ارتش در ترکیه از زمان استقرار نظام جمهوری توسط مصطفی کمال پاشا تا به امروز به عنوان حافظ و حامی اصلی لائیسیته و سکولاریزم در این کشور بوده و هر گاه احساس خطری می نموده با ورود نظامی به مقابله با مخالفین جریان آتاتورک پرداخته است؛ با این حال با قدرت گیری فزاینده اردوغان در سطح داخلی و مقابله جدی وی با مخالفینش، احتمال وقوع کودتا دور از انتظار بود. اما جمعه شب در میان بهت و شگفتی همگان، گروهی از نظامیان مخالف رئیس جمهور تحت عنوان حفاظت از دموکراسی و حقوق بشر اقدام به کودتا نمودند، کودتایی که دوام چندانی نیاورد و به نظر می رسد باید آن را شکست خورده به حساب آورد.
به گزارش «تابناک»؛ در همین زمینه چرایی وقوع ناگهانی این کودتا و شکست ناگهانی تر آن مسئله ای است که ذهن بسیاری از ناظران را به خود مشغول کرده است. در این رابطه، خبرگزاری فرانسوی «فرانس پرس» به چرایی وقوع این کودتا و همچنین دلایل شکست آن پرداخته است.
این خبرگزاری فرانسوی نوشته است که هیچ کسی تصور نمی کرد در شب جمعه کودتایی در ترکیه رخ دهد و به دنبال آن شبکه ها خصوصی و دولتی به دست کودتاچیان بیفتند؛ اما سوابق وقوع کودتا در ترکیه نشان می دهد که همواره شکاف هایی در ساختارهای سیاسی-اجتماعی ترکیه وجود دارد که وقوع چنین حوادثی را در هر زمان و موقعیتی ممکن می کند.
چه عواملی باعث وقوع کودتا شد؟
فرانس پرس ابتدا به نشانه هایی از بروز استبداد در اردوغان اشاره می کند و می نویسد: « در سال های اخیر، منتقدان، دولت های خارجی و شهروندان ترکیه نگرانی های زیادی در مورد اقتدارگرایی و استبداد اردوغان از خود بروز داده اند».
اگرچه از زمان نخست وزیر شدن اردوغان در سال 2003 تا اوت 2014 که به عنوان اولین رئیس جمهور ترکیه از طریق رای مستقیم مردم انتخاب شد وی همواره مورد ستایش قرار گرفت، اما در این اواخر انتقادهای زیادی نسبت به سیاست های او صورت گرفت و مهم تر از همه متهم به در پیش گرفتن رویکردی اقتدارگرایانه شده است.
اردوغان می خواهد با تغییر قانون اساسی 1980 که در آخرین کودتای نظامی این کشور تدوین و تصویب شد، یکی سیستم ریاست جمهوری به سبک سیستم ریاست جمهوری آمریکا برای افزایش اختیارات و قدرت خود ایجاد کند.
«آیکان اردمیر» عضو بنیاد دفاع از دموکراسی در واشنگتن بر این باور است که این کودتا نتیجه بسیاری از عوامل از جمله ترس ارتش از سیستم جدید مورد نظر اردوغان بوده است.
وی گفت، آخرین تحول موجود که ترس از اردوغان را بیشتر می کرد رد کردن احکام دادگاه عالی ترکیه از جمله در زمینه بازداشت روزنامه نگاران بود. چندی پیش دادگاه قانون اساسی ترکیه حکم کرد که بازداشت دو خبرنگار ترکیه ای، بر خلاف حقوق آنها بوده است و حکم به آزادی موقت آنها داد. اما برخلاف رویه معمول و برخلاف قانون، رئیس جمهوری ترکیه گفته بود که حکم دادگاه را نمی پذیرد.
این عوامل باعث شکاف بیش از پیش دولت و ارتش شد و همانگونه که در بیانیه کودتاچیان مشاهده شد تاکید آن ها نیز بر احیای دموکراسی و حقوق بشر در ترکیه بود.
