یلدا، ناز، بیمارستان، شنگرف، گلابی، خوشبختی، خورشید، نارنجستان، مهستان، بلبل، هدهد، گل سرخ و... کوچه‌ها و محله‌های یک شهر هم برای خودشان اسم دارند، درست مثل میلیون‌ها شهروندی که با نام و شهرت مخصوص به خودشان در آن شهر شناخته می‌شوند.
به گزارش جام جم، بعضی‌ها به نام گل‌ها و پرندگان، بعضی به نام مفاخر ادبی و فرهنگی، بعضی به نام آدم‌ها و بعضی به نام شهدا. شاید فکر کنید چه فرقی می‌کند اسم کوچه و خیابانی که در آن زندگی می‌کنید چه باشد. مهم این که وقتی قرار است به دوست یا آشنایی نشانی بدهید کارتان زودتر راه می‌افتد و طرف مقابل هم نشانی را راحت‌تر پیدا می‌کند، اما اسم هر کوچه و محله‌ای فقط یک نامگذاری ساده نیست.
خیلی‌ها معتقدند اسم هر کوچه و خیابانی باید به آن بیاید؛ درست مثل اسم هر آدمی که می‌گویند باید به خودش بیاید. بعضی از کوچه‌ها و خیابان‌های یک شهر هم انگار سرگذشت دور و دراز چند نسل از اهالی یک محله و حتی یک منطقه را یدک می‌کشند. بعضی‌ها آنقدر قدیمی‌اند که سابقه نامگذاری‌شان به چند دهه قبل بازمی‌گردد و این کوچه‌ها با همین نام دهان به دهان چرخیده تا به اهالی امروز این کوچه رسیده. بعضی‌ها هم نامشان امروزی‌تر است؛ شاید چند سالی بیشتر نیست که این نام برای‌شان انتخاب شده است. بعضی نام‌ها آنقدر زیباست که نگاه هر رهگذری به آن بیفتد برای لحظاتی حس و حال خوبی پیدا می‌کند. کوچه‌ها و خیابان‌ها درست مثل فرزندان یک شهر هستند که هرکدام‌شان را به یک اسم باید صدا زد. کوچه‌ها و خیابان‌های شهر ما هر اسمی که داشته باشند تعلق خاطری برای اهالی آن به‌وجود می‌آورد و بتدریج بخشی از هویت آدم‌های آن محله میشود . به همین دلیل است که انتخاب اسم مناسب یا تغییر نامشان باید از روی حساب و کتاب باشد.
یک اسم، یک هویتچندبار تاکنون برای رها شدن از شر ترافیک کلافه‌کننده محدوده خیابان کریمخان تهران به بن‌بست شانس پناه بردید و راه شانس را درست در همین بن‌بست به روی خودتان بسته دیدید؟
چند بار از پس همه بالا و پایین‌های روزگار سر به خیابان زده و ناگهان در میان تمام کوچه‌ها و خیابان‌های دود گرفته تهران سر از کوچه خوشبختی درآورده‌اید و آن‌وقت باورتان شده حتما خیلی خوشبختید که میان این همه خیابان و کوچه به خوشبختی رسیده‌اید؟
چند تابستان هوس گلابی به سرتان زده و بی‌اختیار راهی کوچه گلابی شدید تا از تک‌درخت روزهای دور این کوچه گلابی بچینید، اما به جای درخت پیر گلابی روزهای کودکی‌تان ساختمان سر به فلک کشیده‌ای را دیده‌اید که درست جای همان درخت خاطرات شما روی زمین سبز شده است. اسامی در واقع حکم شناسنامه کوچه‌ها، خیابان‌ها و معابر هر شهری را دارند؛ بنابراین انتخاب نام مناسب برای کوچه و محله و خیابان‌های یک شهر یکی از وظایف اصلی تصمیم‌گیرندگان این حوزه است؛ زیرا اسامی در معابر شهری باید نمایانگر سابقه تاریخی، فرهنگی و تمدن دینی یک شهر باشد. یعنی وقتی یک فرد غریبه وارد شهر میشود باید با در نظر‌گرفتن این‌که کمترین شناختی از آن شهر دارد، بتواند از روی اسامی خیابان‌ها به پیشینه خیابان‌ها و معابر آن مانند حوادث تاریخی و افتخارات مربوط به آن شهر پی‌ببرد.
