چهار روز از عمليات آزادسازي موصل مي گذرد و در اين روزها ارتش و نيروهاي مردمي عراق توانستند با دست يابي به پيروزي هاي مهم راه را براي آزادسازي كامل شهر موصل از دست داعش هموار كنند. آغاز عمليات آزادسازي و رفتار كنشگران داخلي و بين المللي، سئوال هاي فراواني را در رابطه با كيفيت عمليات و نقش ساير كشورها در آن مطرح مي كند. مثل اين سئوال كه جايگاه ايران، تركيه و آمريكا در اين عمليات چگونه است؟
براي بررسي آخرين تحولات استان نينوا و عمليات آزادسازي شهر موصل و نيز بررسي رويكردهاي كنشگران بين المللي منطقه نسبت به اين عمليات، «تابناك» به سراغ «دكتر سعدالله زارعي» استاد دانشگاه و كارشناس مسائل عراق رفت.
در ادامه مشروح اين گفت و گو مي آيد:
آقای دکتر ضمن عرض سلام و خسته نباشید، لطفاً برای شروع بفرمایید چرا عملیات آزادسازی موصل و استان نینوا مهم است؟
با سلام به شما و خوانندگان محترم، شهر موصل مرکز استان پهناور نینوا با حدود 25هزار کیلومترمربع است و از نظر اهمیت دومین یا سومین شهر عراق محسوب می شود. بعد از بغداد، موصل دومین شهر یا پس از بغداد و بصره سومین شهر عراق به حساب می آید. لذا آزادسازی موصل در عراق به مثابه آزادسازی حلب در کشور سوریه است.
مورد دیگر در مورد اهمیت موصول اینکه موصل بزرگ ترین شهر سنی نشین عراق است. در حدود 3میلیون نفر جمعیت دارد و از طرف دیگر از نظر جغرافیایی در موقعیتی است که از یک طرف با ترکیه و از طرف دیگر با منطقه کردی سوریه مرز دارد. علاوه بر این موصل از سویی نیز با مناطق کردی خود عراق و نیز با مناطق جنوبی عراق نظیر استان بابل تماس دارد. مجموع این شرایط به گونه ای است که استان نینوا و شهر موصل را به یکی از استان هایی است که امنیت یا نا امنی آن تاثیر مستقیمی در وضعیت بغداد دارد، تبدیل کرده است.
نکته مهم دیگر اینکه شهر موصل نقطه آرمانی گروهک داعش به حساب می آید. داعشی ها تئوری خلافت را با پایتختی موصل دنبال کردند. زمانی که موصل از دست داعش خارج شود در واقع این نظریه و نقشه خلافت قلّابی باطل خواهد شد و عملاً یک جریانی که آمده بود تا با داعیه اسلامی در برابر انقلاب اسلامی قد علم کند و در واقع جنبش استقلال طلبی اسلامگرا را منحرف کند در حال از بین رفتن است و این موضوع سبب خواهد شد یک مانع مهم از سر راه انقلاب اسلامی برداشته شود.
کردها علاقه دارند تا در بحث آزادسازی موصل شرکت داشته باشند. به نظر شما علت این علاقه چیست و چگونه ارزیابی می شود؟
این مسئله از دو منظر قابل بحث است. یکی اینکه کردهای عراق و به طور کلی کردهای منطقه مانند بقیه اقوام، جریان تروریستی داعش و سازمان های پشت صحنه آن را برای خود یک تهدید جدی تلقی می کنند. کما اینکه داعش یک بار به اربیل عراق حمله کرد و حکومت اقلیم کردستان را تهدید کرد. همینطور در سوریه هم ما شاهد درگیری میان کردها با داعش هستیم. به طور کلی و از نظر ایدئولوژیک کردهای عراق، سوریه و ترکیه خود را یک جریان سکولار حساب می کنند که از منظر یک جنبش سلفی در تهدید هستند.
دلیل دیگر اینکه بالاخره آرام آرام مسئله آزادسازی موصل به یک نماد مبارزه با تروریسم تبدیل شده است و این صحنه تبلیغاتی به گونه ای پیش رفته که گویا کسانی که در این صحنه غایب هستند، موافق جریان داعش هستند. لذا کردها نمی خواهند در این جشن غائب باشند و نامشان در کنار کسانی باشد که با نابودی داعش مخالف یا بی تفاوت هستند.
علاوه بر این نکته اینکه از نظر کردها حضور در این میدان کم خطر است و هر کس در این میدان حضور دارد فردا در شادی منافع نبود داعش شریک خواهد بود. لذا آنها هم می خواهند در این منافع شریک باشند.
فارغ از کردها، دولت و ارتش ترکیه نیز علاقه فراوانی برای حضور در عملیات آزادسازی موصل دارد؛ علاقه ای که البته دولت عراق با آن مخالف است و آن را باعث پیچیده شدن ماجرا می داند. دلیل این علاقه و مخالفت چیست؟
در مورد ترکیه عوامل سئوال قبل را می توان ذکر کرد و مضاف بر آن اینکه ترکیه از نظر تاریخی ادعایی در مورد بخشی از استان نینوا و شمال موصل دارد و این منطقه را منطقه اشغالی خودش توسط دولت عراق به حساب می آورد. به همین دلیل زمانی که نیروهایی از ارتش ترکیه خاك عراق شدند، هیچ گونه هماهنگی با دولت بغداد نکردند و این گمان را تقویت کردند که ورود ترکیه به این منطقه نه با هدف مبارزه با داعش و کمک به دولت عراق بلکه برای تحقق آن ادعای تاریخی انجام شد و لذا دولت عراق در برابر آن واکنش نشان داد. الان هم عراقی ها به دلیل ترسی که از ماندگاری ترکیه در این منطقه دارند از حضور آنها در عملیات آزاد سازی مخالفت می کنند.
