متولد ۱۳۱۴، مشهد و صاحب تولیت آستان قدس رضوی از ۱۳۵۷ تاکنون بود. اگرچه هم نماینده ولی فقیه در استان خراسان بود و هم عضو مجلس خبرگان رهبری و هم عضو جامعه روحانیت مبارز و هم عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام که البته به طور طبیعی به علت سکونت در مشهد، مجمع تشخیص مصلحت نظام به ندرت شاهد حضور او در جلسات خود بود.
با پیروزی نهضت اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، امام در نخستین احکامی که صادر کرد، سرپرستی آستان مقدس و ملکوتی ثامن‌الحجج(ع) را به آیت‌الله واعظ‌طبسی سپرد و دو سال بعد در حکمی تاریخی تولیت آستان قدس رضوی را به ایشان واگذار کرد. آیت‌الله طبسی همچنین از نخستین پایه‌گذاران کمیته انقلاب اسلامی و نیز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در استان خراسان بود. آن روزها امور استان، توسط کمیته انقلاب اداره می‌شد که تنها مرجع تصمیم‌گیری در سطح استان بود. در سال‌های اول، کمیته خراسان به طور مستقل عمل می‌کرد و تابع مرکزیتی در تهران نبود. همه مسئولیت سازمان‌های مختلف در سطح استان بر عهده آیت‌الله واعظ‌طبسی بود. به مرور و با استقرار کامل نظام و فعال‌شدن مجلس قانون‌گذاری، مسئولیت‌ها تفکیک شد. کار ادارات و سازمان‌ها روال عادی به خود گرفت و مسئولیت‌ها از کمیته به آنها منتقل شد، اما آیت‌الله واعظ‌طبسی تا سال‌ها بعد، در کنار مسئولیت‌های دیگر خود از قبیل نمایندگی امام و رهبری در خراسان، سرپرستی حوزه علمیه و تولیت آستان قدس، مسئولیت اداره سپاه را نیز بر دوش داشت.
با وجود سمت‌های مختلف اما تولیت آستان قدس رضوی با گستره‌ای بسیار بزرگ، برای آیت‌الله طبسی جایگاهی فراتر از یک روحانی طراز اول به‌ویژه در خراسان فراهم ساخته بود. در واقع همه سمت‌های دیگر تحت‌الشعاع این مسئولیت او قرار گرفته بود و آیت‌الله طبسی را همه با عنوان تولیت آستان قدس می‌شناختند. اگر آیت‌الله علم‌الهدی، امام‌جمعه مشهد به واسطه حضور پررنگ سیاسی‌اش شناخته شده و به همین بابت نه‌تنها فضای سیاسی خراسان بلکه گاه ایران متأثر از اظهارنظرهای اوست، از واعظ‌طبسی کمتر اظهارنظری سیاسی حداقل در سال‌های اخیر شنیده می‌شد. اصولا چندان اهل رسانه و اظهارنظر نبود. اگرچه اخیرا در همین ماجرای انتخابات صحبت‌های جالبی درباره مضرات مجلس یکدست و امکان حضور تمامی سلایق کرده و گفته بود: «باید همه سلایق احساس کنند که می‌توانند در مجلس شورای اسلامی حضور داشته باشند، مجلس یکدست و متشکل از اندیشه‌های مشابه نمی‌تواند مجلس فعالی باشد. امیدوارم این مجلس با تلاش منطقی و اصولی مسئولان، مجلسی باشد که تفکرهای متفاوت با حفظ اعتقاد و ایمان به قانون اساسی و انقلاب، بتوانند به آن راه یافته و بحث‌های اصولی و اساسی را مطرح کنند.
در مجلس یکدست و بسته راه برای اظهارنظر، بحث و گفت‌وگو باز نمی‌ماند، مجلسی می‌تواند به دولت و انقلاب کمک کند که از نیروهای پاک، معتقد به اسلام و ولایت و برخوردار از پایه‌های مستحکم فکری تشکیل شده باشد». با این حال اداره تولیتی به آن بزرگی و گستردگی، آن‌قدر مشغولیت برای آیت‌الله داشت که سیاست رو در رو را به روحانیون دیگر مشهدی واگذارد. اما این به معنای عدم تأثیرگذاری‌اش نبود. تا جایی که در انتخاب شهردار و استاندار و برخی مقامات محلی استان و مشهد معمولا مشاوره با آیت‌الله ضروری بود. تا جایی که حتی سیداحمد علم‌الهدی، امام‌جمعه مشهد اخیرا درباره حضور خود در فهرست‌های انتخاباتی خبرگان گفته بود: «شرط حضور بنده در هر لیستی، حضور آیت‌الله واعظ‌طبسی است».
