به گزارش تابناک، روز جهانی لغو برده‌داری دوم دسامبر (۱۱ آذر) هر سال به‌عنوان یک روز نمادین برای یادآوری این ظلم تاریخی و تلاش برای مقابله با برده‌داری مدرن و انواع استثمار‌های مشابه، در سطح جهانی گرامی داشته می‌شود. این روز توسط سازمان ملل متحد تعیین شده و هدف آن برجسته کردن تلاش‌ها برای پایان دادن به انواع معاصر برده‌داری است. این شامل مواردی مانند قاچاق انسان، کار اجباری، بردگی به دلایل مالی، ازدواج اجباری، و بهره‌کشی از کودکان می‌شود. دوم دسامبر به یادبود تصویب کنوانسیون سازمان ملل در سال ۱۹۴۹ برای مبارزه با قاچاق انسان و استثمار جنسی تعیین شده است.
تاریخچه روز جهانی لغو برده‌داری:
تاریخ و پیشنهاد روز جهانی لغو برده‌داری: روز جهانی لغو برده‌داری در تاریخ ۲ دسامبر هر سال برگزار می‌شود. این روز به‌طور خاص برای گرامیداشت تصویب کنوانسیون لغو برده‌داری از سوی سازمان ملل در ۲ دسامبر ۱۹۴۹ میلادی انتخاب شده است. در این تاریخ، مجمع عمومی سازمان ملل متحد کنوانسیونی را تصویب کرد که هدف آن مبارزه با برده‌داری و دیگر اشکال شدید استثمار انسانی بود.
در حقیقت، روز ۲ دسامبر به‌عنوان روز جهانی لغو برده‌داری، به یادآوری جنایات تاریخی برده‌داری و تشویق کشور‌ها به مقابله با اشکال مختلف استثمار انسان‌ها در دنیای معاصر، به‌ویژه برده‌داری مدرن و کار اجباری، اختصاص داده شده است.
پیشنهاد این روز به‌عنوان روز جهانی لغو برده‌داری ابتدا از سوی سازمان ملل متحد ارائه شد. در نتیجه‌ی اقدامات مختلف جهانی و فشار جوامع حقوق بشری برای مبارزه با برده‌داری، سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۹ کنوانسیونی برای لغو برده‌داری و اشکال دیگر استثمار انسانی تصویب کرد و از آن زمان، این روز برای ارتقاء آگاهی جهانی درباره‌ی این موضوع انتخاب و جشن گرفته می‌شود.
چرا ۲ دسامبر انتخاب شد؟
۲ دسامبر به‌عنوان روز جهانی لغو برده‌داری به‌خاطر تصویب کنوانسیون ۱۹۴۹ سازمان ملل در این تاریخ انتخاب شده است. این کنوانسیون که به‌طور رسمی تحت عنوان "کنوانسیون برای منع و مجازات برده‌داری" شناخته می‌شود، به‌طور خاص بر ضرورت حذف کامل برده‌داری، ترویج آزادی‌های اساسی، و ایجاد مکانیسم‌هایی برای مقابله با اشکال مختلف استثمار تأکید داشت.
ویژگی‌های کنوانسیون ۱۹۴۹:
این کنوانسیون تمام انواع برده‌داری، از جمله فروش انسان‌ها و کار اجباری را ممنوع اعلام می‌کند.
همچنین بر مسئولیت دولت‌ها در جلوگیری از این پدیده و مجازات افرادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند تأکید می‌کند.
کشور‌های پیش‌قدم در لغو برده‌داری:
در سطح جهانی، تعدادی از کشور‌ها پیش‌قدم در لغو برده‌داری و ایجاد مقررات ضد برده‌داری بودند. در ادامه به چند نمونه از این کشور‌ها اشاره می‌کنیم:
بریتانیا:
بریتانیا یکی از اولین کشور‌های بود که برده‌داری را به‌طور رسمی در سطح امپراتوری خود لغو کرد. در سال ۱۸۳۳، قانون لغو برده‌داری در امپراتوری بریتانیا تصویب شد که به موجب آن برده‌داری در مستعمرات بریتانیا به‌طور کامل ممنوع گردید. این اقدام یکی از نخستین گام‌ها برای پایان دادن به برده‌داری در سطح جهانی بود.
آمریکا:
در ایالات متحده، جنگ داخلی (۱۸۶۱–۱۸۶۵) که میان ایالات شمالی و جنوبی بر سر مسأله برده‌داری و دیگر مسائل اجتماعی و اقتصادی در گرفت، نهایتاً منجر به لغو برده‌داری شد. در سال ۱۸۶۵ و پس از پیروزی شمالی‌ها، متمم سیزدهم قانون اساسی ایالات متحده تصویب شد که برده‌داری را به‌طور رسمی در ایالات متحده آمریکا ممنوع کرد.