دیگر اینکه در ماه ها و سال های گذشته که داعش این مناطق را به تصرف درآورد و پیش از آن که داعشی ها خودشان را آماده تسلط بر این مناطق کنند، سازمان امنیتی ترکیه با این جریان و بعثی های علاقمندِ بازگشت به قدرت همکاری فعال و مشارکت جویانه داشت.
همانطور که شاهد بودیم وقتی ترکیه این استان را تصرف کرد، برخی از نیروهای کنسولگری ترکیه به راحتی و بدون هیچ آسیبی منطقه تحت تصرف داعش را ترک کردند. این در حالی بود که امکان ترک منطقه برای نیروهای دیگر کشورها فراهم نشد. بنابر این این گمان برای طرف عراقی وجود دارد که ترکیه نه تنها نمی خواهد صادقانه در این عملیات فعال شود، بلکه قصد دارد با هدف تخریب عملیات علیه داعش در صحنه حاضر شود. به خاطر همین نیت است که عراق به ترکیه مشکوک است.
آمریکا سال هاست که در عراق بازیگری می کند و پیش از عملیات نظامی آزادسازی موصل با دولت و ارتش عراق همکاری داشت. نقش آمریکا پیش از عملیات، اکنون و آینده چگونه ارزیابی می شود؟
بهتر است این سئوال را ابتدا اینطور مطرح کرد که آیا اساساً عراقی برای آزاد سازی موصل به کمک نیاز دارد؟ اگر این سئوال را در ابتدا که داعش فعالیت خود را آغاز و موصل را تصرف کرد و در آن هنگام ارتش ضعیف بود، نیروی مردمی شکل نگرفته بود، اطلاعات کافی از داعش وجود نداشت و نیز تجربه چنین جنگی نبود، می پرسیدیم، پاسخ مثبت بود.
سئوال ما این است که در آن زمان که عراقی ها کمک می خواستند، آمریکایی ها کجا بودند و چرا كمك نکردند؟ اگر ما در این چند سال سابقه آمریکایی ها را بررسی کنیم می بینیم آمریکایی ها در ابتدا جنگ را یک جنگ عدالت خواهانه تعریف کردند و می گفتند که سنی های عراق با هدف رفع تبعیض مبارزه می کنند و و لذا جنگ داعش علیه عراق را مشروع می شمردند.
اکنون که عراقی ها خودشون با کمک دوستان منطقه ای شاخ داعش را شکستند و بسیاری از مناطق مثل بخش هایی وسیعی از استان های الانبار، دیالی، صلاح الدین و...حتی بخش زیادی از استان نینوا را از تصرف داعش خارج کردند و از سویی دارای هزاران نیروی مردمی و تجریه بیش از 2 سال مبارزه هستند، دیگر احتیاجی به کمک خارجی ندارند. لذا آمریکایی ها در شرایطی به میدان آمده اند که پیروزی بر داعش بسیار آسان است.
آقای دکتر کنشگری ایران در منطقه و عملیات موصل چگونه است، آیا ایران در این عملیات آزاد نقش مستقیم دارد؟
به دلیل اینکه ایران احساس می کند توانایی عراقی ها برای آزدسازی موصل کفایت میکند، اصراری برای حضور در این عملیات ندارد. اگرچه ایران در آزادسازی بسیاری مناطق مثل صلاح الدین، الانبار، کرکوک و.. حضور داشت اما ایران امروز عراق را از طریق تقویت نیروی حشدالشعبی و ارتش عراق را به جایی رسانده که عراق خودکفا شده است. به عبارتی این ایران بود که حشدالشعبی را ایجاد، تقویت و آماده کرد و آموزش داد. از این جهت در این عملیات ایران حضور دارد ولی حضورش مستقیم نیست.
به نظر می رسد اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورهای همسایه از پایان یافتن عملیات موصل و در مجموع شکست داعش راضی نیستند. شما نگاه این بازیگران به ویژه اتحادیه اروپا را از گذشته تا کنون به ماجرا چگونه می بینید؟
یک ضرب المثلی هست که می گوید تاوان مستی بیدار خوابی است. بله یک زمانی اروپایی ها با گمان اینکه تروریست فقط منطقه خاورمیانه را تهدید می کند به داعشی ها اجازه دادند، گروه گروه به مناطقی که داعش در آن فعال بود سرازیر شوند و گاه و بی گاه نیز از کار آنها حمایت می کردند و توجیه می کردند که این ها گروهی هستند که داعیه اسلامی و عدالت خواهی دارند. اکنون که مسلمانان توانسته اند بر آنها غلبه کنند به طور طبیعی داعشی های با خاستگاه اروپا به کشور خود باز خواهند گشت. همین الان نیز بیشتر فرودگاه های اروپا فضای امنیتی دارند و این مسئله بر حجم گردشگری اروپا اثر منفی داشته است.
نظر شما در مورد مدت زمان اجرای عملیات آزاد سازی و نتیجه آن چیست؟
نمی توان به صورت دقیق برای پایان یافتن عملیات آزادسازی موصل زمان مشخص کرد ولی بر اساس روند کنونی به نظر می آید که زمانی بین 2 تا 6 ماه نیاز است تا این عملیات پایان یابد ولی آنچه مشخص است پیروزی قطعی ارتش و نیروهای مردمی عراق بر داعش است.
چی میگی استاد ما دو تا شش ماه نمی‌توانیم تحمل کنیم موصل باید تا ده روز آزاد بشود انشالله میشود شما هفته آینده در موصل هستی