سیروس برزو: دونالد ترامپ چندی قبل فروش جنگ‌افزارهای آمریکا به کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس را به دوشیدن گاو تشبیه کرده بود. ظاهراً روس‌ها هم به فکر دوشیدن این گاوهای شیرده افتاده‌اند البته نه در بازار سلاح‌های جنگی بلکه در مدار زمین و بر عرشه ایستگاه فضایی بین‌المللی!
سازمان فضایی روسیه روسکاسموس (Roscosmos) که از چند ماه قبل مذاکراتی را با مرکز فضایی محمد بن راشد (MBRSC) درباره فرستادن شهروندی اماراتی به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) آغاز کرده بود، گام اول را برداشته و این به دنبال گسترده کردن این همکاری‌هاست.
نمایندگان روسکاسموس که با نمایندگان مرکز فضایی محمد بن راشد در مورد گردشگری فضایی امارت به نتیجه رسیده‌اند مذاکره برای برنامه‌های بعدی را ادامه می‌دهند و قرار است شهروندان این شیخ‌نشین در پروازهایی طولانی‌تر حضور مایند اما ظاهراً این پایان ماجرا نیست و روسکاسموس به دنبال یافتن مشتری‌هایی از دیگر کشورهای خلیج‌فارس هست. گرچه روس‌ها که امروز با مشکل مالی دست‌به‌گریبان‌اند از نزدیک به چهار دهه قبل در فضانورد سازی صاحب تخصص شده‌اند، اما رقبای سرسخت به میدان آمده دارند که نه‌تنها انحصار پروازهای فضایی، حتی آموزش فضانوردان را از دست آنان گرفته‌اند. تا چند وقت دیگر شرکت‌های آمریکایی با سفینه‌هایی مانند استارلاینر (Starliner), دراگون (Dragon) وارد میدان بازار فضایی خواهند شد و مسلماً باید منتظر رقبای بیشتر هم باید بود.
حریف دیگری که بسیاری از آن غافل‌اند چین است. این کشور در قد و قواره یک شرکت خصوصی وارد تجارت فضایی نشده و تصور می‌رود چیزی نمی‌گذرد که تبدیل به رقیبی بزرگ هم برای روسیه و هم آمریکا خواهد شد. چینی‌ها گرچه با کپی کردن سخت‌افزارهای روسی از ناو سایوز (Soyuz) گرفته تا لباس فضایی، جای خود را به‌عنوان یک ابرقدرت فضایی باز کردند، اینک می‌روند که به رقیبی تمام‌عیار برای روس‌ها و آمریکایی‌ها تبدیل شوند و حتی مشتریان قدیمی آن‌ها را جذب کنند.
به‌طور مثال از سال گذشته، در زمینهٔ آموزش فضانوردان سازمان فضایی اروپا همکاری‌هایی را با این سازمان آغاز کرده‌اند. البته روس‌ها که طولانی‌ترین تجربه را برای کار با شهروندان دیگر کشورها دارند و نمی‌خواهند به‌راحتی میدان را به رقبا واگذار کنند، اینک آستین را برای فروش صندلی‌های سایوز در دهه دو قرن بیست و یکم بالا زده‌اند.
صندلی‌های سایوز از مسافران مجانی تا مشتری‌های ۸۰میلیون دلاری
روس‌ها تجربه همراه کردن افراد غیر حرفه با فضانوردان خود را از دهه۱۹۷۰ آغاز کردند. آن‌ها که در طراحی و ساخت برخی از سامانه‌های فضایی مشکل داشتند ضمناً برنامه‌های وسیعی برای کار در فضا را پیش‌بینی می‌کردند برای رفع خطاهای فنی و علمی خود همچنین راضی نگه‌داشتن هم‌پیمانان خود، از ۱۹۶۷با پرتاب ماهواره و از حدود یک دهه بعد با آموزش فضانوردانی از کشورهای به‌اصطلاح بلوک شرق آن دوران، راه همکاری و مشارکت با کشورهای دیگر در عرصه فضانوردی را گشودند.
در آن زمان جدای بهره‌برداری از برخی فناوری‌ها که روسیه از آن محروم بود مانند دوربین‌های فوق‌العاده کاربردی ساخت آلمان شرقی یا برخی تجهیزات فوق پیشرفته الکترونیکی فرانسوی، برای انجام آزمایش‌های متعدد در ایستگاه‌های فضایی سالیوت-۶ (6-Salyut)، سالیوت-۷ (7-Salyut) و مجتمع مداری میر (Mir Station) و رسیدن به نتایج بهتر به نمونه‌های بیشتری نیاز داشتند درحالی‌که ناوهای سایوز تنها دو یا سه نفر را می‌توانست به مدار ببرد.
