احکام قبله

(مسأله 776) خانهٔ کعبه -که در مکه معظمه می باشد1- قبله است و باید روبروی آن نماز خواند2 ولی کسی که دور است اگر طوری بایستد که بگویند رو به قبله نماز می خواند کافی است3 و همچنین است کارهای دیگری که مانند سر بریدن حیوانات، باید رو به قبله انجام گیرد.

1- گلپایگانی، صافی: و جای خانه تا منتهای زمین و بالای آن تا منتهای آسمان...

وحید: مکانی که خانه کعبه در آن می باشد...

سیستانی: جای خانه کعبه که در مکّه معظّمه می باشد...

2- بهجت: و همین قدر که گمان بکند روبروی قبله است و گمان او عقلایی باشد کافی است اگرچه در صورت امکان، احتیاط مستحب در تحصیل علم و یا اطمینان به قبله است و همچنین اگر بتواند گمان قویتری پیدا کند در صورتی که مشکل نباشد، احتیاط مستحب در تحصیل آن است.[پایان مسأله]

مکارم: تمام نمازهای واجب باید رو به قبله خوانده شود؛ خانهٔ کعبه که در مکه معظمه است قبلهٔ تمام مسلمین دنیا است و هر کس در هرجا باشد باید روبروی آن نماز بخواند...

مظاهری: باید به سمت آن نماز خواند ...

3- مکارم: بنابراین صفهای طولانی نماز جماعت که طول آنها از طول خانه خدا بیشتر است همه می تواند رو به قبله باشد.[پایان مسأله]

زنجانی: خانه کعبه -که در مکّه معظمه می باشد- و محاذی آن تا آسمان، قبله است و باید رو به روی آن نماز خواند و اگر طوری بایستد که بگویند رو به قبله نماز می خواند کافی است...

(مسأله 777) کسی که نماز واجب را ایستاده می خواند، باید طوری بایستد که بگویند روبه قبله ایستاده و لازم نیست زانوهای او و نوک پای او هم رو به قبله باشد1.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

1- اراکی: بنابراحتیاط واجب باید زانوهای او و انگشتان پای او هم رو به قبله باشد.

*****

خوئی، تبریزی، وحید: مسأله- کسی که نماز واجب را ایستاده می خواند، باید صورت و سینه و شکم او رو به قبله باشد.و احتیاط مستحب آن است که انگشتان پای او هم رو به قبله باشد*.

.گلپایگانی، صافی: باید صورت و سینه و شکم و جلو پاهای او رو به قبله باشد...

.سیستانی: باید سینه و شکم او رو به قبله باشد بلکه صورت او نیز نباید زیاد از قبله منحرف باشد...

*گلپایگانی، صافی: بطوری که بگویند پای او رو به قبله است.

مکارم: مسأله- لازم نیست در موقع ایستادن نوک انگشتان پا هم رو به قبله باشد یا در موقع نشستن سر زانوها کاملاً رو به قبله قرار گیرد، همین اندازه که بگویند رو به قبله ایستاده یا نشسته کفایت می کند.

زنجانی: مسأله- در نماز واجب – ایستاده باشد یا نشسته- باید صورت نمازگزار رو به قبله بوده و نیز طوری باشد که بگویند رو به قبله نماز می خواند.

چنانچه نمازگزار ایستاده نماز می خواند، احتیاط مستحب آن است که انگشتان پای او هم روبه قبله باشد.

مظاهری: مسأله- کسی که نماز را نشسته یا ایستاده می خواند باید صورت و سینه و شکم او رو به قبله باشد و بقیه بدن او لازم نیست رو به قبله باشد.

(مسأله 778) کسی که باید نشسته نماز بخواند، اگر نمی تواند بطور معمول بنشیند و در موقع نشستن، کف پاها را به زمین می گذارد باید در موقع نماز صورت و سینه و شکم1 او رو به قبله باشد2 و لازم نیست ساق پای او رو به قبله باشد.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست..

1- گلپایگانی، صافی: و ساق پای او رو به قبله باشد.

2- اراکی: به طوری که بگویند رو به قبله نشسته است.

زنجانی، مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 777.

*****

خوئی، تبریزی، وحید: مسأله- کسی که باید نشسته نماز بخواند، باید در موقع نماز صورت و سینه و شکم او رو به قبله باشد.

سیستانی: مسأله- کسی که باید نشسته نماز بخواند، باید در موقع نماز سینه و شکم او رو به قبله باشد بلکه صورت او هم نباید زیاد از قبله منحرف باشد.

