مردی که پشت پرده کودتای ترکیه معرفی می‌شود، کیست؟ / گولن دخالت در کودتا را رد کرد

به گزارش «تابناک»، ساعتی پس از اعلام این خبر که ارتش ترکیه با حضور در خیابان‌های شهرهای اصلی این کشور، در تلاش برای به دست گرفتن دولت برآمده، برخی منابع خبر دادند، افراد نزدیک به جنبش «گولن» پشت پرده این کودتا هستند. اندکی بعد، وزیر دادگستری ترکیه نیز در اظهارنظری مشابه، طرفداران فتح الله گولن را مسئول این کودتا دانست.

این در حالی است که رسانه‌های سعودی به نقل از فتح‌الله گولن نوشته‌اند، او کودتا را محکوم کرده و خواستار بازگشت آرامش به کشور شده است.

اما فتح الله گولن که امشب این همه از وی نام برده می‌شود، کیست؟

منابع مختلف، محمد فتح الله گولن را واعظ، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه خوانده که در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می‌کند. گولن در عمر خود مشغول تدریس نسخه‌ای پیشرفته از اسلام است با نام «اسلام آناتولیایی» که مبتنی بر آموزه‌های یک عالم اسلامی به نام «سعید نورسی» است. در تفکر گولن که عمیقاً معتقد به مدارا و تسامح است، هرگونه تروریسم شدیداً محکوم و او معتقد به گفت‌وگوی بین ادیان الهی و پیروان کتاب‌های آسمانی است و خود او برای چنین گفتمان‌هایی با واتیکان و برخی مراکز مذهبی یهودی بار‌ها پیشقدم شده است.

جنبش گولن شامل مدارس، دانشگاه‌ها، مؤسسه‌های حرفه‌ای و کاری و حتی ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی است. در نگاه جهانی، جنبش گولن بیشتر در امر آموزش فعال است. در سال ۲۰۰۹ مجله معروف نیوز ویک گزارش داد که افراد جنبش، مدارس بسیاری را در نقاط مختلف دنیا اداره می‌کنند که بیش از ۲میلیون دانش آموز را تربیت کرده که بسیاری از آن‌ها از بورس کامل تحصیلی از سوی بنیاد گولن برخوردار بودند.

تعداد مدارس گولن در ترکیه ۳۰۰ مدرسه و در کل دنیا بیش از ۱۰۰۰ مدرسه تخمین زده می‌شود که در کشورهای مختلف در پنج قاره گسترده شده‌اند و به صورت منعطف و ارگانیک با مؤسس مجموعه، فتح الله گولن در ارتباط هستند. همه مدارس گولن در تمام نقاط دنیا آموزش به زبان انگلیسی دارند و یکی از مشخصه‌های فارغ التحصیلان این مدارس تسلط کامل به زبان انگلیسی است.

دولت عدالت و توسعه به رهبری اردوغان نیز نخست با حمایت طرفداران گولن بر سر کار آمد، اما به مرور روابط میان این دو تیره شد. طی یک سال اخیر، اردوغان همه نهادهای وابسته به گولن را سرکوب کرده و از تلاش آن‌ها برای انجام کودتا در ترکیه سخن گفته بود.

گولن در واکنش به این امر گفته بود، حزب عدالت و توسعه اولین بار که قدرت را به دست گرفت، وعده تحکیم پایه‌های دمکراسی و ساخت کشور قانونمند را داد، ولی پس از انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۱ به سوی خودکامگی رفت.

گولن که در آمریکاست، پس از این وقایع اظهار داشت: «اعضای جنبش خدمت (به ریاست گولن) ابتدا به حزب حاکم عدالت و توسعه رأی دادند ولی پس از اینکه حزب مذکور سیاست‌های خود را تغییر داد و هر چیزی را به قوه مجریه مرتبط، سازمان‌های نظارتی قانونی را تعطیل، استقلال دستگاه قضایی را نابود و قیمومت حزبش را جانشین قیمومیت نظامیان کرد، در دیدگاه خود بازنگری کردند».

وی همچنین اظهار داشت: «ما قبلاً با قیمومت نظامیان مخالفت کردیم و هم اکنون با قیمومت حزب عدالت و توسعه مخالفیم و به همین دلیل خائن نامیده می‌شویم».

در مجموع، گولن، شخصیتی است که داعیه «اسلام میانه» را دارد. بهتر است توصیف این «اسلام میانه» را از گزارش مؤسسه آمریکایی رند (RAND) بخوانیم تا موضوع روشن‌تر شود. این مؤسسه در گزارش سال ۲۰۰۷ خود درباره مسلمانان میانه رو می‌نویسد: این مسلمانان حامی دموکراسی، شایسته حمایت آمریکا هستند. حمایت از دموکراسی نیز به معنای مخالفت با مفهوم دولت اسلامی است.

باید دید چه کسانی خواهان اجرای قانون شریعت هستند. تفاسیر محافظه کارانه از شریعت با دموکراسی و حقوق بشر پذیرفته شده از سوی جامعه بین‌المللی سازگاری ندارد. در نبرد ضداسلام رادیکال، مسلمان میانه رو، لیبرال و سکولار با ارزش‌های منطبق با ارزش‌های جهانی که اساس تمامی جوامع لیبرال و مدرن هستند، شرکای بالقوه غرب خواهند بود.

بنابراین، حذف «شریعت» و «دولت» ویژگی این رقم مسلمانان است و فتح الله گولن، سکولار ترک نه تنها از سوی مؤسسه آمریکایی «رند» مسلمان میانه رو تشخیص داده شده، بلکه برای غرب امتیازات دیگری نیز دارد: براساس گزارش همین مؤسسه وی «مخالف اجرای قانون اساسی»، «منتقد» حکومت ایران و «شریک» دولت آمریکاست.

هفته نامه اکونومیست نیز در شماره۸ مارس ۲۰۰۸ خود با اعلام اینکه جنبش گولن از نگاه غرب یک جنبش مطبوع بوده و مورد حمایت است، به گولن هشدار داد که این تمجید و تأیید‌ها «به معنی آن نیست که تمامی دولت‌های غربی اتوماتیک وار ادعاهای او مبنی بر «میانه روی اسلامی» را می‌پذیرند. یکی از نزدیکان گولن به اکونومیست گفت، ما می‌دانیم که فعالیت‌های ما تحت نظارت سرویس‌های امنیتی غرب است».

به نظر می‌رسد که فتح الله گولن که زمانی تلاش کرد تا حزب عدالت و توسعه به قدرت برسد در ادامه از راه در پیش گرفته شده از سوی دولت اردوغان در اصلاحات سیاسی و اجتماعی که منجر به پررنگ‌تر شدن اسلام در زندگی اجتماعی این کشور شده چندان رضایت نداشته و قصد به چالش کشیدن دولت برای عقب نشینی از مواضع خود یا استعفای نخست وزیر را دارد؛ موضوعی که با نفوذ عمیق گولن در سیستم قضایی و پلیس این کشور چالشی بزرگ را برای اردوغان و سیاست‌های وی به همراه داشته و خواهد داشت، نباید فراموش کرد که گولن در راستای سیاستی کلان‌تر از سطح ترکیه حرکت می‌کند که عبارت است از مقابله با اسلام سیاسی شیعی که از جمهوری اسلامی ایران منشأ گرفته و اسلام تندرو سلفی که از سوی عربستان سعودی در منطقه دنبال می‌شود.