تولد کمیته نامگذاری معابربراساس اطلاعات به دست آمده از کمیته نامگذاری معابر شورای شهر تهران تا پیش از انقلاب هیچ نگاه کارشناسی روی نامگذاری معابر وجود نداشته است، به این صورت که خیابان‌های اصلی و میادین شهر به نام بزرگان مملکت نامیده می‌شد و انتخاب کوچه‌ها و خیابان‌های فرعی هم به عهده محلی‌ها بود.در هر محله نیز اکثریت با هر گروهی که بود، نام کوچه هم از آن آنها بود؛ اگر اهالی کوچه گیلانی بودند، کوچه، کوچه گیلانی‌ها بود یا خیلی‌ها هم که زبل‌تر بودند بدون هیچ بهانه‌ای نام پسرشان را روی کوچه می‌گذاشتند. کوچه‌های اردلان و آریا و آرشام، مرجان، نادر، شهرام و... هم نمونه‌ای از همین عاقبت‌اندیشی و شاید هم نمایشی از خودخواهی‌های پدران آن دوره بود که به دلیل موقعیت خاص مالی یا شغلی‌شان انتخاب اسم به نام یکی از اعضای خانواده برای محله‌شان را حق خود می دانستند.به دلیل همین مشکلات و بی برنامگی‌هایی که بر انتخاب اسامی محله‌ها حاکم بود اعضای شورای شهر تهران سال 88 تصمیم گرفتند کمیته‌ای با عنوان کمیته نامگذاری معابر به تصویب رسانده وآن را در شورای شهر ایجاد کنند تا به این ترتیب بساط آشفته‌بازاری که در نامگذاری محله‌ها تا آن سال اتفاق افتاده برچیده شده و از آن به بعد این تغییر نام‌ها با دقت بیشتری انجام شود.
اما و اگرهای یک نامگذاریبعضی کوچه‌ها، بن‌بست‌ها و خیابان های فرعی شهرمان تا همین چند سال پیش اسم مشخصی نداشتند و همه آنها را با نام کوچه‌ها و خیابان های اطراف محدوده آن می‌شناختند تا این‌که اهالی به فکر می‌افتند که چرا کوچه‌شان نباید برای خودش اسم و رسمی داشته باشد و بنابراین تصمیم می‌گیرند نامی برای کوچه‌شان انتخاب کنند.این‌که اسم پیشنهادی اهالی محل چه می تواند باشد بهطور مثال اسامی گل‌ها و پرندگان یا هر اسم دیگری. مهم این است که اسامی انتخابی جزو خط قرمزها نباشد و اصول اولیه یک اسم مناسب برای نامگذاری روی کوچه یا محله‌ای را داشته باشند. اسمی که انتخاب میشود باید ریشه زبان فارسی را داشته باشد و تلفظ آن هم برای مردم راحت و روان باشد. دیگر این‌که این اسم می‌تواند به شخصیت‌های تاریخی یک سرزمین که به نحوی در آن خیابان نام و نشانی از خود به جا گذاشته‌اند تعلق داشته باشد یا حتی می‌تواند به دلیل زندگی یکی از نخبگان محلی یا هنرمندان در آن محل انتخاب شود. البته اسامیای که نام و نشانی از طبیعت دارد نیز انتخاب مناسبی برای معابر محلی است.
حالا ممکن است این سوال پیش بیاید در انتخاب نام کوچه یا محله تا چه اندازه از اهالی نظرخواهی میشود؟
اقبال شاکری، عضو کمیسیون عمران شورای شهر تهران هرچند خود از اعضای کمیته نامگذاری نیست، اما از آنجا که همه پیشنهادهای تغییر نام باید در نهایت در صحن علنی شورای شهر مطرح و به تصویب اعضا برسد بخوبی در جریان ماجرای درخواست‌های مطرح شده از سوی شهروندان در کمیته نامگذاری شورای شهر تهران است. وی تاکید می‌کند هرگونه تصمیم‌گیری درباره نامگذاری یک کوچه یا خیابان در محله‌ای از شهر قطعا با نظرخواهی از اهالی انجام خواهد شد.شاکری توضیح می‌دهد: سعی می‌‌کنیم از طریق نماینده‌های اهالی آن محل که اکثرا از شورایاران و مورد تائید خود مردم هستند، با مردم و پیشنهاددهندگان به گفت‌وگو بنشینیم و در صورتی که نام پیشنهادی منافاتی با شرایط نامگذاری نداشته باشد آن اسم را تصویب کنیم، اما اگر به هر علت نام پیشنهادی دارای مشکل بود با بیان دلایل منطقی اهالی را با نظر خودمان همراه کنیم، نه این‌که یکطرفه و بدون در نظر گرفتن نظر آنها تصمیم خودمان را ابلاغ کنیم.
مراسمی برای تغییر نام یک محلهبعضی اسم‌ها روی یک کوچه، یک خیابان یا میدان نوشته شده که معلوم نیست از ابتدا فلسفه تعیین این نام از کجا آمده است. اهالی هم چندان رغبتی به این‌که اسم کوچه‌شان این باشد، ندارند و دلشان می‌خواهد هر کاری می‌توانند انجام دهند تا این اسم را تغییر دهند.