(مسأله 779) کسی که نمی تواند نشسته نماز بخواند، باید1 در حال نماز به پهلوی راست طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر ممکن نیست باید2 به پهلوی چپ طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد3، واگر این را هم نتواند باید4 به پشت بخوابد به طوری که کف پای او رو به قبله باشد.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1و2- زنجانی: بنابراحتیاط...

3- سیستانی: باید در حال نماز به پهلو، طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد و تا وقتی که ممکن است به پهلوی راست بخوابد، نباید بنابراحتیاط لازم، به پهلوی چپ بخوابد و اگر این دو ممکن نباشد، باید به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.

4- زنجانی: بنابراحتیاط...

(مسأله 780) نماز احتیاط و سجده و تشهد فراموش شده را باید رو به قبله بجا آورد1 و در سجدهٔ سهو هم احتیاط مستحب همین است2.

1- بهجت: [پایان مسأله]

2- خوئی، سیستانی: بنابراحتیاط استحبابی همین است.

تبریزی، زنجانی: بنابراحتیاط همین است.

صافی: بنابراحتیاط لازم همین است.

مکارم، نوری: احتیاط واجب همین است.

فاضل: احتیاط همین است.

مظاهری: بهتر همین است.

*****

اراکی، گلپایگانی، سبحانی: مسأله- نماز احتیاط و سجده و تشهّد فراموش شده و سجده سهو را باید (گلپایگانی: بنابراحتیاط لازم) روبه قبله بجا آورد.

وحید: مسأله- نماز احتیاط و سجده و تشهد فراموش شده و سجده سهوی که برای تشهد فراموش شده بجا آورده می شود باید رو به قبله باشد و در غیر این مورد، بنابراحتیاط مستحبّ سجده سهو را نیز روبه قبله بجا آورد.

(مسأله 781) نماز مستحبی را می شود در حال راه رفتن و سواری1 خواند و اگر انسان در این دو حال، نماز مستحبی بخواند لازم نیست رو به قبله باشد2.

1- فاضل: «در ماشین، قطار، هواپیما و کشتی»...

بهجت: و در کشتی...

2- بهجت: حتّی در تکبیرةالاحرام بنابرأظهر، گرچه احتیاط مستحبّ این است که موقع گفتن تکبیرة الاحرام و بلکه در بقیه نماز نیز رو به قبله باشد. ولی در حال کارکردن در منزل علی الاحوط قبله باید در نماز مستحبی مراعات شود.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 766.

*****

وحید: مسأله- نماز مستحبی را در حال استقرار بر زمین باید رو به قبله خواند ولی در حال راه رفتن یا سواری لازم نیست روبه قبله باشد هر چند به نذر واجب شده باشد

مسأله اختصاصی

بهجت: مسأله 653- نماز واجب را هنگام ناچاری و وقتی که ضرورتی از پیاده شدن جلوگیری کند می تواند در حال سواری بخواند، ولی اگر کسی می داند که در آخر وقت می تواند بدون این که دچار سختی شود نمازش را در حال «استقرار» بجاآورد، بنابراظهر واجب است نماز را تأخیر بیندازد.

(مسأله 782) کسی که می خواهد نماز بخواند، باید برای پیدا کردن قبله کوشش نماید، تا یقین کند1 که قبله کدام طرف است‌ (و می تواند به گفتهٔ دو شاهد عادل2 که از روی نشانه های حسی شهادت می دهند یا به قول کسی که از روی قاعدهٔ علمی قبله را می شناسد و محلّ اطمینان است عمل کند3) و اگر اینها ممکن نشد باید4 به گمانی که از محراب مسجد مسلمانان یا قبرهای آنان5 یا از راههای دیگر پیدا می شود عمل نماید6، حتّی اگر از گفتهٔ فاسق یا کافری که بواسطهٔ قواعد علمی قبله را می شناسد گمان به قبله پیدا کند کافی است.

1- خوئی، تبریزی، زنجانی: تا یقین یا چیزی که در حکم یقین است پیدا کند...

سیستانی: تا یقین یا چیزی که در حکم یقین است، مثل شهادت دو عادل اگر مستند به حسّ و مانند آن باشد پیدا کند...

سبحانی: تا اطمینان پیدا کند...

2- نوری: یا یک عادل...

مکارم: یا یک فرد مورد اطمینان...

سبحانی: یک شاهد عادل...

3- اراکی: می تواند به گفته دو شاهد عادل عمل کند، مگر آنکه بداند که از روی نشانه های حدسی شهادت می دهند...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، سیستانی، تبریزی، زنجانی و صافی نیست]

4- خوئی، سیستانی، زنجانی، تبریزی: اگر نتواند...