ایده‌های آیت‌الله
حرم امام رضا در ابتدای انقلاب سه هکتار وسعت داشت و حالا ۵۴۰ هکتار وسعت دارد. مؤسسه آستان قدس رضوی هم به لحاظ گستردگی و تنوع فعالیت به هیچ‌وجه با آن زمان مقایسه‌شدنی نیست. علت آن را باید در ایده‌های آیت‌الله جست‌وجو کرد. او در فروردین‌ماه ٦٢ در گفت‌وگویی با مجله پیام انقلاب بخشی از ایده‌های خود را برای توسعه آستان قدس که البته بیشتر جنبه‌های فرهنگی- خدماتی معنوی داشته، اینچنین شرح داده است: «آنچه مسلم است بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز که من در خدمت شما هستم این موضوع را در مصاحبه‌های عمومی و در سخنرانی‌ها هم اشاره کرده‌ام و به عنوان گزارش که امام همیشه توصیه می‌فرمودند که مطالب و مسائل را بگویید، اولین‌بار خدمت امام مطرح کردم. کلا مجموع خدمات عمرانی و ساختمانی و رفاهی آستان قدس در ظرف این چهار سال در مقایسه با کل حکومت شاهانه ۳۰ یا ۳۵ برابر است. خوشحال هستم از اینکه خداوند متعال عنایت فرمود و این توفیق را داد که ما وظیفه‌شناس باشیم و بتوانیم دین خودمان را نسبت به برادران و خواهرانی که سال‌ها طعم تلخ محرومیت را چشیده‌اند ادا بکنیم.
بنده از کارهایی که با کمک خداوند انجام داده‌ام، حساب نذورات را از بودجه آستان قدس در همان بدو امر جدا کردم و تا به حال رقمی حدود ۲۳۰ میلیون تومان از محل نذورات آستان قدس رضوی وام و مستمری و کمک‌های بلاعوض برای مساجد و مناطق و مردمانی که در محرومیت بودند داده‌ایم. کلا می‌توانم بگویم که تحولی همه‌جانبه در آستان قدس به وجود آمده که هدف و مقصود اصلی ما این است که این تشکیلات را چه از بعد مادی و چه از بعد معنوی در جهت مرضات حضرت رضا و تفکر و بینش ثامن‌الائمه علیه‌السلام قرار بدهیم و رضایت خداوند متعال را از این طریق جلب کنیم. البته بیشترین توفیق ما از جنبه‌های فرهنگی خواهد بود که تا به حال گام‌های بنیادین برداشته شده است که آثار و ثمرات آن ان‌شاء‌الله در آینده روشن می‌شود از جمله دانشگاه علوم اسلامی است که امیدوارم با دعای برادران و خواهران در تنظیم و تدوین برنامه‌های آنجا توفیق داشته باشیم و از کارهای آینده فکر می‌کنیم مسئله مهم همین دانشگاه علوم اسلامی است. برای این منظور کتابخانه جدیدی در صحن جمهوری اسلامی در نظر گرفته شده و به نحوی کار شده که چه بنده باشم و چه نباشم، تمام خواهد شد، اما آنچه مهم است دانشگاه علوم اسلامی است که می‌تواند یک سازمان علمی و فکری وابسته به آستان قدس رضوی باشد؛ ان‌شاء‌الله. البته اطلاع دارید طرح اطراف حرم شریف هم از طرح‌های بسیار جالب و وسیعی است که می‌تواند در رابطه با خدمات فرهنگی و علمی این تشکیلات روحانی و معنوی ان‌شاء‌الله مؤثر باشد که به‌زودی کار را شروع خواهیم کرد».
دفترچه آیت‌الله
آیت‌الله طبسی در همان گفت‌وگو یک توصیه هم دارد و اینکه «بنده یک دفترچه‌ای داشتم که مخارج روزانه، هفته و ماهانه را در آن می‌نوشتم. حتی اگر یک ریال هم به کسی کمک می‌کردم در دفترچه بنده منعکس می‌شد و الان من این دفترچه‌ها را دارم و چقدر خوب است که ما یک چنین دفترچه‌هایی داشته باشیم و شب که می‌خواهیم بخوابیم، ببینیم صبح که از خانه بیرون آمده‌ایم چه کارهایی انجام داده‌ایم و چقدر از آن کارها برای خدا بوده و چه مقدار برای خود ما بوده و چه مقدار خدا را با دیگران شریک کرده‌ایم و از این طریق سعی کنیم صددرصد اقدامات ما الهی شود که می‌تواند به صورت سرمایه باارزشی برای همیشه بماند.