با بردن شهروندان کشورهای دیگر، روس‌ها با یک تیر چند نشان می‌زدند هم از فناوری پیشرفته برخی کشورهای دیگر بهره می‌بردند، هم آزمایش‌ها بر روی تعداد بیشتری از افراد انجام می‌شد و مهم‌تر از همه دل رفقا را از کشورهای دیگر به دست می‌آوردند و می‌توانستند تبلیغ زیادی برای ایجاد محبوبیت در میان مردم آن کشورها داشته باشند به‌طوری‌که با بازگشت فضانوردان برنامه‌های مشترک، میلیون‌ها نفر را به خیابان می‌کشاندند تا به همشهری قهرمان خود خوشامد بگویند.
برنامه سرنشین دار فضایی اینترکاسموس (Intercosmos) شامل انتخاب دو نفر و آموزش دوساله از هر کشور وابسته به شوروی سابق بود. یکی از این دو نفر که می‌توانست نمره بیشتری از آزمون‌های پایان دوره بگیرد به همراه یک فضانورد روس، سفری یک‌هفته‌ای را به ایستگاه فضایی انجام می‌داد. در جریان سفر، انجام آزمایش‌های متعدد یا با سامانه‌های روسی و یا دستگاه‌های طراحی و ساخته‌شده دانشمندان کشور مربوطه جزو جدایی‌ناپذیر کار آن‌ها بشمار می‌رفت.
البته با نگاهی به سوابق این همراهان فضایی می‌بینیم که هیچ‌کدام از آن‌ها در زمره دانشمندان، کارشناسان و افراد دارای مدارج علمی بالا نبودند و سفر آنان بیشتر یک تشریفات بشمار می‌رفت تا پروازی علمی. روس‌ها در حقیقت صندلی سایوز را کاملاً به‌رایگان و تنها درازای یک کار تبلیغاتی واگذار می‌کردند اما به‌هرحال انجام کارهای مشترک با افراد غیرحرفه‌ای هم تجربه خوبی بود که روس‌ها آن را به دست آوردند تا بعد از فروپاشی شوروی از آن برای سفر گردشگران فضایی بهره ببرند.
وضعیت بحران مالی شوروی در سال‌های پایانی، کار را به آنجا کشاند که سازمان فضایی روسیه تصمیم به فروش بلیت برای سفر به فضا گرفت و حضور روزنامه‌نگار ژاپنی یا کارشناس فلان شرکت شکلات‌سازی انگلیسی با پرداخت ۱۲ میلیون دلار تجربه‌ای شد که بعد از فروپاشی شوروی و بحرانی‌تر شدن اوضاع مالی تشکیلات فضایی روسیه، بلیت‌فروشی به افراد غیرحرفه‌ای و ثروتمندان علاقه‌مند به سفر فضایی کاملاً عادی شود و پای گردشگران پولدار را به ماورای جو زمین باز کند.
البته در این راه مانع بزرگی وجود داشت آن‌هم ماده‌ای از قرارداد همکاری آمریکا و روسیه در ایستگاه فضایی بین‌المللی بود که روس‌ها را ملزم می‌کرد رضایت طرف آمریکایی برای تک‌تک مسافران فضایی را به دست بیاورند به همین دلیل سفر شهروندان کشورهایی که به هر دلیل موردعلاقه آمریکا نبودند به ایستگاه فضایی بین‌المللی ممنوع بود.
به‌هرحال باوجوداین مانع، روس‌ها توانستند کسری هزینه‌های فضایی خود با فروش صندلی سایوز با افرادی که آمریکا مخالف نبود را تا حدودی پوشش دهند؛ اما این کاسبی به دو دلیل تعطیل شد نخست آن‌که به دنبال انفجار کلمبیا و زمین‌گیر شدن پروازهای شاتل فضایی، روس‌ها مشکل مالی خود را با انعقاد قراردادهای ۵۰تا ۸۰میلیون دلاری با ناسا می‌توانستند حل و صندلی‌های سایوز برای چند سال پیش‌فروش کنند و در ثانی فضانوردان باتجربه روس در اخطاری جدی اعلام کردند آن‌ها باید تجربیات خود را در سفرهای مشترک به فضانوردان جوان منتقل کنند و اگر روسکاسموس به کار فروش صندلی به گردشگران ادامه دهد آنان در پروازهای بعدی شرکت نخواهند کرد.