فرانسه:
فرانسه در سال ۱۸۴۸ برده‌داری را در مستعمرات خود لغو کرد. پس از انقلاب ۱۷۸۹، برده‌داری در فرانسه به‌طور موقت لغو شده بود، اما در سال ۱۸۴۸ به‌طور دائم در مستعمرات فرانسه از جمله جزایر کارائیب لغو شد.
برزیل:
برزیل آخرین کشور آمریکای لاتین بود که برده‌داری را لغو کرد. این کشور در سال ۱۸۸۸ با تصویب قانون "قانون طلا" (Lei Áurea) برده‌داری را به‌طور رسمی در این سرزمین ممنوع کرد. این اقدام به‌ویژه در میان کشور‌های آمریکای لاتین بسیار مهم بود.
وضعیت برده‌داری در ایران:
برده‌داری در ایران نیز به‌ویژه در دوره‌های گذشته وجود داشت. از دوران باستان،، برده‌داری به‌طور گسترده‌ای در ایران رواج داشت. در این دوران، برده‌ها معمولاً در کار‌های خانه، جنگ‌ها، و به‌عنوان کارگران کشاورزی و یا حتی در دستگاه‌های دولتی به کار گرفته می‌شدند.
در دوره‌های مختلف تاریخی، خصوصاً در دوران صفویه و قاجار، برده‌داری نقش مهمی در ساختار اقتصادی و اجتماعی ایران ایفا می‌کرد. برده‌ها عموماً از مناطق آفریقا، آسیای مرکزی و کشور‌های همسایه به ایران آورده می‌شدند.
برده‌داری در ایران از سال ۱۳۰۷ بر اساسِ «قانون منع خرید و فروش برده در خاک ایران و آزادی برده در موقع ورود به مملکت» ممنوع گردید. طبق این قانون "هر کس انسانی را به‌نام برده خرید و فروش کرده یا رفتار مالکانهٔ دیگری نسبت به انسانی بنماید یا واسطهٔ معامله و حمل و نقل برده بشود، محکوم به یک تا سه‌سال حبس تأدیبی خواهد گردید. "
دوران هخامنشی: در آغاز دوره هخامنشی، نهاد برده‌داری به‌طور کامل در ایران رشد نکرده بود. در میان مادها، مردی تهیدست می‌توانست در ازای دریافت غذا، خود را در اختیار مردی ثروتمند بگذارد و مانند برده‌ها کار کند. اصطلاح متعارف برای مشخص کردن برده در ایران باستان، کلمهٔ «بَنْدَکَه» بود. داریوش بزرگ، ساتراپ‌ها و امرای خود را بندکه‌های خود می‌خواند.
دوران ساسانی: واژهٔ «وَردَگ» به معنای «برده» یا «اسیر»، اولین بار در سنگ‌نوشته‌های ساسانی قرن سوم به کار رفته‌است. منابع پهلوی، اطلاعاتی دربارهٔ وضع قانونی و اجتماعی برده‌ها در دورهٔ ساسانی به دست می‌دهد. در قانون ساسانیان، برده در سطحی متفاوت از سایر اشیا یا حیوانات در مالکیت قانونی ارباب قرار می‌گرفت. قانون ساسانیان برای رفتار ظالمانه با برده و قطع عضو برده تاوانی مقرر کرده بود.
دوره اسلامی تا حمله مغول: جامعه اسلامی در سده‌های نخستین جامعه‌ای برده‌دار بود. برده‌داری در ایران در این دوره شامل نگهداری بردگان برای کار‌های کشاورزی، صنعتی و خانگی بود. از برده‌ها در اندرون یا حرم نیز استفاده می‌شد. دختران برده را برای متعه کردن و آوازخوانی تربیت می‌کردند.
از زمان مغول تا الغای بردگی: در دوره‌های ایلخانیان، تیموریان/گورکانیان و صفویه، بردگان در کار‌های مختلف، به‌ویژه در امور خانگی و برای عیش و عشرت، استفاده می‌شدند. برخی از کنیزکان را صاحبانشان به فحشا وامی‌داشتند. در میان بردگان، خواجه‌ها گروهی مخصوص و متنفذ بودند که در اوان جوانی اخته می‌شدند.
دورهٔ قاجار: تا زمان ناصرالدین‌شاه و حتی تا آغاز مشروطیت، برده‌داری در خانواده‌های اعیانی تهران رواج داشت. این بردگان سیاه، از طریق مکه یا خلیج فارس به ایران آورده می‌شدند. علاوه بر بردگان وارداتی، برده‌های داخلی نیز وجود داشتند که معمولاً از خانواده‌های بلوچ خریده یا دزدیده می‌شدند. در زمان محمدشاه قاجار اولین قانون بر ضد برده‌داری در ایران به‌وجود آمد.
