفرماییان با ۱۱ میلیارد و ۶۶۰ میلیون تومان رکورد این دوره را شکست.
در بیستمین دوره حراج تهران که در تیرماه ۱۴۰۳ برگزار شد، «پایان یک دوران از مجموعه خاطرات انهدام» اثر آیدین آغداشلو به مبلغ ۱۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون تومان رکورد این دوره را شکست؛ و در نوزدهمین دوره حراج تهران ویژه «هنر کلاسیک و مدرن ایران» که در بهمن ۱۴۰۲ برگزار شد، سه اثر سهراب سپهری در مجموع با فروش ۳۷ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان رکورد دیگری را در این رویداد ثبت کرد.
بنابراین، حداقل در یک مقایسه کوتاه در سه دوره جدید حراج تهران به این نتیجه می‌رسیم که نزدیک‌ترین اثر به لحاظ قیمت اثر استاد حسین زنده‌رودی است و دیگر آثار مربوط به حوزه نقاشی‌خط و خوشنویسی فاصله چشمگیری با رکودشکن‌های حراج تهران دارند.
چه عدد و رقم های بالایی