ورود ناوگان فضایی شرکت‌های خصوصی
بعد از خانه‌نشینی کیهان پیمای شاتل (Shuttle)، ناسا در یک اقدام بی‌سابقه اعلام کرد طراحی و ساخت سفینه‌های فضایی را به بخش خصوصی واگذار کرده و دیگر خود به‌طور مستقیم وارد این کار نمی‌شود. این سازمان گفت در آینده مایل است سفر فضانوردانش بر عرشه ناوهایی صورت گیرد که شرکت‌های خصوصی صاحب آن‌ها هستند و ناسا به‌جای پرداخت هزینه‌ها به روس‌ها، علاقه دارد فضاپیماهای بخش خصوصی آمریکا را اجاره کند.
به‌این‌ترتیب شرکت‌های مختلفی وارد عمل شدند. مسلماً حضور فعال شرکت‌های خصوصی در عرصه عرضه خدمات سرنشین دار تحول بزرگی در تاریخ فضانوردی بشمار می‌رود اما وجود چنین شرکت‌هایی زنگ خطر را برای روس‌ها به صدا درآورد زیرا حضور آن‌ها باعث می‌شود انحصار بردن افراد به مدار زمین یا ایستگاه فضایی از دست روس‌ها به‌کلی خارج گردد.
در چنین شرایطی، سازمان فضایی روسیه با آینده‌نگری، فعالیت شدیدی را برای یافتن مسافران فضایی و پیش‌فروش بلیت صندلی‌های سایوز و طبیعتاً سفینه بعدی که فدراتسیا (Federatsiya) نام دارد، آغاز کرده است به‌ویژه که فدراتسیا می‌تواند تا 6نفر را به فضا ببرد.
امارت نخستین مشتری پروپاقرص روسکاسموس
روسکاسموس به‌عنوان بقول معروف دست‌گرمی !، در قدم اول طی یکی دو هفته گذشته قرارداد فرستادن یک شهروند اماراتی را با مرکز فضایی محمد بن راشد منعقد کرد تا صندلی خالی خود را در سایوز ام.اس-۱۲ (Soyuz MS-12) پر کند.
سفری که تنها ۸ماه به آغاز آن مانده است و این در حالی است که هنوز نامزد اماراتی این پرواز به‌طور دقیق مشخص نیست و طبق قانون پروازهای فضایی، هر یک از سرنشینان سایوز باید دو سال آموزش ببیند مگر این‌که سفر کاملاً تشریفاتی باشد و مسافر سایوز صرفاً برای یک گردش به فضا سفر کند و نه به‌عنوان عضوی مؤثر.
طبق برنامه اعلام‌شده پرواز این فرد به ایستگاه فضایی بین‌المللی ۵آوریل ۲۰۱۹ به همراه الگ اسکریپوچکا (Oleg Skripochka) از روسکاسموس و کریستینا هاموک- کوچ (Christina Hammock-Koch) بر عرشه ناو سایوز ام.اس-۱۲انجام خواهد شد.
فضانورد اماراتی پس از ۱۰روز در ۱۵آوریل باسرنشینان سفینه سایوز ام. اس-۱۰(Soyuz MS-10) به زمین‌بر می‌گردد.
در مسیر انجام این برنامه، از مدت‌ها قبل کارشناسان روسکاسموس برای انتخاب داوطلبان اماراتی سفر به فضا، به این شیخ‌نشین سفر کردند و از بین چند هزار داوطلب ۹نفر گزینش شدند که اینک در روسیه بسر می‌برند تا از میان آن‌ها دو نفر بعد از معاینات پزشکی، به مرحله نهایی برسند. این دو نفر قرار است از اول سپتامبر دوره آموزش فشرده‌ای را در مرکز گاگارین (Gagarin) آغاز کنند تا یک نفر از آن‌ها به ایستگاه فضایی بین‌المللی سفر داشته باشد.
سرگئی کریکالیف (Sergei Krikalev) مدیر اجرایی برنامه‌های فضایی سرنشین دار روسکاسموس به نمایندگان رسانه‌های همگانی درباره این همکاری گفت: «ما همکاری عملی با مرکز فضایی محمد بن راشد برای آماده‌سازی پرواز اولین فضانورد امارات متحده عربی آغاز کرده‌ایم و انتظار داریم که تعامل ما با آن‌ها بلندمدت و راهبردی باشد.»
