فتاوای آیات عظام:خوئی، وحید خراسانی و سیستانی
بيمه يك نوع قراردادي است بين بيمه گر (دولت يا شركت) و بين بيمه كننده (شخص يا اشخاص) كه بيمه كننده با پرداخت مبلغي به طور ماهيانه يا ساليانه به نام اقساط بيمه به بيمه گر طبق قرارداد خسارت هر نوع ضرر و زياني كه بر بيمه كننده وارد شود و در قرارداد ذكر شده باشد، از بيمه گر دريافت مي كند.
وحید:بیمه قراردادى است بین بیمه كننده و بیمه شونده بر این كه بیمه شونده مالى به بیمه كننده بپردازد ـ چه آن مال عین یا منفعت یا عمل باشد، و چه یك جا و یا به اقساط باشد ـ و در مقابل بیمه كننده خسارتى را كه بر بیمه شونده یا بر دیگرى وارد مى شود به طورى كه در عقد معین شده بپردازد.
سیستانی: بيمه قراردادى است كه طبق آن بيمهگزار (بيمه شونده) متعهد مىشود ماهانه، يا سالانه و يا يكباره مبلغ معينى به بيمهگر (بيمه كننده)بپردازد و در مقابل آن، بيمه گر متعهد مىشود كه به بيمه گزار يا شخص ثالثى كه درقرارداد بيمه معين و قرارداد به نفع او منعقد شده است، مبلغى پول يا پرداختى ثابتىو هر عوض مالى ديگرى، در صورت وقوع حادثهاى، يا ضررى كه در قرارداد بدان تصريح شدهاست، بپردازد.
(مسأله25) بيمه انواع و اقسام متعددي دارد: بيمه حيات و سلامت بدن - بيمه اموال، چه اموالي كه از خارج خريداري شده باشد و يا موجود در انبارهاي كالاي شخصي و يا عمومي و يا اثاث البيت- بيمه خطر آتش سوزي و غرق در آب و نقص حاصل در كالا و حصول عيب و خرابي در آن –بيمه ماشين شخص ثالث يا تمام بدنه – بيمه كشتي هاي تجارتي و آنچه از اين قبيل است و بيمه اقسام ديگري نيز دارد و چون حكم آنها يكي است لزومي ندارد كه تمام آنها ذكر شود.
*****
وحید: مسأله -بیمه انواع و اقسام متعددى دارد ـ مانند بیمه حیات و بیمه سلامت و بیمه مال ـ و چون حكم آنها یكى است نیازى به بیان اقسام و انواع آن نیست.
سیستانی: مسأله- بيمه انواعى دارد از آن جمله:
1- بيمه اشخاص در برابر مرگ، بيمارى و يا حوادثديگر.
2- بيمه اموال، مانند اتومبيل، هواپيما و كشتى دربرابر خطر آتش سوزى، غرق شدن و سرقت و مانند آنها.
بيمه تقسيمات ديگرى دارد كه احكام شرعى آن تفاوتى باموارد مذكور ندارد، لذا نيازى به ذكر آنها نيست.
(مسأله26) قرارداد بيمه چند ركن و پايه دارد:
1- ايجاب از بيمه كننده، يعني انشاء عقد بيمه بر طبق بيمه نامه به وسيله بيمه كننده.
2- قبول بيمه گر، يعني آنچه بيمه كننده انشاء كرد، او قبول كند.
3- معلوم كردن آنچه بيمه مي شود: حيات و سلامتي بدن –اموال- ماشين و يا چيزهاي ديگر.
4- تعيين بيمه ماهيانه و يا ساليانه...
*****
وحید: مسأله-بیمه از عقود است و به ایجاب و قبول محقّق مى شود، مثل آن كه بیمه كننده بگوید: «من متعهّدم كه خسارت وارده بر جان یا مال را در مقابل پرداخت چنین مالى جبران كنم» و كسى كه خواهان بیمه است بگوید: «قبول كردم» یا كسى كه خواهان بیمه است بگوید: «من تعهّد مى كنم كه مال معینى را در مقابل جبران چنین خسارتى بپردازم» و بیمه كننده قبول كند. و این عقد مانند سایر عقود، به قول و فعل محقّق مى شود، و شرایط عامّه عقود مانند بلوغ و عقل و قصد و مكره نبودن و محجور نبودن طرفین عقد ـ به سفاهت یا افلاس ـ در آن معتبر است. و معتبر است آنچه بیمه مى شود ـ مانند جان یا مال ـ و خطرهاى احتمالى كه جان یا مال به جهت آن بیمه مى شود، معین باشد، و همچنین مالى كه پرداخت مى شود، و اگر به اقساط است، اقساط ماهانه یا سالانه آن مثلا معین باشد، و ابتدا و انتهاى مدّت بیمه نیز معین باشد.
