سرباز هخامنشی راهی خراسان می‌شود

با پایان نمایش ۱۲ روزه "سرباز هخامنشی" در موزه ملی ایران در تهران، سفرهای استانی این نقش برجسته به برخی موزه‌های مهم کشور آغاز می‌شود.

به گزارش ایسنا، علی اصغر مونسان - رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری - با بیان این‌که این نقش برجسته قرار است در برخی موزه‌های مهم کشور به نمایش درآید، می‌گوید: در اولین سفر این اثر تاریخی و ارزشمند، قرار است سرباز هخامنشی در موزه بزرگ خراسان به نمایش درآید.

معاون رییس جمهور تاکید می‌کند: براساس برنامه‌ریزی انجام شده، بعد از خراسان نیز قرار است این اثر تاریخی و ارزشمند به موزه بزرگ زاهدان منتقل شود.

او با بیان این که سرباز هخامنشی حتما در شهرهای بزرگی چون تبریز و اصفهان نیز نمایش داده می‌شود اما هنوز شهرهای دیگر به صورت مشخص، تعیین نشده‌اند، اظهار می‌کند: مدت زمان نمایش این اثر در هر کدام از شهرها نیز براساس زمانِ مشحص شده توسط موزه‌های شهرها مشخص می‌شود.

پیامِ نمایش سرباز هخامنشی در تخت‌جمشید قوی‌تر است

بعد از اظهار نظر معاون رییس جمهور در مورد انتقال نهایی این اثر تاریخی به کاخ شورا در تخت‌جمشید و نصب آن در مکان اصلی خود، برخی صحبت‌ها مبنی بر بهتر بودن شرایط در صورت نگه داشتن این اثر در موزه ملی ایران مطرح شد. اما محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری موافق ماندن این اثر در تهران نیست.

او در گفت‌وگو با ایسنا در این باره می‌گوید: اگر اثر در تخت‌جمشید و در جای اصلی خود بنشیند، پیامی فراتر از این موضوعات برای جهانیان دارد. این یک اثر و یک قطعه از اصل بناست که کنده شده و به خارج از کشور منتقل شده بود. بنابراین وقتی سرجای خود برگردد، از یک سو اصالت آن حفظ می‌شود و از سوی دیگر دنیا متوجه می‌شود که قطعات چنین مکان مهمی از کشور خارج شده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: برخی موزه‌داران دوست دارند این اثر در موزه ملی ایران باقی بماند، آن یک نگاه محترم از سوی دیگران است. اما اگر بعد از برگزاری این نمایشگاه‌ها آن اثر، سرجای خود بنشیند، پیام آن برای قطعات بعدی و بازگشت سریع‌تر آن‌ها به کشور است.

طالبیان با بیان این‌که اگر این اثر را در موزه نگه داریم، این کار، پیام مناسبی برای قطعات بعدی که به تهران منتقل می‌شوند را ندارد، تاکید می‌کند: به مرور قطعاتِ تاریخی که تکه‌تکه از کشور خارج شده‌اند، با معرفی افراد فرهنگی راه خود را پیدا می‌کنند و به کشور برگردانده می‌شوند، در ادامه ما با انجام کارهای حقوقی می‌توانیم این آثار را زودتر به کشور برگردانیم.

بازدید ۶۰۰۰ نفر از سرباز هخامنشی

جبرئیل نوکنده، مدیر کل موزه ملی ایران نیز در گفت‌وگو با ایسنا از بازدید بیش از شش هزار نفر از نقش برجسته سرباز هخامنشی در موزه ملی ایران در تالار ایران باستان خبر می‌دهد.

او اظهار می‌کند: آمار بازدید نمایشگاه تک اثر نقش برجسته سرباز هخامنشی استردادی از آمریکا در ۱۵ تا ۲۷ مهر امسال جمعا شش هزار و ۳۱۹ نفر بوده است که از این تعداد سه هزار و ۲۹۷ نفر گردشگر خارجی بوده‌اند.

به گفته‌ی وی، این اثر تاریخی و ارزشمند در پایان روز ۲۷ مهر، از تالار ایران باستان جمع‌آوری بسته‌بندی می‌شود، تا با حضور امین اموال موزه بزرگ خراسان در موزه ملی ایران، این اثر به وی تحویل داده شود و پس از ان که این موزه بزرگ خراسان آماده‌ی نمایش سرباز هخامنشی شد، آن برای مدت زمان مشخصی که هنوز معلوم نیست، در آن موزه به نمایش در می‌آید.

مروری کوتاه بر ۸۲ سال زندگی سرباز هخامنشی

معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز مروری بر غیبت ۸۲ ساله سرباز هخامنشی در کشور انجام داده است: از زمان سرقت این اثر تاریخی تا اقداماتی که بخش حقوقی سازمان میراث فرهنگی و کارمندان این اداره کل مانند سوسن چراغچی برای بازگرداندن این اثر انجام داده‌اند.