چرا کودتا شکست خورد؟
«سنان اولگن» پژوهشگر مرکز کارنگی اروپا و رئیس مرکز مطالعات ایدام که مقر آن در استانبول معتقد است یکی از دلایل شکست کودتا آن بود که برخلاف کودتاهای قبلی که ارتش به صورت کامل در جریان کودتا حضور داشت، در این کودتا، تنها بخش کوچکی از ارتش که قدرت زیادی نیز در لایه های بالایی ارتش نداشتند دست به کودتا زدند.
اولگن می گوید این عملیات به وسیله مجموعه ارتش طراحی نشده بود و به همین دلیل آن ها بدون حمایت های کامل ارتش، فاقد دارایی ها و قابلیت های لازم برای به ثمر رساندن کودتا بودند.
اردمیر نیز معتقد است کودتاهای 1960، 1971 و 1980 موفق بودند، چراکه حمایت بزرگ مردمی را پشت سر خود داشتند اما در این کودتا حمایت ها از دولت پررنگ بود و همین مسئله باعث شکست کودتا شد.
اولگن نیز بر این باور است که زمانی که همگان متوجه شدند ارتش حمایت مردمی را پشت سر خود ندارد، مقابله با کودتا آسانتر شد».
مسئله مهم دیگری که باعث شکست کودتا شد عدم همراهی احزاب سیاسی با کودتا بوده است. از زمان وقوع کودتا، بلافاصله همه احزاب مخالف ترکیه اعم از حزب جمهوری خلق (حزبی که آتاترک رهبری آن را بر عهده داشت)، حزب حرکت ملی و حزب موکراتیک خلق ها (وابسته به کردها) اقدام به محکوم نمودن کودتا نمودند.
اردمیر می گوید: « احزاب سیاسی خاطرات خوشی از کودتاهای قبلی ندارند و به همین دلیل حتی سه حزب مخالف اردوغان نیز خیلی زود بعد از وقوع کودتا آن را محکوم کردند».
اما عده دیگری معتقدند این کودتا شکست خورد چراکه از همان آغاز قرار بود شکست بخورد!! در واقع این کودتایی بود که توسط خود اردوغان طراحی و اجرا شد.
در همین رابطه، «ناتالی مارتین» استاد سیاست و روابط بین الملل دانشگاه «ناتینگهام ترنت» بریتانیا معتقد است: «این کاملا امکان پذیر است که این کودتا توسط خود دولت طراحی واجرا شده باشد».
اجماع یا سرکوب؟
یکی دیگر از موضوعاتی که بعد از شکست کودتا بر روی آن اجماعی بین کارشناسان به وجود آمد این است که اردوغان از این کودتا به نحو مناسبی برای بهبود موقعیت سیاسی خود بهره خواهد برد.
فرانس پرس نوشته است که اردوغان یک متخصص در زمینه استفاده از تاکتیک های سیاسی است که بعد از شکست کودتا می تواند کنترل خود بر ترکیه را تحکیم ببخشد.
اردمیر نیز می نویسد: « او می تواند این واقعیت را بسازید که همه احزاب پشت سر او هستند و بر روی او اجماع دارند. او با استفاده از این فرصت می تواند برای تحکیم حکومت تک نفره خود تلاش کند».
در نهایت نیز اولگن معتقد است: « این فرصتی است که اردوغان را قوی تر می کند و می تواند یک فرصت منحصر به فرد برای پیشبرد دستور کار یک دموکراسی بلندپروازانه به وسیله ایجاد یک اجماع داخلی در ترکیه باشد؛ اما سناریو محتمل تر این است که اردوغان با استفاده از این کودتا سعی در پیشبرد جاه طلبی های شخصی خود و ایجاد یک سیستم ریاست جمهوری دارد».
نظراتتون مثل همیشه آبکیه. 
جناح اردوغان با کودتای 1997 قدرت مند شد به نوعی با کودتا الان به این موقعیت رسیده است و در ضمن 52 درصد مردمی که به او رای داده اند از اخوانی ها و سلفی ها هستند .مردمی بودن امروزه دلیلی بر دموکراسی بودن نیست