آستان قدس
در دوران مدیریت آیت‌الله واعظ‌طبسی بر آستان قدس رضوی، فضاهای عبادی و زیارتی حرم امام با تخریب و توسعه بافت قدیمی اطراف و اضافه‌شدن آن به محدوده حرم امام‌رضا چندین برابر شد. افزایش تصاعدی زائران، گنجایش‌نداشتن فضاهای باز و سرپوشیده حوزه حرم و رواق‌ها، نبود سهولت برای زیارت و آمدورفت انبوه زائران و...، واعظ‌طبسی را به عنوان تولیت آستان قدس رضوی واداشت به راه‌هایی فکر کند که ضمن درنظرگرفتن مسائل اجتماعی، فرهنگی زیارتی و خدماتی، بهترین و آرام‌ترین فضاهای لازم برای زیارت و نیایش زائران فراهم شود. روند احداث فضاهای زیارتی، فرهنگی و خدماتی به‌سرعت افزایش یافت، به‌گونه‌ای که در سال‌های اخیر، حجم عملیات اجرائی بالغ بر پنج برابر بناهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است. زیربنای اماکن در ۱۲ قرن، حدود ۱۲ هکتار بود، درصورتی‌که از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون به ۹۰ هکتار رسیده است. احداث بناهای سرپوشیده و فضاهای باز جدید، همراه با توسعه و ترمیم بناهای گذشته، از رویکردهای اصلی این ساخت‌وسازها بوده، ضمن اینکه آستان قدس رضوی در این سال‌ها از توسعه فضاهای فرهنگی هم غافل نمانده است. با احتساب تلاش‌های اخیر، از آغاز پیدایش حرم تاکنون، ۲۶ بنای سرپوشیده به نام رواق، ۹ فضای باز به نام صحن و چهار مدخل ورودی به نام بست در اطراف مضجع شریف رضوی ساخته شده است. همچنین در تاریخ پنجم جمادی‌الاخر ۱۴۲۴ق برابر با ١٣/٥/٨٢، یک کتابخانه و حسینیه امام رضا، واقع در کوچه ناظر مشهد مقدس را- که مشتمل بر چندین پلاک بود تجمیع و به صورت یک باب ساختمان حسینیه و کتابخانه که دارای دو سالن در طبقات زیرین و همکف و پنج دستگاه واحد مسکونی در سه طبقه احداث شده است- جهت تعظیم و ترویج شعائر مذهبی و تقویت مبانی دینی، به‌ویژه برگزاری مجالس تبلیغی و ترویجی در ماه رمضان و محرم و صفر و مناسبت‌های اعیاد و موالید و وفیات پیامبر اسلام، فاطمه دختر پیامبر اسلام و امامان شیعیان وقف آستان قدس رضوی کرد.
مدیریت موفق اسلامی و معافیت مالیاتی
به گفته معاون املاک و اراضی آستان قدس، این نهاد در ١٤ استان موقوفه و در ٢٠ شهرستان دفتر معاونت املاک دارد، ٣٠٠ هزار مستأجر دارد و روزانه ۱۲۰ اعتبارنامه برای بهره‌برداری از املاک صادر می‌کند. آستان قدس رضوی علاوه بر ایجاد تسهیلات فراوان برای زائران علی‌بن‌موسی‌الرضا مدیریت بزرگ‌ترین هلدینگ اقتصادی شرق کشور را هم برعهده دارد. مشهور است که آیت‌الله عباس واعظ‌طبسی با بهره‌گیری از معارف اهل‌بیت و سیستم مدیریتی که بعدها به مدیریت موفق اسلامی مشهور شد در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، به پشتوانه درآمد حاصل از نذورات زائرین و وقف‌کنندگان آستان قدس رضوی، با ایجاد یک تشکیلات نظارتی منسجم اقتصادی این سازمان را به یکی از موفق‌ترین سازمان‌های اقتصادی تبدیل کرده است. مؤسسه «ایران فوکس» چند وقت قبل با تخمین‌زدن ثروت آستان قدس رضوی در حدود ۷۷۰ میلیون دلار این سازمان را به عنوان ششمین سازمان ثروتمند ایران به حساب می‌آورد.