گلپایگانی، صافی: اگر نتواند یقین پیدا کند...

بهجت: کسی که می خواهد نماز بخواند، می تواند به گفتهٔ دو شاهد عادل که از روی نشانه های حسّی شهادت می دهند یا به قول کسی که از روی قاعدهٔ علمی قبله را می شناسد و مورد اطمینان است عمل کند و می تواند...

5- سیستانی: قبرهای مؤمنین...

6- مکارم: [پایان مسأله].

*****

وحید: مسأله- کسی که می خواهد نماز بخواند، باید برای پیدا کردن قبله کوشش نماید تا یقین یا اطمینان به قبله پیدا کند، یا دو عادل یا کسی که مورد وثوق است و ظن برخلاف گفته او نیست به قبله خبر دهد، و همچنین می تواند به قبله بلد مسلمین در نمازشان و قبورشان عمل کند و اگر این ها نبود باید در شناسایی قبله کوشش کند و به گمانی که از راههای دیگر پیدا می شود عمل نماید ، هر چند آن گمان از گفته کافر یا فاسقی که به واسطه قواعد علمی قبله را می شناسد حاصل شود.

مظاهری: مسأله- کسی که می خواهد نماز بخواند ، باید برای پیدا کردن قبله کوشش نماید تا اطمینان پیدا کند قبله کدام طرف است ، و می تواند به گفته یک نفر ثقه یا به قول کسی که از روی قاعده علمی قبله را می شناسد گرچه فاسق یا کافر باشد و گمان هم پیدا نشود عمل کند و همچنین است محرا ب مسجد مسلمانان یا قبرهای آنان یا گفته صاحبخانه و رستوران و مانند ان.

مسائل اختصاصی

مکارم: مسأله 721- فاضل: مسأله 783- قبله نماهای معمولی در صورتی که سالم باشد، از وسائل خوب برای شناخت قبله است و گمان حاصل از آن کمتر از راههای دیگر نیست، بلکه غالباً دقیق تر است.

فاضل: مسأله 784- اگر جهت قبله را نمی داند، می تواند با مراجعه به محراب مساجد و قبرهای مسلمانان جهت قبله را پیدا کند، امّا اگر با اجتهاد و کوشش خود یا با استفاده از وسایل جدید نظیر قبله نما به جهت دیگری اطمینان و علم پیدا کند، بنابراحتیاط واجب نمی تواند محراب مساجد و قبرها را ملاک قبله قرار دهد، لکن اگر گمان و ظنّ غالب پیدا کند که مسلمانان این منطقه در ساختن محراب مساجد و قبرها مسامحه کرده و دقّت کافی نکرده اند باید به آن طرف یا اطرافی نماز بخواند که اطمینان یا ظنّ قوی به قبله دارد.

(مسأله 783) کسی که گمان به قبله دارد، اگر بتواند گمان قویتری پیدا کند نمی تواند به گمان خود عمل نماید1، مثلاً اگر میهمان از گفتهٔ صاحب خانه گمان به قبله پیدا کند ولی بتواند از راه دیگر2 گمان قویتری پیدا کند نباید به حرف او عمل نماید3.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: می تواند بنابراظهر به گمان خود عمل نماید، ولی اگر مشکل نباشد احتیاط در تحصیل علم و یا گمان قویتر است...

نوری: نمی تواند به گمان ضعیف عمل نماید...

2- فاضل: مثلاً قبله نما...

3- بهجت: بنابراحتیاط گمان قویتر را تحصیل می نماید.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 782.

*****

مکارم: مسأله- به گفتهٔ صاحب منزل یا مسؤل یک مسافرخانه و مانند آن در صورتی که فرد بی مبالات نباشد، می توان اعتماد کرد.

(مسأله 784) اگر برای پیدا کردن قبله وسیله ای ندارد، یا با این که کوشش کرده، گمانش به طرفی نمی رود، چنانچه وقت نماز وسعت دارد باید چهار نماز به چهار طرف بخواند1 و اگر به اندازهٔ چهار نماز وقت ندارد، باید به اندازه ای که وقت دارد، نماز بخواند، مثلاً اگر فقط به اندازهٔ یک نماز وقت دارد، باید یک نماز به هر طرفی که می خواهد بخواند2، و باید3 نمازها را طوری بخواند که یقین کند یکی از آنها رو به قبله بوده4 یا اگر از قبله کج بوده، به طرف دست راست و دست چپ قبله نرسیده است.

1- خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، وحید: نماز خواندن به یک طرف (زنجانی: که احتمال می دهد قبله است) کافی است و احتیاط مستحب آن است که چنانچه وقت نماز وسعت دارد، چهار نماز به چهار طرف بخواند.[پایان مسأله]

2- بهجت: باید از روی احتیاط چهار نماز به چهار طرف بخواند اگر چه بعید نیست فقط یک نماز به یکی از چهار طرف که بخواند کافی باشد و سه نماز دیگر مستحبّ و از روی احتیاط باشد...

مظاهری: خواندن نماز به یک طرف کافی است. [پایان مسأله]

2- گلپایگانی، صافی: و بعد از وقت با علم به قبله بنابراحتیاط لازم نماز را قضا کند...

سبحانی: و اگر در حال ابهام بماند پس از خروج وقت به سه طرف دیگر احتیاطا نماز بخواند...

3- بهجت: در مواردی که نماز متعدد می خواند...

4- فاضل: [پایان مسأله].

*****

مکارم:مسأله- هر گاه راهی برای پیدا کردن قبله وجود نداشته باشد قبله در میان چهار سمت مختلف مردّد شود یک نماز به یک طرف کافی است، ولی احتیاط مستحبّ آن است که چهار نماز به چهار طرف بخواند و هرگاه در سه طرف یا دو طرف احتمال وجود قبله را می دهد فقط به سمت آنها نماز بخواند.

(مسأله 785) اگر یقین1 یا گمان کند که قبله در یکی از دو طرف است، باید به هر دو طرف نماز بخواند2 ولی احتیاط مستحب آن است که در صورت گمان، به چهار طرف نماز بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: سبحانی و مظاهری نیست.

1- وحید: یا چیزی که در حکم یقین است...

2- خوئی، بهجت، سیستانی، وحید: [پایان مسأله].

تبریزی: بنابراحتیاط.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 784.

*****

زنجانی: مسأله- اگر یقین یا گمان کند که قبله در یکی از دوطرف است و وسیله ای که بتواند قبله را مشخص کند نداشته باشد به هر یک از آنها نماز بخواند، کافی است و احتیاط مستحب آن است که به هر دو طرف نماز بخواند.

(مسأله 786) کسی که باید1 به چند طرف نماز بخواند، اگر بخواهد نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را بخواند بهتر آن است که نماز اوّل را به هر چند طرف که واجب است بخواند، بعد نماز دوم را شروع کند2.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت، مکارم، مظاهری: کسی که می خواهد...

2- بهجت: می تواند بنابراظهر نماز ظهر را به یک طرف بخواند بعد نماز عصر را به همان طرف بخواند و بعد همین طور به طرفهای دیگر و لازم نیست ظهر را به چهارطرف بخواند و بعد شروع در نماز عصر کند.

مکارم: بهتر آن است نماز اوّل را به چند طرف تمام کند بعد نماز دوم را شروع نماید.

*****

خوئی، سیستانی، تبریزی، وحید، زنجانی: مسأله- کسی که بخواهد.به چند طرف نماز بخواند، اگر بخواهد دو نماز بخواند که مثل نماز ظهر و عصر باید یکی بعد از دیگری خوانده شود احتیاط مستحبّ آن است که نماز اوّل را به آن چند طرف بخواند بعد نماز دوّم را شروع کند*

. گلپایگانی، صافی: کسی که باید...

*گلپایگانی، صافی: می تواند نماز اوّل را به آن چند طرف که واجب است بخواند، بعد نماز دوّم را شروع کند و می تواند هر دو پشت سر هم یک طرف بجا آورد و بعد به طرف دیگر شروع کند.

(مسأله 787) کسی که یقین به قبله ندارد1، اگر بخواهد غیر از نماز کاری کند که باید رو به قبله انجام داد، مثلاً بخواهد سر حیوانی را ببرد2، باید به گمان عمل نماید و اگر گمان ممکن نیست3به هر طرف که انجام دهد صحیح است.

1- مظاهری: کسی که اطمینان به قبله ندارد...

2- مظاهری: یا مسلمانی را دفن کند...

3- سبحانی: در صورت ضرورت به ذبح حیوان و خوف از فوت آن...

