قاضی قاسم نقی‌زاده که 500 مجازات جایگزین صادر کرده است
مجازات کیفری فقط به معنای حبس مجرمان، پشت میله‌های زندان نیست. یک قاضی در گنبد کاووس احکامی صادر کرده که ظرف چهار سال به خرید ده هزار جلد کتاب برای زندانیان این شهرستان و تامین بخشی از مخارج مراکز نگهداری ایتام و افراد بی‌سرپرست منجر شده است.
قانون این اجازه را به او می‌دهد متهمانی را که با دستبند به دفترش منتقل می‌شوند به زندان بیندازد؛ اما به جای این کار، آنها را به خرید کتاب و اقلام فرهنگی، پاکسازی جنگل‌ها و کارهای نظافتی محکوم می‌کند تا قدمی در مسیر فرهنگ‌سازی و اصلاح متهمان برداشته باشد.
قاسم نقی‌زاده موسوی، 17 سال سابقه قضاوت دارد و رئیس شعبه 102 دادگاه کیفری 2 گنبد کاووس است. احکام خلاقانه‌ای که او برای برخی مجرمان صادر می‌کند به «مجازات جایگزین حبس» مشهور است. خرید کتاب، حفظ کردن احادیث، کمک به ماموران نیروی انتظامی، کار در شهرداری، نظافت اماکن عمومی، فعالیت در آسایشگاه‌ها و ... از جمله این احکام هستند که برخی قضات در سال‌های اخیر با رویکرد آموزشی به صدور آنها روی آورده‌اند.
نقی‌زاده به جام‌جم می‌گوید: «این مجازات بیشتر برای متهمان بدون سابقه کیفری، جرایم عمدی با حداکثر یک سال حبس و جرایم غیرعمدی مانند تصادف در نظر گرفته می‌شود و عمده مجرمان هم نوجوان و جوان هستند. به عنوان مثال افرادی که با بی‌احتیاطی باعث وقوع تصادف شده‌اند، مجازات حبس در انتظارشان است، اما اگر قاضی به این نتیجه برسد حکم جایگزین قابلیت تنبه و بازدارندگی بیشتری برای این افراد دارد می‌تواند نسبت به صدور آن اقدام کند. البته دادگاه در تعیین مجازات، سن، شخصیت متهم، نحوه ارتکاب جرم، میزان خسارت وارده به شاکی یا جامعه، سابقه کیفری متهم و اوضاع و احوالی را که موجب وقوع جرم شده است، در نظر می‌گیرد.»
خرید کتاب به جای حبساین قاضی 47 ساله در چهار سال اخیر برای متهمان 500 پرونده احکام جایگزین صادر کرده که خرید کتاب در صدر آنها قرار دارد. می‌گوید: «از سال 92 مجازات جایگزین صادر و بیشتر متهم‌ها را به خرید کتاب محکوم کرده‌ام. مجازات اصلی این افراد طبق قانون، زندان و حبس است، اما با رای جایگزین به خرید کتاب محکوم شدند. میزان محکومیت برخی از آنها از 200 هزار تومان شروع می‌شود و بعضا تا هفت میلیون تومان هم می‌رسد. ما موفق شده‌ایم به این شیوه، حدود ده هزار کتاب با عناوین مختلف خریداری کنیم و در اختیار زندانیان گنبد کاووس قرار دهیم.»
به گفته وی، زندانیان علاقه زیادی به رمان دارند و در بینشان افرادی هستند که در عرض چند روز، رمان‌های چند جلدی را می‌خوانند و تقاضای کتاب جدید می‌کنند. کتاب‌هایی با موضوعات مختلف ادبیات و محیط زیست ایران، روان‌شناسی، رمان‌های مختلف ایرانی و خارجی، علوم پایه و ... برای زندانیان تهیه شده است. در کنار این مورد، خرید بنرهای فرهنگی، وسایل ورزشی، یخچال، کولر، دوچرخه ثابت و ... برای زندانیان نیز با صدور احکام جایگزین میسر شده است.
هدایای روحیه‌بخش برای زندانیانقاضی نقی‌زاده به تهیه جوایز برای زندانیانی که در فعالیت‌های فرهنگی مشارکت جدی دارند اشاره می‌کند و می‌گوید: «نگاه ما باید معطوف به فرهنگ‌سازی باشد. چندی پیش 96 نفر از زندانیان گنبد کاووس در ماه رجب اعتکاف کردند. ما به این افراد کارت‌های هدیه 40 هزار تومانی دادیم که از طریق اعمال مجازات‌های جایگزین تهیه شده بود. زندانیان معمولا از نظر مالی ضعیف هستند و همین مبالغ هم برایشان راهگشاست. ضمن این که این هدایا در روحیه، آموزش و بازپروری‌شان که هدف اصلی مجازات است، تاثیر مثبت دارد.»
تعدادی از این کتاب‌ها نیز به کانون‌های اصلاح و تربیت، مراکز نگهداری ایتام و کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست (دخترانه و پسرانه)، مراکز ترک اعتیاد، مراکز نگهداری سالمندان و پاسگاه‌های مرزی و کلانتری‌ها ارسال شده و مورد توجه قرار گرفته است. رئیس شعبه 102 دادگاه کیفری 2 گنبد کاووس، می‌گوید: «در گذشته بیشتر کتاب‌هایی که در کانون وجود داشت دینی بود. این مساله خیلی هم خوب است منتهی ما با تامین کتاب‌های دیگر، تبلیغ غیرمستقیم را هم در نظر گرفتیم به نحوی که افراد متوجه شوند اگر یک عملی مانند سرقت در آموزه‌های ما خلاف است و جرم محسوب می‌شود در کشورهای دیگر نیز همین‌طور است. ترجمه‌های ساده کلیله و دمنه، قابوس نامه و رمان‌های مناسب سن بچه‌های کانون از جمله این کتاب‌هاست.»
