شايد شما هم با ما هم عقيده باشيد كه هيچ ساختماني در شهر به اندازه دستشويي‌هاي عمومي مهجور نيستند. مكان‌هايي كه همه به ضرورت وجودشان آگاهند، اما حاضر نيستند هرگز به رسميت بشناسندشان و حق مطلب را در موردشان ادا كنند.
مگر از سر اضطرار باشد كه كسي گوشه چشمي به دستشويي افتاده در گوشه خيابان بيندازد؛ كدام مدير شهري حاضر است اعتبار مديريتي خود را پاي ساماندهي توالت‌هاي عمومي هزينه كند؟ كدام مهندس و طراح را سراغ داريد كه ذوق و اعتبار معماري‌اش را براي سرويس‌هاي بهداشتي هزينه كند؟
در حالي كه دسترسي آسان و سريع شهروندان به امكانات و خدمات شهري يكي از مهم‌ترين وظايف مديريت شهري در هر شهري و با هر تعداد جمعيتي است، امروزه فراهم نبودن زيرساخت‌هاي لازم، دسترسي شهروندان به امكانات شهري را با مشكل مواجه كرده است كه كمبود سرويس‌هاي بهداشتي در سطح شهرها، معضلات و مشكلات ناشي از آن براي شهروندان نمونه‌اي از اين موارد است.
به همين دليل است كه شهروندان در صورت نياز، به سرويس‌هاي بهداشتي پارك‌ها و ترمينال‌هاي شركت واحد پناه مي‌برند، اما اغلب آنها بسيار كثيف و بدون امكانات هستند و در ساعات اوليه شب نيز بسته مي‌شوند.
تحمل اين وضعيت بخصوص براي بيماران، سالمندان و كودكان رنج‌آورتر و براي پاركبان‌ها، ماموران راهنمايي و رانندگي، رانندگان تاكسي و... به مراتب دشوارتر از شهروندان عادي است؛ چراكه شهروندان ممكن است اين شرايط دشوار را گهگاه تجربه كنند، اما براي اين قشر كه تقريبا اكثر ساعات روز را در حين انجام وظيفه در سطح شهر هستند، نبود سرويس بهداشتي به مشكلي هميشگي تبديل شده است.
مشكل دستشويي در مراكز خريدنكته ديگر در مورد سرويس‌هاي بهداشتي در تهران و ساير شهرها اين است كه بر اساس قوانين ساخت مجتمع‌هاي تجاري، همه اين مجتمع‌ها داراي سرويس بهداشتي عمومي هستند، اما در آنها بسته است و فقط مغازه‌دارها اجازه استفاده از آنها را دارند. دليل آن هم اين است كه شيوه مناسبي براي نگهداري آنها اجرا نمي‌شود و مسوولان پاساژها و مجتمع‌ها براي سالم ماندن آنها، تنها به مغازه‌داران اجازه استفاده مي‌دهند.
اين در حالي است كه اگر توالت‌هاي عمومي تمام مجتمع‌هاي تجاري و مراكز خريد روي شهروندان باز باشد و در عوض بخوبي از آنها نگهداري شود، بخش بزرگي از مشكلات حل مي‌شود.
البته در برخي مجتمع‌هاي تفريحي و تجاري هم به شهروندان اجازه استفاده از سرويس‌هاي بهداشتي داده مي‌شود، اما در مقابل وجه قابل توجهي هم دريافت مي‌كنند به طور نمونه در سرويس‌هاي بهداشتي يكي از مجتمع‌هاي تجاري حوالي ميدان ونك براي هر نفر 300 تومان دريافت مي‌شود و اين در حالي است كه در مقابل اين مبلغ اكثرا جاي مايع دستشويي‌ها خالي است و از دستمال كاغذي هم خبري نيست.
اما پرسشي كه همواره در ذهن شهروندان مطرح مي‌شود اين است كه مگر نه اين‌كه سرويس‌هاي بهداشتي در مجتمع‌هاي تجاري و تفريحي جزئي از ملزومات اين مراكز هستند پس چرا بايد در ازاي ارائه اين خدمات از شهروندان پول دريافت شود؟
قحطي دستشويي در جادههااما مشكل كمبود سرويس بهداشتي فقط مختص داخل شهرها نيست؛ چراكه مسافران داخلي و گردشگران خارجي نيز در جاده‌ها با اين معضل دست به گريبانند.
گردشگراني كه كمبود امكانات بهداشتي شهرها و جاده‌هاي ايران را خيلي بيشتر از ايرانياني درك مي‌كنند كه سال‌هاست با مشكل كمبود سرويس‌هاي بهداشتي خو گرفته‌اند.
دوستي كه راهنماي تور است، نقل مي‌كرد كه هميشه نبود سرويس‌هاي بهداشتي در مكان‌هاي توريستي و تاريخي از معضل راهنمايان تور در ايران است كه گاه آبروي ملي را هم به خطر مي‌اندازد؛ كمبود چنين زيرساختي در عرصه گردشگري در كنار عدم‌رعايت نظافت، نبود مواد شوينده بهداشتي، بوي نامطبوع و حتي نبود آب در توالت‌هاي عمومي از كابوس‌هاي نه فقط مسافران داخلي بلكه گردشگران خارجي است.
او مي‌گويد: ما نمي‌دانيم كه توريست‌هايمان را به كدام رستوران خوب بين‌شهري ببريم و كجا مي‌توانيم امكان استفاده از سرويس بهداشتي مناسب را برايشان فراهم كنيم. اين مشكل فقط مختص گردشگران خارجي نيست، مردم خودمان هم در سفرهاي جاده‌اي همواره با آن درگير بوده‌اند.