سیستانی: مسأله- قرارداد بيمه داراى چند ركن است:
1و 2 ـ ايجاب و قبول از سوى بيمهگزار و بيمهگر،كه در آن هر گفتار يا نوشتار و مشابه آن بر آنها دلالت كند، كافى است.
3- تعيين مورد بيمه شده، چه شخص باشد و چه مال.
4ـ تعيين آغاز و پايان مدت قرارداد بيمه.
(مسأله27) لازم است در قرارداد بيمه تعيين آنچه كه بيمه مي شود و تعيين خطرهاي احتمالي كه آن چيز به خاطر آن خطرات بيمه مي شود و همين طور لازم است اقساط بيمه و ابتداء و انتهاء و مدت بيمه تعيين گردد.
*****
وحید: مسأله- معتبر است آنچه بیمه می شود مانند جان و یا مال و خطرهای احتمالی که جان یا مال به جهت آن بیمه می شود معین باشد و همچنین مالی که پرداخت می شود و اگر به اقساط است اقساط ماهانه یا سالانه آن مثلا معین باشد و ابتدا و انتهای مدت بیمه نیز معین باشد .
سیستانی: مسأله- در قرارداد بيمه، عامل خطر و زيان، مانندآتش سوزى، سرقت، غرق، بيمارى، مرگ و مانند آن و همچنين اقساط ماهانه يا سالانه بيمهـ در صورتى كه پرداخت آن قسطى باشد ـ بايد مشخص شود.
(مسأله28) مي توان قرارداد بيمه را با تمام اقسام آن از باب عقد هبه معوّضه تصحيح كرد به اين معني كه بيمه كننده مبلغي را به طور ماهيانه يا ساليانه يا يكجا به بيمه گر هبه مي كند و در ضمن عقد هبه به بيمه گر شرط مي كند كه در صورت پيش آمد و رخ داد هر نوع خسارتي كه در بيمه نامه ذكر شده، بايد بيمه گر آن را جبران كند و بربيمه گر نيز واجب است به اين شرط وفا كند و خسارت بيمه كننده را جبران كند، بنابراين عقد بيمه به تمام اقسام آن يك نوع هبه معوضه است، جايز و صحيح است.
*****
وحید: مسأله- مى توان تمام اقسام عقد بیمه را از باب تعهّد بیمه كننده و بیمه شونده به پرداخت خسارت و مال معین، قرار داد، هرچند احوط آن است كه مثلا بیمه شونده مال معینى به بیمه كننده صلح كند به شرط آن كه بیمه كننده خسارت احتمالى كه معین شده جبران نماید، و بر بیمه كننده جبران واجب مى شود، و همچنین در صورتى كه مال معین از طرف بیمه شونده عین باشد، مى توان عقد بیمه را به عنوان هبه به شرط تحمّل خسارت احتمالى از جانب بیمه كننده انجام داد، كه بر بیمه كننده وفاى به شرط واجب است.
سیستانی: مسأله- قرارداد بيمه از عقدهاى لازم به شمارمىرود و جز با رضايت طرفين قابل فسخ نيست. البته اگر در قرارداد شرط كنند كه بيمهگزار يابيمهگر و يا هر دو اجازه فسخ داشته باشند، طبق اين شرط فسخ جايز است.
مسأله اختصاصی
سیستانی: مسأله 35 ـ در طرفين قرارداد بيمه، بلوغ، عقل، قصد،اختيار و عدم محجوريت ـ بر اثر سفه يا ورشكستگى ـ شرط است، و در صورتى كه طرفين يايكى از آنها نابالغ، ديوانه، مجبور و يا محجورعليه، باشند، يا قصد جدى نداشتهباشند، قرارداد صحيح نيست.
(مسأله29) چنانچه بيمه گر در صورت پيش آمد خسارتي بربيمه كننده از جبران آن خودداري كند و به شرط هبه عمل ننمايد و خسارت نپردازد ، بيمه كننده خيار تخلف شرط دارد و مي تواند قرارداد بيمه را فسخ كند و آنچه از اقساط بيمه پرداخت كرده است، مسترد داشته و پس بگيرد.