مجازات جایگزین بازدارنده است
مجازات جایگزین منتقدانی هم دارد. بیشتر آنها معتقدند این قبیل احکام ضمانت اجرا ندارد، بازدارنده نیست و ساده‌تر از آن است که موجب تنبه مجرم شود. قاضی نقی‌زاده اما مخالف این نظر است و می‌گوید: «اگر مجرمی از انجام دادن احکام جایگزین امتناع کند به حبس مشخص شده در رای دادگاه، محکوم می‌شود. خود این حبس، ضمانت اجرای این مجازات است. از طرفی به جا آوردن این احکام آنچنان هم که به نظر می‌رسد ساده نیست. خیلی از مجرمان در برابر این مجازات‌ها اعتراض می‌کنند. برخی می‌گویند توانایی انجام دادن آن را ندارند و برخی دیگر پای شخصیت‌شان را به میان می‌کشند. پس این احکام بازدارندگی دارند و باعث دور شدن متهم از عوارض زندان می‌شود. مزیت عمده دیگر این مجازات نیز این است که امکانات فورا ایجاد و در همان شهر هزینه می‌شود. در بعضی موارد به فاصله یک ساعت از زمان صدور رای، حکم اجرا می‌شود که با توجه به کمبود بودجه، این نوع مجازات می‌تواند قسمت عمده‌ای از مشکلات کشور را بدون تحمیل هزینه‌ای برای بیت‌المال حل کرد.»
وی ادامه می‌دهد: «این احکام در وهله اول برای مجرمان سپس برای جامعه مفید است، ولی مانند هر عمل تازه‌ای، نیاز به زمان دارد تا مورد قبول جامعه و متولیان امر قرار گیرد. چندی پیش پسری را به 200 ساعت کار اجباری در امامزاده محکوم کردم. او باید در نظافت شیشه‌ها، پهن کردن فرش‌ها و کمک به زائران فعالیت می‌کرد. این پسر دوران محکومیتش را به پایان رسانده اما با این حال، هر پنجشنبه به شکل داوطلبانه به امامزاده می‌آید و کمک می‌کند. در واقع هدف ما که متنبه ساختن او بود به ثمر نشست. مهم این است مردم تاثیر احکام را ببینند. مثلا وقتی عده‌ای را به پاک کردن جنگل‌ها، رودخانه‌ها و خیابان‌ها یا خرید کارت هدیه محکوم می‌کنیم، آثارش در برابر دید مردم قرار می‌گیرد و این در اقبال مجازات جایگزین تاثیر دارد. چندی پیش مطلع شدیم بند نسوان زندان گنبد کاووس فاقد یخچال است. از طریق همین درآمدها، یک دستگاه یخچال خریدیم. یا با خرید فوتبال دستی برای زندانیان مرد، در سرگرم شدن آنها کمک کردیم.»
نیاز به صراحت قانونبه اعتقاد نقی‌زاده، برای تسهیل در اقبال مجازات جایگزین بصراحت بیشتر در قانون نیز نیاز داریم. او می‌گوید: «برخی از قضات به این دلیل مثلا حکم به خرید کتاب نمی‌دهند چون این مورد بصراحت در قانون نیامده است در حالی که اگر این مشکل برطرف شود می‌توان به بیشتر شدن این آرا امیدوار بود. انجام خدمات عمومی رایگان در قانون بصراحت ذکر شده است، اما خرید اقلامی برای امور عام المنفعه به‌صورت صریح در قانون نیست و این دادگاه با استنباط از قوانین موجود اقدام به صدور این گونه آرا کرده است. ضمن این که نباید به شکل کلیشه‌ای و برای مشهور شدن این حکم‌ها را صادر کرد. هرچه تعداد این احکام بالاتر باشد و مردم آثارش را ببینند، بار آموزشی و فرهنگی‌اش بیشتر می‌شود.»
540 ساعت کار اجباری در شهرداریمجازات جایگزین بیشتر برای بزهکاران نوجوان صادر می‌شود. کم‌سن و سال‌ترین فردی که قاضی نقی‌زاده برایش حکمی غیر از حبس صادر کرده، پسری 16 ساله است. می‌گوید: «جرم این نوجوان بی‌احتیاطی در رانندگی و تصادف بود. او باید به چند ماه حبس محکوم می‌شد، اما در ازای آن به فعالیت در شهرداری محکوم شد. بتازگی هم پسری 18 ساله را با جرم مشابه، به 540 ساعت کار اجباری در شهرداری گنبد و یک فرد دیگر را به 180 ساعت خدمات عمومی رایگان شامل پاکسازی حاشیه جاده از زباله‌ها محکوم کردم. او می‌توانست شش ماه پشت میله‌های زندان بیفتد اما به این شکل، سرنوشت دیگری برایش رقم خورد.»
قاضی عالم و والا،متشکریم که راه تحول در این سیستم را دنبال میکنید،اجرتان با خدا 