آستان قدس از پرداخت مالیات معاف است. به روایت وب‌سایت مؤسسه نشر امام‌خمینی (ره)، در سال‌های جنگ ایران و عراق، مجلس آستان قدس را از ردیف سازمان‌های مشمول معافیت مالیاتی حذف می‌کند. این دستور ابتدا گویا شفاهی بوده و بعدا مکتوب می‌شود. در سال ٦٥ که لایحه مالیاتی در کمیسیون اقتصادی و دارایی مجلس مطرح شد، در لایحه مذکور نام آستان قدس از ردیف سازمان‌هایی که مشمول معافیت مالیاتی بودند حذف شده بود. آیت‌الله طبسی مراتب را از طریق حاج‌احمدآقا به اطلاع امام می‌رساند و امام هم آن طور که در نامه آیت‌الله طبسی آمده است می‌گوید:
«آستان قدس رضوی مالیات ندهد و به جناب آقای نخست‌وزیر هم گفته شود از آستان قدس نباید مالیات بگیرند»، اما گویا به خاطر مکتوب‌نبودن دستور امام در قانون مالیاتی مصوب سال ۱۳۶۶ مجلس شورای اسلامی موضوع پرداخت‌نکردن مالیات آستان قدس رضوی و شرکت‌های وابسته مسکوت می‌ماند و کتبا چیزی به مسئولان ابلاغ نمی‌شود. تا اینکه فروردین سال ٦٨ آیت‌الله طبسی نامه‌ای به امام می‌نویسد و دوباره ماجرا را یادآوری می‌کند. در نامه آمده بود: «قابل ذکر است که به خاطر قید غیرانتفاعی‌بودن، این تشکیلات مقدس از آغاز حیات خود در هیچ دوره و مقطع تاریخی مشمول پرداخت مالیات نبوده است... . با توجه به اجرای قانون مذکور (مالیاتی) از ابتدای سال جاری مشکلات و مسائلی در این رابطه برای آستان قدس رضوی به وجود آمده است، استدعا دارد اوامر حضرت‌عالی را درخصوص عدم پرداخت مالیات به وسیله آستان قدس و شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به مسئولان ذی‌ربط امر ابلاغ فرمایند». درنهایت امام‌خمینی هم در نامه‌ای خطاب به میرحسین موسوی می‌نویسد: «همان‌طور که قبلا گفتهام آستان قدس رضوی و شرکت‌ها و مؤسسات وابسته از پرداخت هرگونه مالیاتی معاف میباشند. نظر اینجانب را به مقامات ذی‌ربط ابلاغ نمایید».
نمایندگان مجلسی که بارها برای لغو معافیت مالیاتی بنیادها و نهادها پیش‌قدم شده بودند، به استناد همین نامه در برابر آستان قدس عقب می‌نشینند. علت را هم نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس پیش از این این‌گونه توضیح داده بود: «مجلس مصوب کرده که باید تمام نهادها مالیات پرداخت کنند. این در حالی است که تاکنون از آستان قدس رضوی به دلیل شرایط خاصی که داشت و تاکتیکی که از ابتدای انقلاب انجام شده و امام حکم داده بودند از آستان مالیات گرفته نشود، مالیاتی از آنجا دریافت نشده است. چون این حکم تاکنون لغو نشده، پس آستان قدس رضوی از پرداخت مالیات معاف است. لغو معافیت مالیاتی آستان قدس رضوی نیازمند حکم رهبری است. معمولا رهبری مواردی را که امام برای آن حکم مستقیم داده‌اند، لغو نمی‌کنند و همچنان این ماجرا ادامه دارد».
