بازندگان و برندگان اوپک؛ چرا بايد زنگنه را تحسين كرد؟

بيژن نامدار زنگنه را بايد تنها وزير دولت حسن روحاني دانست كه هم پيش و هم پس از برجام، از فرصت‌ها و تهديدها نهايت بهره را برد و در نهايت هفته گذشته نتيجه ديپلماسي نفتي‌اش را رونمايي كرد و به منتقدانش كه روزي او را وزير مفت‌فروش ناميده بودند، پاسخي سخت داد. راستي بازندگان و برندگان بازار جهاني نفت پس از توافق تاريخي اوپك چه كشورها و اقتصادهايي هستند و مهم‌تر اينكه چرا بايد زنگنه را تحسين كرد؟

وراي فرجام برجام در نتيجه عهدشكني آمريكايي‌ها و نقض مكرر تعهدات طرف غربي در توافق هسته‌اي بين ايران با 1+5 صيانت از توافق تاريخي در 10 سال گذشته اوپك يك ضرورت ملي است و افتادن در دام رسانه‌هاي خارجي مبني بر شكست عربستان و پيروزي مطلق ايران و غفلت از دستاورد بزرگ اوپك مي‌تواند بازار جهاني نفت را با تهديد‌هاي احتمالي مواجه سازد. اما چرا نبايد عربستان را بازنده بزرگ توافق اوپك دانست و چگونه بايد از پيروزي به دست آمده ناشي از ديپلماسي نفتي ايران صيانت كرد، مستلزم اين است كه نگاهي فراجناحي و فرادولتي به بيش از سه سال رايزني‌ها و لابي‌ها و رفت و آمدهاي نفتي داشت و آنگاه به آينده نظر كرد و كمتر در گذشته متوقف شد.

برنده اصلي اوپک بود!

 

برنده اصلي را بايد سازمان كشورهاي صادركننده نفت جهان اوپك بود كه پس از گذشت نزديك به 10 سال اعضاي اين سازمان با حفظ اختلاف‌نظرهاي سياسي و اقتصادي خود به اين نتيجه مهم رسيدند كه نبايد اجازه داد كشورهاي مصرف‌كننده انرژي همچنان خوشحال باشند كه مرگ اوپك نزديك است. نكته‌ ظريف در اين ماجرا به موضع رسمي وزير نفت ايران برمي‌گردد كه مي‌گويد: توافق اخير نشان داد اوپك نمرده است. احياي نقش اوپك در بازار جهاني نفت و البته نقش تاثيرگذار آن بر اقتصاد جهاني بارديگر يادآور اين مهم بود كه همچنان نگهبان اصلي حقوق توامان مصرف‌كنندگان و توليدكنندگان نفت جهان اوپك است و سوداي مرگ اوپك را دستكم در صورت حفظ دستاورد اجماع اعضا براي مديريت بازار بايد به فراموشي سپرد. هرچند بيم آن مي‌رود كه اعضاي اوپك در عمل به سهم خود از بازار قناعت نكنند و بخواهند در سهم ديگران دست ببرند.

پيروز ميدان ايران بود!

بدون ترديد و بدون نگاه كوتاه‌نظرانه و تنگ‌نظرانه بايد قبول كرد كه پيروز اين دوره از نشست اوپك، ايران به عنوان يكي از اعضاي بنيانگذار اوپك بود كه در برابر دست‌اندازي‌هاي گذشته و خلا ايجاد شده ناشي از غيب نفت ايران به سبب تحريم‌هاي ظالماني ايستاد و ريسك ناشي از افت شديد قيمت نفت را به جان خريد اما از حق مشروع خود در يكي از مهم‌ترين نهادهاي بين‌المللي كوتاه نيامد. مهم براي ايران نه فقط موافقت اعضا با افزايش توليد نفت كشورمان تا رسيدن به سطح توليد قبل از تحريم‌ها كه قانع كردن ديگر اعضاي اوپك بود كه منافع تك تك اعضاي اوپك در گرو رعايت حق اعضاست و غيبت نفت هر يك از اعضاي به هر دليل، بهانه و دليلي براي دزديدن و دستبرد زدن به حق آن كشورها نيست.

افزون بر اين گل برتري ايران هرچند در نشست هفته گذشته اوپك، خيلي‌ها را خوشحال كرد، اما نبايد از ياد برد كه اين گل نتيجه ايستادگي يك ملت، يك كشور و تحمل فشارهاي ناشي از افت قيمت جهاني نفت بر اقتصاد كشور و معيشت مردم هم بود. هرچند انتقاد به ساختار اقتصاد ايران به سبب تاثير پذيري شاخص‌هاي كلان از جمله رشد اقتصادي كشور به فراز و فرود قيمت نفت وارد است، اما نبايد فراموش كرد كه چه پيش از برجام مخالفان و دشمنان ايران بر اين انديشه باطل بودند كه با تحريم صادرات نفت ايران مي‌توان اقتصاد ايران را از پا انداخت و در چالش‌هاي ايجاد شده و تصنعي بر سر حقوق مسلم هسته‌اي ايران، از ايراني‌ها امتياز گرفت و هم اينكه پس از برجام برخي دشمنان و مخالفان كشورمان نهايت تلاش خود را به كار بردند تا با كاهش قيمت نفت، اميدها براي رونق اقتصاد ايران را به نااميدي تبديل كنند.

