استاد جلیل شهناز، نوازنده پیشکسوت موسیقی و نوازنده تار در 92 سالگی جان به جان آفرین تسلیم کرد تا جامعه موسیقی ایران زمین در فاصلهای کوتاه، با یکی دیگر از اساتید بزرگ این مرز و بوم وداعی تلخ داشته باشد و در اندک زمانی، شاهد پر کشیدن پیاپی مفاخر فرهنگ ایران زمین از این عالم خاکی باشیم.
به گزارش «تابناک»، جلیل شهناز پس از یک دوره بیماری، صبح امروز دوشنبه، 27 خرداد ماه در بیمارستان آراد درگذشت و به جمع یارانش پیوست؛ یارانی که در ماههای اخیر یک به یک پر کشیدند و محفل موسیقی ایران را تهی از تجارب تاریخیشان کردند.
بنا بر آنچه از دوران زندگی استاد جلیل شهناز منتشر شده، او در سال ۱۳۰۰ در اصفهان به دنیا آمد. تقریباً همه اعضای خانواده اش با موسیقی آشنایی داشتند و در رشتههای هنر از جمله تار، سهتار، سنتور و کمانچه به مقام استادی رسیدند. پدرش «شعبان خان» علاقه بسیاری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و افزون بر تار که ساز اختصاصی او بود، سهتار و سنتور هم مینواخت. عموی او غلامرضا سارنج هم از نوازندگان کمانچه بود.
جلیل شهناز از کودکی به موسیقی علاقهمند شد و نواختن تار را در نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود، حسین شهناز ـ که به خوبی ساز مینواخت ـ آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف جلیل به اندازهای بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد و در همین دوران با حسن کسایی، نوازندهٔ سرشناس نی آشنا شد که این آشنایی سرآغاز همکاری بلندمدتشان بود. جلیل شهناز از سال ۱۳۲۴ در تهران ساکن شد و با رادیو تهران آغاز به کار کرد و در بسیاری از برنامهها تکنواز بود.
جلیل شهناز با سفر به تهران و اقامت در این شهر، کارمند افتخاری شهرداری شد. این زمان مصادف بود با پخش برنامههای تخصصی موسیقی از رادیو و تلویزیون که جلیل شهناز از تکنوازان بیبدیل این دوران بود. امکانات ضبط و استودیوهای تازه به خدمت گرفته رادیو تلویزیون، این فرصت را به او داد تا بتواند با پنجه و مضراب سحرآمیز خویش، دل هر شنونده و بینندهای را تسخیر کند.
ضبط برنامههای فراوان و نیز کنسرتهای گوناگون با نوازندگان و خوانندگان معروف آن دوران در تهران حاصل این دوران است اما با این که استاد هیچ گونه شناختی با نت ندارد و همه آثارش سمعی و بصری است، ولی با داشتن گوشی سمیع و دستانی بدیع توانسته است همه اجراییات آواز را موبهمو جواب دهد و این برای استاد نقطهٔ عطفی است.
این استاد برجسته و بی همتای تار در زندگی هنری خود با هنرمندانی چون فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، همایون خرم، علی تجویدی، حسن کسائی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری و محمدرضا شجریان و.. همکاری داشته و آثار کم نظیری با سرپنجه های هنرمندش ثبت شده که گوش نسلهای آینده را نیز همچون پیشینیان و نسل معاصر، نوازش خواهد داد.
استاد جلیل شهناز بحق در سال ۱۳۸۳ چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد و در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری دریافت کرد و بیشک تا تار در موسیقی جهان جای داشته باشد، شهناز هیچ گاه از نظرها دور نخواهد شد و یادش برای مردم هنردوست ایران زمین به جاودانگی موسیقی ایران زمین خواهد بود.
استاد محمدرضا شجریان در تجلیل از استاد شهناز، نام گروه موسیقیاش را «شهناز» نهاده است زنده یاد شهریار در تجلیل از فن نوازندگی استاد شهناز چه نیکو سروده بود:
ای جگر گوشه کیست دمسازت
با جگر حرف می زند سازت
تار و پودم در اهتزاز آرد
سیم ساز ترانه پردازت
حیف نای فرشتگانم نیست
تا کنم ساز دل هم آوازت
وای ازین مرغ عاشق زخمی
که بنالد به زخمه سازت
چون من ای مرغ عالم ملکوت
کی شکسته است بال پروازت
شور فرهاد و عشوه شیرین
زنده کردی به شور و شهنازت
نازنینا نیازمند توام
عمر اگر بود می کشم نازت
سوز و سازت به اشک من ماند
که کشد پرده از رخ رازت
گاهی از لطف سرفرازم کن
شکر سرو قد سرافرازت
شهریار این نه شعر حافظ بود
که به سر زد هوای شیرازت
«تابناک» که پیش از این در حد توان خود به گرامیداشت شأن این استاد بزرگمنش پرداخته بود، اینک در فیلمی در دو بخش، در حد ذرهای به جایگاه این استاد فقید بیشتر اشاره میکند. در بخش نخست یکی از اجراهای قدیمی استاد شهناز را که یک همنوازی تاریخی است، میبینید. همچنین قطعه قدیمی کوتاهی را تماشا میکنید که استاد در بخشی از آن، با یک دست تار مینوازد که در میان اساتید برجسته نیز کمتر استادی توانش را دارد و در پایان، اجرایی معاصر از استاد را پیش رویتان دارید که در مراسم تقدیر از این استاد در سالهای معاصر ثبت شده است.
همچنین در بخش دوم، سخنرانی استاد محمدرضا شجریان شاگرد ارشد استاد جلیل شهناز که گروهش را نیز به واسطه ارادتش به شهناز، به نام استادش نهاده، میشنوید که این بخش نیز در نهایت با نوای شجریان به پایان میرسد. یاد این استاد گرانمایه گرامی و میراثش همواره در ویترین فرهنگ ایران پایدار باد.