*****

زنجانی: مسأله- اگر بخواهد غیر از نماز کاری کند که باید رو به قبله انجام دهد، مثلاً بخواهد سر حیوانی را ببرد، در صورت امکان باید این کار را تأخیر بیاندازد و با یقین یا چیزی که در حکم یقین است، آن را رو به قبله انجام دهد، و اگر امکان نداشته باشد، مثلاً حیوان در معرض تلف قرار داشته باشد باید به گمان خود عمل نماید و اگر گمان ممکن نیست، می تواند به هر طرف که احتمال بدهد رو به قبله است انجام دهد.

مکارم: مسأله- سر بریدن حیوانات نیز باید رو به قبله باشد و هرگاه قبله را پیدا نکند، باید به گمان خود عمل نماید و اگر تحصیل گمان ممکن نیست و نیاز به سر بریدن حیوان دارد به هر طرف که انجام دهد صحیح است و در مورد دفن مسلمان -که باید رو به قبله باشد- نیز همین ترتیب باید عمل کرد.

وحید: مسأله- کسی که یقین یا آنچه در حکم یقین است به قبله ندارد اگر بخواهد غیر از نماز کاری کند که باید روبه قبله انجام داد ، مثلا بخواهد سر حیوانی را ببرد ، در صورتی که می تواند تأخیر بیندازد تا قبله را پیدا کند بنابراحتیاط واجب تأخیر بیندازد و اگر نتواند یا تأخیر برای او حرجی است ، می تواند به گمان عمل نماید و اگر گمان ممکن نیست ، چنانچه کشتن آن حیوان ضرورت دارد –مثل آنکه اگر تأخیر بیندازد می میرد_ به هر طرف که انجام دهد صحیح است.

مسائل اختصاصی

بهجت: مسأله 659- اگر در بین نماز فهمید که از قبله منحرف است پس اگر انحراف در بین طرف راست و چپ او بوده و قبله در جهت پشت قرار نگرفته باشد به طرف قبله متوجّه می شود و بقیه نمازش را می خواند و صحیح است ولی اگر پشت به قبله بوده و یا کاملاً به طرف راست یا چپ بوده نماز را قطع می کند و دوباره رو به قبله نماز می خواند.

فاضل: مسأله 789- اگر ظنّ به قبله پیدا کرد ولی در اثناء نماز ظنّ به جهت دیگری پیدا کرد باید باقیماندهٔ نماز را در جهت دوّم بخواند امّا اگر آن مقداری که خوانده است به طرف راست یا چپ یا پشت به قبله بوده است در این صورت بنابراحتیاط واجب نماز را دوباره طبق گمان جدید اعاده کند.

فاضل: مسأله 790- اگر بدون این که تحقیق کند از روی غفلت یا سهل انگاری به نماز ایستاد، چنانچه بعد از نماز بفهمد جهت قبله درست بوده و در خواندن نماز هم قصد قربت داشته باشد نمازش صحیح است امّا اگر بعد از نماز بفهمد که جهت قبله درست نبوده نمازش باطل است و باید اعاده کند البته قبله اعم است از سمت قبله و تا ده درجه به چپ یا راست.

فاضل: مسأله 791- اگر گوسفند یا شتری را عمداً برخلاف جهت قبله سرببرد یا نحر کند خوردن گوشت آن گوسفند و شتر حرام است؛ امّا اگر جهت قبله را نمی داند یا جهت قبله را فراموش کرده و یا جاهل و متعذّر باشد چنانچه برخلاف جهت قبله سربریده باشد خوردن گوشت آن حلال است.

مظاهری: مسأله 639- اگر کسی در بین نماز بفهمد روبه قبله نیست اگر انحرافش به سمت راست یا سمت چپ قبله نرسیده نمازاو صحیح است و اگر به سمت راست یا چپ قبله رسیده یا پشت به قبله بوده باید نماز را بشکند و دوباره رو به قبله بخواند و اگر وقت ندارد در بین نماز به قبله بر می گردد و نماز را تمام می کند و نمازش صحیح است .

مظاهری: مسأله 640- اگر بعد از نماز فهمید که نماز او رو به قبله نبوده است اگر انحراف به سمت راست یا سمت چپ قبله نرسیده نماز صحیح است و اگر به سمت راست یا سمت چپ قبله رسیده و یا پشت به قبله بوده اگر در وقت است باید نماز را دوباره بخواند و لی اگر خارج وقت است قضا لازم نیست.

مظاهری: مسأله 641- اگر فهمید حیوانی را روبه قبله ذبح نکرده است ان حیوان حلال است.

مظاهری: مسأله 642- اگر بعد از دفن میت معلوم شد که روبه قبله دفن نشده است اگر ممکن است و موجب هتک او هم نباشد باید نبش قبر کنند و او را رو به قبله دفن کنند.