یوسف شیبانی (Usof Sheibany) مدیرعامل شرکت مرکز فضایی محمد بن راشد نیز گفت: «ما از همکاری سازنده و مثبت با سازمان دولتی روسکاسموس که تاریخی غنی و افتخارآمیز دارد خوشحالیم و مشتاقانه منتظر ارزیابی دقیق از وضعیت پزشکی هر یک از نامزدها هستیم که گامی مهم در روند انتخاب نخستین فضانورد امارات بشمار می‌رود.»
آن‌گونه که از خبرها برمی‌آید قضیه همکاری بین روسکاسموس و مرکز فضایی محمد بن راشد صرفاً به اعزام تنها یک شهروند امارات ختم نمی‌شود و مذاکرات جدی بین مقامات روسیه و امارات در مورد امکان پروازهای منظم فضانوردان متعدد اماراتی به ایستگاه فضایی بین‌المللی با استفاده از سفینه‌های روسی طی سال‌های ۲۰۲۰ ادامه دارد.
اماراتی‌ها بی‌تردید علاقه‌مند هستند با فرستادن فضانورد و فعالیت در زمینه‌های فضایی برای خود وجه جهانی کسب کنند و روس‌ها هم باتجربه‌ای که دارند دو جنبه بهره‌وری مالی، از سفر گردشگران فضایی و استفاده علمی، از برنامه اینترکاسموس را ادغام می‌کنند و با کشورهایی که تمکن مالی لازم برای پرداخت‌های مناسب رادارند و ضمناً خواهان انجام برنامه‌های مشترک علمی هستند وارد معامله می‌شوند.
به همین دلیل مذاکره با مرکز فضایی محمد بن راشد برای آن‌ها اهمیت زیادی پیدا می‌کند. گرچه امارات نیرو و توان علمی طراحی و اجرای برنامه‌های علمی را ندارد اما می‌تواند با پرداخت هزینه انجام چنین آزمایش‌هایی و حضور کارشناسان دانشگاهی امارات، حتی اگر از کشورهای دیگر جذب‌شده باشند، به‌نوعی خود را صاحب چنین جایگاه علمی نشان دهد.
خبرهای رسمی و غیررسمی حاکی است مذاکراتی برای پروازهای بعدی که شامل سفرهای ۳۰-۴۰روزه فضایی خواهد بود نیز انجام‌شده و پیش‌بینی می‌شود شهروندان اماراتی ضمن شرکت در برنامه‌های علمی، همراه با فضانوردان روس حتی به راهپیمایی فضایی هم‌دست بزنند و در بین کشورهای عربی رکورد تازه‌ای به دست بیاورند.
عرب‌ها در صف مسافرت به فضا
در دهه ۱۹۸۰ سلطان سلمان السعود شاهزاده عربستانی نخستین کسی بود که نام خود را به‌عنوان فضانورد جهان عرب به ثبت رساند.
سلطان سلمان ابن عبدالعزیز السعود، برادرزاده پادشاه عربستان سعودی تحصیل‌کرده آمریکا بود و مدرک کارشناسی ارشد علوم اجتماعی و سیاسی از دانشکده ماکسول (The Maxwell School)، دانشگاه سیارکوز (Syracuse University) را داشت.
وی که دوره خلبانی غیرنظامی دیده بود به‌عنوان ناظر عربستان برای در مدار قرار دادن ماهواره عربست (Arabsat) به همراه یک گروه فضانوردان حرفه‌ای بر عرشه کیهان پیمای دیسکاوری (Discovery) در ۷ژوئن۱۹۸۵ به فضا سفر کرد، پروازی که تنها یک هفته طول کشید اما برای عربستان وسیله‌ای شد تا جنجالی تبلیغاتی بزرگ را به وجود آورد و حتی مطبوعات عربی از آیه 33سوره مبارکه الرحمن (يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا ۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ) سوءاستفاده کرده عکس سلطان سلمان را چاپ کنند و بنویسند: إِلَّا بِسُلْطَانٍ!
البته سلطان سلمان خود بعد این سفر و با استفاده از موقعیتی که یافته بود به اقدامات انسانی و خوبی دست زد ازجمله ریاست هیئت‌مدیره انجمن کودکان معلول را بر عهده گرفت و باشگاهی برای آموزش خلبانی به جوانان علاقه‌مند را راه‌اندازی کرد.