در مسیر نامگذاری قبل از هر چیز استشهادات محلی مد نظر است به طوری که پیش آمده در خیابانی اهالی محل با تغییر نام آن موافق نبودند، بنابراین کمیته نامگذاری تغییری در نام آن کوچه یا خیابان ایجاد نکرده است یا برعکس گاهی هم درخواست این تغییر نام، دلیل دیگری می‌تواند داشته باشد؛ مثلا اهالی یک محله می‌خواهند به جای اسم فعلی نام یکی از فرزندان خانواده شهیدی که سال‌هاست در آن محله زندگی می‌کند روی کوچه‌شان گذاشته شود. البته درخواست این تغییر نام‌ها به هر دلیلی که باشد چون ممکن است مشکلاتی را به همراه داشته باشد به این سادگی‌ها انجام نمی‌شود.
نام آن کوچه یا خیابان در حافظه جمعی محل ثبت شده و با وجود همه تغییرات باز همان نام قدیمی است که در ذهن اهالی به جا می‌ماند. مهم‌تر از آن مشکلات پستی است که با هر تغییر نامی در معابر ممکن است به وجود بیاید، با این حال گاهی با وجود همه این مسائل درخواست مردم در اولویت قرار می‌گیرد، البته اگر از دیدگاه کارشناسی هم این درخواست منطقی به نظر برسد.
درخواست تغییر نام برای یک کوچه آنقدرها هم بی‌دردسر نیست، چون از زمانی که یک درخواست از سوی جمعی از معتمدان محله مطرح میشود تا زمانی که این تغییر نام بررسی شود و به تصویب برسد، باید روند خاصی طی شود.
شاکری درباره این روند توضیح می‌دهد: بعد از اعلام درخواست کتبی و ارائه مدارک، بازدید و استشهاد محلی لازم است که می‌تواند از سوی یکی از اعضای کمیته نامگذاری که در اکثر موارد از اعضای شورای شهر تهران است انجام شود. این کارشناس در محل حاضر میشود و پس از بررسی سوابق نام فعلی و نام پیشنهادی و همچنین دلایل تمایل اهالی به این تغییر نام ، نظر کارشناسی خود را در کمیته نامگذاری مطرح می‌کند.
به گفته شاکری، نمایندگان زیادی از سازمان های مرتبط در کمیته نامگذاری حضور دارند؛ از اعضای شورای شهر که عضو کمیته نامگذاری شورا هستند گرفته تا نمایندگانی از شهرداری تهران، وزارت کشور، استانداری و بنیاد شهید.
همچنین در جلسه کمیته نامگذاری علاوه بر نمایندگان سازمان‌هایی که به آن اشاره شد تعدادی از اهالی، اعضای شورایاری و نماینده مسجد محله‌ای که درخواست تغییر نام کوچه، خیابان یا میدانی در آن مطرح شده نیز حضور دارند تا در تصمیم‌گیری نهایی نظر آنها نیز لحاظ شود.در نهایت پس از تصویب اولیه در کمیته نامگذاری معابر، پیشنهاد تغییر نام و انتخاب نام جدید باید در صحن علنی شورای شهر بررسی و به تصویب برسد. شاکری همچنان به این نکته تاکید دارد که در مسیر نامگذاری قبل از هر چیز استشهادات محلی مد نظر است به طوری که بارها پیش آمده در خیابانی اهالی محل با تغییر نام آن موافق نبودند، بنابراین کمیته نامگذاری نظر آنها را در اولویت قرار داده و تغییری در نام آن معبر ایجاد نکرده است.
به گفته وی، البته با همه درخواست‌های تغییر نام نیز موافقت نمی‌شود؛ به طور مثال مواردی بوده که اهالی محل درخواست تغییر نام فلان کوچه یا میدان را مطرح کرده‌اند، اما به دلیل این‌که نام فعلی یک نام شناخته شده و ماندگار بوده دلیلی برای موافقت با این تغییر نام دیده نشده است.
پرونده‌های روی هم چیده‌شده در کمیته نامگذاری معابر شورای شهر تهران که منتظر بررسی و تصمیم اعضای این کمیته است از طرح ماهانه 20 تا 30 درخواست تغییر نام در کمیته نامگذاری معابر که از سوی اهالی محله‌ها یا نمایندگان آنها در شورایاری‌های محله انجام شده حکایت دارد؛ درخواست‌هایی که ممکن است با بعضی موافقت شود و برخی نیز بدون تغییر بماند، اما اعضای حاضر در کمیته نامگذاری معابر شورای شهر تهران به اتفاق معتقدند فراوانی این پرونده‌ها نمی‌تواند دلیلی باشد برای این‌که در مورد بررسی تغییر نام‌ها کارشناسی‌نشده تصمیم‌گیری کرد؛ چراکه اسم هر محله ، خیابان و میدانی در واقع شناسنامه آن است که پیوند جدا‌نشدنی با اهالی آن دارد.