با اين فرض ايران پيروز اوپك بود كه موفق شد ديگر اعضا را با خود همراه سازد و حتي عربستان را قانع كند از سوداي پيشين خود عقب‌ بنشيند و البته نبايد نسبت به جهت‌گيري‌ها و رويكردهاي احتمالي براي تضعيف اجماع نسبي ايجاد شده در اوپك در نتيجه توافق پشت‌ پرده ايران و عربستان غافل شد.

خوشحالی عربستان و روسيه

بي‌ترديد هرچند مقامات عربستان از پيروزي منطق ايران در اوپك خوشحال نيستند اما نبايد آنها را بازنده تصور كرد؛ چرا كه به رغم كاهش حدود نيم ميليون بشكه‌اي نفت اين كشور، با افزايش جهاني قيمت نفت، عربستان با توليد روزانه 10 ميليون بشكه نفت مي‌تواند درآمد ارزي بيشتري به دست آورد و از تنگناي درآمدي و به گرفتار شدن اقتصاد اين كشور به سبب سياست خارجي‌اش و گرفتار شدن در جنگ‌ها و درگيري‌هاي منطقه‌اي تا حدودي خارج شود، هرچند هزينه‌هاي سنگين اين سياست سعودي‌ها با افزايش چند دلاري قميت نفت، به راحتي قابل جبران نيست و از اين حيث برخي بر اين نظر هستند كه شايد عقب‌نشيني عربستان در اوپك، زمينه‌ساز كوتاه آمدن اين كشور در درگيري‌هاي منطقه‌اي شود. البته اين نظريه دستكم در شرايط فعلي آنهم در كوتاه مدت شايد دور از ذهن به نظر برسد.

از سوي ديگر روسيه به عنوان بزرگترين توليدكننده نفت جهان هم هرچند قبول كرده روزانه از توليد خود 300 هزاربشكه كم كند، اما افزايش درآمدهاي ارزي اين كشور به سبب افزايش قيمت نفت، براي اقتصاد روسيه هم فرصتي خواهد بود تا بتواند هم فشار ناشي از تحريم‌ها را كم كند و هم اهداف سياست خارجي خود را در تقابل با غرب محقق سازد.

چرا بايد زنگنه را ستايش كرد؟

بيژن نامدار زنگنه به عنوان شيخ‌الوزراي دولت حسن روحاني به سبب رويكرد انتخابي‌اش و ديپماسي نفتي‌اش به نظر بايد ستود كه هم پيش از برجام ظرفيت‌هاي توليد نفت ايران را افزايش داد و قدرت چانه‌زني تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي ايران را افزايش داد و از يك تهديد، فرصت ساخت و هم پس از برجام به سرعت سهم ايران از بازار جهاني نفت را با افزايش صادرات و بازپس‌گيري بازار افزايش داد. نكته ظريفي كه محمد جواد ظريف وزير خارجه ايران پس از نشست اخير خود با بيژن زنگنه وزير نفت را حالا مي‌توان بهتر فهميد كه گفته است: وزارت نفت برجام را زنده نگه داشته است. تعريفي توام با نقد نسبت به انفعال ساير وزارتخانه‌ها كه چرا از فرصت ايجاد شده پس از برجام به نحو شايسته و مورد انتظار استفاده نبرده‌اند.

خطر پيروزي ايران بر اقتصاد ايران

پيروزي ايران در اوپك البته مي‌تواند براي اقتصاد ايران از حيث افزايش وابستگي به درآمدهاي نفتي يك خطر و تهديد به شمار آيند چه اينكه ممكن است دولت حسن روحاني در سال پاياني فعاليت خود، سهم نفت را در بودجه سال آينده افزايش دهد و قيمت نفت در بودجه را فراتر از واقعيت در نظر بگيرد. خطري كه همواره كشورهاي نفتي را تهديد مي‌كند و اقتصاد ايران هم از اين قاعده دل‌بستن به نفت گران مستثني نخواهد بود. افزون بر اينكه رشد قيمت جهاني نفت هم مي‌تواند توجيه سرمايه گذاري در ميدان‌هاي نفت موسوم به شيل اويل را در كشور آمريكا و برخي ديگر كشورها افزايش دهد و معادله و موازنه قدرت‌ها در بازار جهاني نفت را با چالش جديدي مواجه سازد و هم اينكه نفت بالاي 60 دلار افزون بر اينكه وابستگي كشورهاي نفتي به درآمدهاي نفتي را افزايش خواهد داد، ممكن است رشد اقتصادي جهان را با خطر مواجه سازد و تقاضا براي طلاي سياه را كاهش دهد.

در ارزيابي و قضاوت درباره بازار نفت و احياي اوپك و سهم و نقش ايران و ديگر كشورها نبايد كوتاه‌بين بود و افراط و تفريط به خرج دهد، مهم صيانت از دستاوردي تاريخي اوپك است و مهم‌تر اينكه شيفته و فريفته افزايش چند دلاري قيمت نفت نشويم.