الغای برده‌داری
در اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی، حرکت‌هایی به‌منظور پایان دادن به برده‌داری آغاز شد. ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۸۷۳ میلادی (حدود ۱۲۵۰ هجری شمسی) به‌طور غیررسمی از واردات برده‌های آفریقایی به ایران جلوگیری کرد. اما این اقدام، به‌طور کامل برده‌داری را در کشور از بین نبرد.
در روز ۱۸ بهمن ۱۳۰۷و در دوره‌ی حکومت رضاشاه پهلوی لایحهٔ «قانون منع خرید و فروش برده در خاک ایران و آزادی برده در موقع ورود به مملکت» در مجلس شورای ملی به تصویب رسید؛ و ایران با پیوستن به کنوانسیون ۱۳۰۵ش /۱۹۲۶ ژنو و نیز اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۳۲۷ ش /۱۹۴۸)، رسماً خود را متعهد به الغای برده داری کرد.
برده‌داری در دوران پیش از اسلام در جوامع مختلف به‌عنوان یک نهاد اجتماعی و اقتصادی شناخته می‌شد. در این دوران، انسان‌ها به‌راحتی به‌عنوان برده و کالا به‌شمار می‌رفتند. اما در زمان ظهور اسلام، شرایط برای بردگان تغییراتی اساسی پیدا کرد.
نظر اسلام درباره برده‌داری:
اسلام در ابتدا برده‌داری را به‌طور کامل لغو نکرد، بلکه آن را به‌صورت تدریجی کاهش داد و تلاش کرد تا شرایط زندگی بردگان را بهبود بخشد. اسلام به‌جای لغو فوری آن، راه‌هایی برای آزادی بردگان و حفاظت از حقوق آنها پیش‌بینی کرد.
تشویق به آزادی بردگان:
اسلام به‌طور مکرر تشویق به آزاد کردن بردگان کرده است. در قرآن و حدیث‌ها، آزاد کردن برده‌ها به‌عنوان یکی از نیکوترین اعمال شناخته شده است. برخی از مواردی که در آنها مسلمانان تشویق به آزادسازی بردگان شده‌اند عبارتند از:
کفاره گناهان: در بسیاری از موارد، آزاد کردن برده‌ها به‌عنوان کفاره گناهان و خطا‌های فردی ذکر شده است.
صدقه و فطریه: اسلام توصیه می‌کند که فرد مسلمان به‌عنوان صدقه یا فطریه، برده‌ای را آزاد کند.
در قرآن: در آیات مختلف قرآن (مانند آیه ۲۷ سوره محمد، آیه ۵ سوره نساء و آیه ۸ سوره بقره) به آزادی بردگان و برخورد انسانی با آنها اشاره شده است.
حقوق بردگان در اسلام:
اسلام حقوقی برای بردگان تعیین کرده است که تا حد زیادی شرایط زندگی آنها را بهبود می‌بخشد:
برخورد انسانی: اسلام دستور داده است که با بردگان به‌طور انسانی و با احترام رفتار شود. پیامبر اسلام (صلى‌الله‌علیه‌وسلم) در حدیثی می‌فرماید: "بردگان شما برادران شما هستند، پس با آنها به‌خوبی رفتار کنید. "
حق آزادی: بردگان این حق را داشتند که با پرداخت مبلغی به صاحب خود یا از طریق شرایطی دیگر آزاد شوند.
حق ازدواج: بردگان در اسلام حق ازدواج داشتند و می‌توانستند تشکیل خانواده دهند.
راه‌های آزادی بردگان:
اسلام برای آزادی بردگان راه‌های مختلفی را پیش‌بینی کرده است:
موافقت برده و صاحب: اگر برده می‌خواست آزاد شود، می‌توانست با توافق با صاحب خود مبلغی را پرداخت کند و آزاد شود.
آزادی از طریق اجرای عدالت: در صورتی که صاحب برده مرتکب ظلم یا تجاوز به حقوق برده می‌شد، برده می‌توانست در برخی شرایط آزاد شود.
کفاره: یکی از راه‌های آزادی بردگان، استفاده از آن به‌عنوان کفاره برای گناهان سنگین مانند قتل اشتباهی یا نقض احکام الهی بود.
آزادی بردگان در اسلام به‌عنوان یکی از اعمال پسندیده و حتی کفاره گناهان مطرح شده است و رفتار انسانی با آنها تأکید شده است. در نهایت، اسلام از برده‌داری به‌عنوان یک نهاد اجتماعی حمایت نکرده و مسیر‌هایی را برای کاهش این پدیده و آزادی بردگان ایجاد کرده است.
ترجمه و تنظیم: افسانه کیهان فر