*****
وحید: مسأله- چنانچه عقد بیمه به صورت صلح به شرط تحمّل خسارت یا به صورت هبه به شرط تحمّل خسارت باشد، و بیمه كننده در صورت پیش آمد خسارتى بر بیمه شونده، از جبران آن خوددارى كند و به شرط عمل ننماید، بیمه شونده خیار تخلّف شرط دارد و مى تواند صلح یا هبه را فسخ كند، و آنچه از اقساط بیمه پرداخت كرده، پس بگیرد.
سیستانی: مسأله- در صورتى كه بيمهگر به تعهدات خود عملنكند، بيمهگزار مىتواند ـ با رجوع به حاكم شرع، يا غير او ـ او را ملزم به اجراىتعهداتش كند. همچنين مىتواند قرارداد را فسخ نمايد و خواستار بازگرداندن مبلغپرداخت شده به عنوان حقّ بيمه شود.
(مسأله30) در صورتي كه بيمه كننده به پرداخت اقساط بيمه كمّاً و كيفاً اقدام نكند، واجب نيست بربيمه گر كه خسارت وارده را جبران كند و بيمه كننده حق ندارد آنچه از اقساط بيمه پرداخت كرده است، مسترد بدارد و پس بگيرد.
*****
وحید: مسأله-در صورتى كه بیمه شونده اقساط بیمه را بر طبق قرار داد نپردازد، بر بیمه كننده واجب نیست خسارت وارده را جبران كند، و بیمه شونده حقّ ندارد آنچه از اقساط بیمه پرداخت كرده، پس بگیرد.
سیستانی: مسأله- در صورتى كه در قرارداد بيمه معين شدهباشد كه بيمهگزار مبلغى را به عنوان حقّ بيمه به اقساط بپردازد. و او در اجراى اينتعهد چه از نظر مقدار و چه از نظر زمانِ پرداخت، تخلف كند، بر بيمهگر واجب نيست كهبه تعهد خود در پرداخت مبلغى معين به هنگام بروز حادثه و ضرر معين، عمل نمايد، وبيمهگزار نيز نمىتواند خواستار بازگرداندن حقّ بيمه پرداخت شده، گردد.
(مسأله31) براي صحت قرارداد بيمه مدت معيني اعتبار نشده است كه بايد يكساله باشد يا دو ساله و يا بيشتر، بلكه تابع است به آنچه طرفين بيمه گر و بيمه كننده اتفاق كرده باشند.
*****
سیستانی: مسأله- در بيمه مدت بخصوصى شرط نيست، بلكه تابعتوافق طرفين قرارداد يعنى بيمهگزار و بيمهگر است.
(مسأله32) اگر عده اي و چند نفري جمع شوند و اتفاق كنند بر تأسيس شركتي كه سرمايه شركت را به طورمشترك از مال خودشان بگذارند و هر يك از شركاء و يا يكي از آنها در ضمن عقد شركت برديگران شرط كند كه چنانچه پيش آمد ضرر و حادثه اي بر جان و مال و يا ماشين و يا چيز دگير او وارد شود، با تعيين هر نوع حادثه شركت بايد خسارت آن حادثه را از سود عايد خود جبران كند، در صورت وقوع حادثه واجب است، شركت به اين شرط عمل كند و خسارات او را جبران كند.
*****
وحید: مسأله- اگر شركتى با سرمایه گذارى عدّه اى تأسیس شود، و هر یك از شركا و یا یكى از آنان در ضمن عقد شركت بر دیگران شرط كند كه چنانچه ضرر و حادثه اى بر جان یا مال او وارد شود ـ با تعیین نوع حادثه ـ شركت باید خسارت آن حادثه را از سود عاید خود جبران كند، در صورت وقوع حادثه تا زمانى كه عقد شركت باقى است واجب است شركت به این شرط عمل نماید.
سیستانی: مسأله- اگر عدّهاى با سرمايهاى كه از اموالمشترك خويش فراهم آوردهاند، شركتى تأسيس كنند و هر يك از آنان ضمن قراردادِ شركت،بر ديگران شرط كند كه در صورت وقوع حادثهاى نسبت به شخص خود و يا اموالش ـ كه نوعآن را طى شرط معين مىكند ـ شركت موظف به جبران خسارات وارده به او از سرمايه شركتيا سود آن باشد، مادام كه قرارداد باقى است، واجب است به اين شرط عمل شود.