دومین فضانورد عرب محمد فارس (Muhammed Faris) از سوریه بود که در چارچوب صندلی‌های مجانی سایوز در سال ۱۹۸۷ با دو فضانورد روس بر عرشه ناو کیهانی سایوز تی.ام-۳ (Soyuz T.M-3) سفری 8روزه به فضا داشت و در مجتمع مداری میر اقامت گزید. او هیچ تخصصی جز خلبانی هواپیماهای جنگی نداشت به همین دلیل لطیفه‌ای برایش ساخته بودند و می‌گفتند بعد از بازگشت به زمین هیچ مشکل بدنی در او دیده نمی‌شد الا پشت دست‌هایش که بادکرده و کبود بود. وقتی دلیل این تغییر را بررسی کردند معلوم شد در مجتمع مداری اگر می‌خواست به چیزی دست بزند، فضانوردان روس محکم می‌زدند پشت دستش و می‌گفتند دست نزن!
محمد فارس بعد از بازگشت از فضا از حافظ اسد (Hafez al-Assad) رئیس‌جمهور سوریه مدال گرفت و بسیار تشویق شد اما او حرمت این محبت‌ها را نگاه نداشت و در جریان مشکلات سوریه به مردمش پشت کرد و به‌عنوان مخالف بشار اسد به ترکیه رفت و در صف دشمنان قرار گرفت.
اینک با ورود فضانورد اماراتی، سومین عرب آماده می‌شود که رشته گسسته سفر به فضا توسط اعراب بعد از حدود ۳۰سال را مجدداً برقرار کند و آن‌طور که خبرها نشان می‌دهد این آغاز راه است و در آینده نه‌چندان دور، کشورهای عرب خلیج‌فارس و آن‌سوتر، پول‌های فروش نفت را قرار است درراه شهرت از طریق فضانوردی استفاده کنند و با کمک روسکاسموس، یکی بعد از دیگری راهی فضا شوند.
اطلاعیه‌های روسکاسموس حاکی از آن است که طی سال‌های آینده، نمایندگان دیگری از امارات در گروه‌های اعزامی به فضا مشارکت خواهند داشت. علاوه بر این، گزارش‌شده است که بحرین هم علاقه‌مندی خود را برای پرواز شهروندی از این کشور با ناوهای کیهانی روسیه به مسئولان روسکاسموس اعلام کرده است و اینک صحبت از حضور دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس و حتی فراتر از آن است.
در بیانیه‌ای که از طرف سازمان فضایی روسیه منتشرشده آمده است: «روسکاسموس در حال مذاکره با دیگر کشورها و سازمان‌های منطقه خلیج‌فارس و فراتر از آن، برای انجام مأموریت‌های سرنشین دار به بخش روسی ایستگاه فضایی بین‌المللی است.»
به گزارش بخش مطبوعاتی روسکاسموس، این سازمان در حال انجام مذاکرات با نمایندگانی از کشورهای مختلف این منطقه است و به‌محض رسیدن موافقت‌نامه‌های مشخص، بیانیه جداگانه صادر خواهد شد.
به‌این‌ترتیب به‌زودی باید فضانوردان روس به دنبال فراگیری زبان عربی باشند و یکی از زبان‌های کاربردی در ایستگاه فضایی بین‌المللی عربی خواهد بود!
تکمیله‌ای بر این مطلب:
زمان نوشتن این مطلب و به یادآوردن شراکت ما با روسیه، دلم گرفت چون ظاهراً قسمت چنین است که در کارزار سوریه ما شریک روسیه باشیم و در عرصه تسخیر فضا، کشورهای عربی. در این باب تفالی زدم بر دیوان حافظ و حضرتش چنین پاسخ داد:
کي شعر تر انگيزد خاطر که حزين باشد يک نکته از اين معني گفتيم و همين باشد
از لعل تو گر يابم انگشتري زنهار صد ملک سليمانم در زير نگين باشد
غمناک نبايد بود از طعن حسود اي دل شايد که چو وابيني خير تو در اين باشد
هر کو نکند فهمي زين کلک خيال انگيز نقشش به حرام ار خود صورتگر چين باشد
جام مي و خون دل هر يک به کسي دادند در دايره قسمت اوضاع چنين باشد
در کار گلاب و گل حکم ازلي اين بود کاين شاهد بازاري وان پرده نشين باشد
آن نيست که حافظ را رندي بشد از خاطر کاين سابقه پيشين تا روز پسين باشد
دوشیدن گاو در فضا!!!!