سرويس بهداشتي؛ بدون بهداشتصرفنظر از مشكل كمبود سرويس‌هاي بهداشتي در اماكن عمومي نحوه رسيدگي، نگهداري و نظافت آنها خود حكايت ديگري است.
نكته: مشكل كمبود سرويس بهداشتي فقط مختص داخل شهرها نيست؛ چراكه مسافران داخلي و گردشگران خارجي نيز در جاده‌ها با اين معضل دست به گريبانند
اكثر سرويس‌هاي بهداشتي موجود يا بسيار فرسوده، قديمي، كثيف و آلوده بوده يا به دليل قطع بودن آب و نداشتن مايع دستشويي غيرقابل استفاده بوده و عملا تعطيل شده‌اند.
در واقع چون از همان ابتداي احداث، فكر اساسي براي نگهداري و رسيدگي به سرويس‌هاي بهداشتي نشده بخش قابل توجهي از آنها به مرور زمان محكوم به تعطيلي مي‌شوند، در اين ميان سرويس‌هاي بهداشتي كه در عين نوساز بودن گاه به دليل عدم رعايت بهداشت به هيچ وجه قابل استفاده نيستند.
مشكل بهداشت نامناسب و آلودگي سرويس‌هاي بهداشتي بيش از اين‌كه مختص دستشويي‌هاي داخل شهر باشد گريبانگير سرويس‌هاي بهداشتي جاده‌ها و رستوران‌هاي بين راهي است، وضعيت ناخوشايندي كه تاكنون همتي از سوي متوليان امر براي رسيدگي به آن وجود نداشته است.
وعده‌هايي كه عملي نشددر 20 ارديبهشت سال 83، شوراي شهر تهران براي اولين بار موضوع احداث سرويس‌هاي بهداشتي شهر را در دستور كار خود قرار داد. مصوبه شصت و سومين جلسه رسمي شوراي شهر تهران دستاوردهاي خوبي داشت از جمله اين‌كه شهرداري بتواند از سرويس‌هاي بهداشتي مساجد بهره گيرد و همچنين ضمن هماهنگي با مالكان پاركينگ‌ها، پاساژها و مجتمع‌هاي تجاري، سرويس‌هاي بهداشتي اين مراكز را براي استفاده شهروندان آماده كند.
اما متاسفانه در عمل تاكنون نه تنها چنين اتفاقي نيفتاده است بلكه پروژه احداث سرويس‌هاي بهداشتي مكانيزه در سطح مناطق شهر تهران نيز متوقف شده است.
همين طور كه جلوتر مي‌رويم، متوجه مي‌شويم كه سال 87 نيز يك موج خبري و رسانه‌اي درباره معضل سرويس‌هاي بهداشتي بين راهي ايران به وجود آمد و پس از آن مشايي، رئيس سابق سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور وعده داده بود تا قبل از سال1390 در هر 25 كيلومتر از راه‌هاي كشور يك سرويس بهداشتي ساخته شود؛ لازمه‌اي كه ساليان سال است به آرزوي محال همه گردشگران داخلي و خارجي تبديل شده است. البته وعده‌هايي از اين قبيل در دوره بقايي رئيس بعدي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور نيز مطرح شد و حتي زمزمه‌هايي مبني بر اين‌كه قرار است احداث سرويس‌هاي بهداشتي در جاده‌ها به اسپانيايي‌ها يا سرمايه‌گذاراني از ديگر كشورهاي خارجي سپرده شود به گوش رسيد، اما از آن زمان تاكنون از عملياتي شدن وعده‌هاي مسوولان وقت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و مسوولان شهرداري‌ها خبري نيست.
يك معضل جهانيبر خلاف تصور خيلي‌ها كه فكر مي‌كنند سرويس بهداشتي موضوعي لوكس است و در ميان صدها معضل ريز و درشت شهري شايد از چندان اهميتي برخوردار نباشد، اما بسياري از كشورهاي دنيا از سال‌ها پيش با درك اين ضرورت به فكر راهكارهاي اساسي در اين زمينه افتاده‌اند و حتي سرمايه‌گذاري در اين بخش را با توجه به ارتباط تنگاتنگي كه با سلامت و پيشگيري از بيماري‌ها در انسان‌ها دارد به طور جدي در دستور كار قرار داده‌اند.
آمارها مي‌گويند تقريبا يك‌سوم جمعيت جهان يعني حدود 6/2 ميليارد نفر به توالت بهداشتي دسترسي ندارند و اين مساله هر سال به مرگ ميليون‌ها نفر به علت بيماري‌هاي واگير از راه آب مي‌انجامد.
بيش از نيمي از اين افراد بدون توالت در هند يا چين زندگي مي‌كنند و تنها در هند 700 ميليون نفر به توالت بهداشتي دسترسي ندارند كه دولت هند قصد دارد تا سال 2012 با ساختن توالت براي ميليون‌ها نفر مردم فقير و بي‌خانمان در اين كشور، چنين معضلي را رفع كند.
دسترسي آسان و با كيفيت شهروندان به سرويس‌هاي بهداشتي شايد به عنوان ابتدايي‌ترين امكانات زندگي شهري ضرورتي است كه نبايد از توجه به آن غافل شد، خواسته‌اي كه در حال حاضر نه فقط شهروندان ساكن شهرستان‌ها بلكه پايتخت‌نشين‌ها هم براي رفع اين نياز خود در سطح شهر همچنان با مشكل مواجه هستند.
پوران محمدي - جام جم