نگاهی به زندگی متولی آستان قدس
عباس واعظ‌طبسی، در بهمن‌ماه سال ۱۳۱۴ در مشهد و در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. پدرش، غلامرضا واعظ‌طبسی، از روحانیون تأثیرگذار زمان خود و از مبلغان مشهد بود. طبسی، در یک‌سالگی پدرش را از دست داد و دوران کودکی را با سرپرستی مادر پشت‌سر گذاشت. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه به تحصیل در علوم حوزوی علاقه‌مند شد و در ۱۶سالگی با حضور در حوزه علمیه مشهد دروس مقدمات، سطح و خارج را در محضر استادان این حوزه گذراند. آشنایی وی با سیدمجتبی نواب‌صفوی در سال ۱۳۳۰، باعث به‌وجودآمدن روحیه‌ای قوی برای مبارزه با دودمان پهلوی شد. دیدار او با آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای و سیدمجتبی نواب‌صفوی موجب شد تا برای مبارزه علیه رژیم با هم یک گروه را تشکیل بدهند و از آن پس مبارزه علنی آیت‌الله واعظ‌طبسی با دودمان پهلوی آغاز شد. آیت‌الله عباس واعظ‌طبسی ازجمله روحانیونی بود که هسته مرکزی فعالیت‌های انقلابی در مشهد با محوریت حرم مطهر علی‌بن موسی‌الرضا (ع) را مدیریت می‌کرد. او شدیدا تحت‌تأثیر نواب‌صفوی بود و در طول سال‌های ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۴ در سخنرانی‌های خود به مخالفت با رژیم پهلوی برخاست و سرانجام در سال ۱۳۳۴ مجددا ممنوع‌المنبر شد و این منع تا هنگام سقوط رژیم پهلوی ادامه داشت. در خاطراتش از آن سال‌ها گفته است: «مبارزه علنی بنده و جمع دوستان تقریبا از سال ۱۳۳۵ شروع شد. در آن‌موقع برادرمان جناب آقای خامنه‌ای (مقام معظم رهبری) در مشهد تشریف نداشتند و شهید هاشمی‌نژاد هم در قم بودند بنابراین در آن زمان من تنها بودم و خیلی سخت می‌گذشت به جهت آنکه در حوزه هم افکار خاص ضد مبارزه حاکم بود. بعدها با پیوستن این دو بزرگوار، محور واحدی را در خراسان تشکیل دادیم. در اوایل نشست‌هایمان از هم جدا بود اما بعدا تصمیم گرفتیم مرکزیتی داشته باشیم و دوستان مشترک به آنجا مراجعه کنند». او اولین‌بار در سال ۱۳۴۱ دستگیر و راهی زندان ساواک شد.
چندبار قبل از این هم دستگیر شد اما منجر به زندانی‌شدنش نشد.در سال ۱۳۴۳ به‌همراه سیدحسن میردامادی‌نجف‌آبادی (از منصوبین رهبری، سیدمحمود مجتهدی، برادر آقای سیدعلی سیستانی، مرجع تقلید، و مرحوم مدرس‌یزدی) نزد آیت‌الله سیدروح‌الله خمینی رفت و در جلسه‌ای با حضور خیل کثیری از مردم درخصوص اتفاقات ۱۵ خرداد سخنرانی کرد. امام‌خمینی (ره) تحت‌تأثیر صحبت‌های او به گریه افتاد و پس از آن دوباره در راه‌آهن قم دستگیر و به زندان قزل‌قلعه منتقل شد. در این دیدار امام‌خمینی درباره ایشان گفت: «من به شما از دو حیث ارادت دارم، به‌خاطر خودتان و به خاطر مرحوم والدتان، چه بسیار افرادی غیرمسلمان بودند که تحت‌تأثیر منطق و کلام مؤثر و پرجاذبه او به اسلام مشرف شدند و در کشورهای عربی موقعیت ویژه‌ای داشت».
حکم تولیت آستان قدس رضوی
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم/جناب آقای مستطاب حجت‌الاسلام جناب آقای عباس واعظ‌طبسی دامت افاضاته نظر به سابقه‌ای که جنابعالی در اداره امور آستان مقدس حضرت ثامن‌الائمه صلوات‌الله و سلامه علیه و علی‌آبائه‌الطاهرین دارید و اعتمادی که در این‌باره به جنابعالی می‌باشد به سمت تولیت آن آستانه مقدسه منصوب می‌شوید تا با کمال جدیت و به طور دقیق از متعلقات آنجا خصوصا کتابخانه و خزینه و محتویات ضریح مقدس و موقوفات و سایر متعلقات آن آستان مقدس محافظت کامل را بفرمایید و از حیف‌ومیل و ضیاع اموال جلوگیری نمایید و حضرات خدام محترم با جنابعالی در این امر لازم تشریک مساعی خواهند نمود و آنچه لازم به تذکر است این مطلب می‌باشد که هیچ‌یک از نهادهای جمهوری اسلامی مانند جهاد سازندگی و همچنین وزارت ارشاد ملی یا اشخاص عادی حق دخالت در موقوفات و سایر متعلقات آستان قدس را ندارد. از خدای تعالی موفقیت را در انجام وظایف الهی مسئلت دارم. والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته- ۱۸ جمادی‌الاولی ۱۴۰۰- ۱۵ فروردین‌ماه ۱۳۵۹/ روح‌الله الموسوی‌الخمینی.
منبع : روزنامه شرق