- پیشینه، تاریخ و نحوه مفقود شدن سردیس:

سردیس سرباز هخامنشی اولین‌بار در سال ۱۹۳۲ طی کاوش مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به سرپرستی "ارنست هرتسفلد" در قسمت ایوان جنوبی کاخ شورا نمایان شد. اما آنچه مسلم است این نقش برجسته مربعی شکل که ابعاد آن هشت اینچ مربع (۵۱.۶ سانتیمتر مربع) اعلام شده تا سال ۱۹۳۶ در محل اصلی خود وجود داشته است. پس از اتمام کار هرتسفلد در تخت جمشید در سال ۱۹۳۴، اریک اف. اشمیت در اواخر همان سال، سرپرستی کاوش تخت جمشید را از جانب مؤسسه شرق شناسی شیکاگو عهده دار شد. نماینده اشمیت دونالد مک کاون اولین شخصی بود که به شکل غیر رسمی مفقود شدن این سردیس را در سال ۱۹۳۶ و بر اساس مستندات موجود، (عکس های موجود از این سردیس در محل اصلی خود)، که در حال حاضر با یک شماره مشخص در آرشیو موسسه شرق‌شناسی شیکاگو موجود است به مقامات ایران گزارش می‌دهد.

در تاریخ ۲۶ مارچ ۱۹۳۶ نامه‌ای رسمی از جانب اریک اف. اشمیت سرپرست کاوش مؤسسه شرق شناسی شیکاگو به علی اصغر حکمت وزیر وقت فرهنگ و آموزش ایران نوشته و در آن مفقود شدن این سردیس به شکل رسمی گزارش می‌شود و وی نیز طبق نامه‌ای به اریک اف. اشمیت ناراحتی و نگرانی خود را از این مسئله به شدت ابراز می‌کند. در بین سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۵۰ هیچ اطلاعی از سرنوشت این سردیس و نقل و انتقالات آن در دسترس نیست.

در دسامبر ۱۹۵۰ این سردیس به همراه یک سردیس دیگر که از همین بخش کاخ شورا جدا شده و به سرقت رفته بود، توسط شخصی به نام "پاول مالون" که دلال اشیاء عتیقه در قاره آمریکا و اروپا بوده، به ترتیب به دو موزه مونترال و تورتنو به فروش می‌رود. شخصی به نام "اف. کلیولند مورگان" که یک کلکسیونر اشیاء عتیقه بوده این سردیس را از پاول مالون به قیمت ۱۰۰۰$، خریداری و آنرا به موزه هنرهای زیبای مونترال اهدا می کند.

توقف حراج سرباز هخامنشی (سر، بالاتنه همراه با نیزه)، پیگیری حقوقی قضایی و استرداد آن

در تاریخ ۲۹ مهر ماه ۹۶ ایمیلی به معاونت میراث فرهنگی واصل شد که حاکی از نمایش یک قطعه نقش برجسته سرباز هخامنشی متعلق به تخت جمشید توسط «Rupert Wace Ancient Art» در نمایشگاه پاییزه نیویورک TEFAF در فاصله زمانی بین ۲۸ اکتبر تا اول نوامبر ۲۰۱۷ ( ششم تا یازدهم آبان ۹۶) به قصد فروش بود. فرصت برای توقف نمایش و حراج این نقش برجسته بسیار اندک بود. اگرچه اطلاعات مختصری از مدارک و اسناد مربوط به حفاری های تخت جمشید توسط مؤسسه شرق شناسی شیکاگو در سال ۱۹۳۰ بدست آمده بود ولی نیازمند کار تطبیقی میدانی، تصاویر وضع موجود و انطباق قطعه سنگ مورد نظر با جای خالی آن در ایوان جنوبی کاخ شورا بود.

کارشناسان معاونت میراث فرهنگی و پایگاه تخت جمشید بلافاصله گزارش تکمیلی را به دلیل حساسیت آن بدور از علنی شدن موضوع تهیه کردند.

گزارش‌ها نشان می‌داد که پیشینه اثر مربوط به سال ۱۹۳۶ است و گزارش سرقت توسط «دانلد مک کاون» معاون وقت سایت تخت جمشید به مقامات ایرانی گزارش شده است، ولی مشخص نیست که آیا دولت وقت ایران علیه مرتکبان این اقدام غیرقانونی که دست به جداسازی سنگ برجسته از کاخ شورای تخت جمشید و خارج کردن آن از کشور زده‌اند، نزد مراجع قانونی داخلی یا خارجی اعلام جرم کرده‌اند یاخیر، در این راستا نیز هیچ مدرک یا سندی بدست نیامد تا برای اعلام جرم در دادگاه مورد استفاده قرار گیرد.

بر مبنای اسناد بدست آمده، در سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۵۱، قطعه سنگ موصوف به دو قطعه تقسیم شده بود و توسط فردی به نام «پل مالون» به موزه‌های "مونترال" و "تورنتو" کانادا فروخته شده بود. قطعه تحت مالکیت موزه مونترال پس از سرقت در سال ۲۰۱۱ در سال ۲۰۱۴ کشف می‌شود.

بر اساس روال جاری، اقدامات قضایی داخلی و دادخواهی‌های بین‌المللی و کلیه مکاتبات و پیگیری‌ها در یک فرآیند اداری از طریق معاونت حقوقی سازمان با مرکز امور حقوقی بین الملل ریاست جمهوری صورت می‌گیرد ولی به دلیل فرصت بسیار اندک با مذاکره شفاهی و مکاتبات آنی و محرمانه معاونت میراث فرهنگی با وزارت خارجه و مرکز امورحقوقی بین المللی ریاست جمهوری خواستار اقدام فوری برای متوقف کردن حراج شد.

از آن‌جایی‌ که بر اساس تصاویر، نقشه‌ها و اسناد تعلق این نقش برجسته به تخت جمشید قطعیت داشت گواهی تأیید اصالت و وضعیت خروج اثر موصوف از کشور برای توقف فوری طرح توسط معاون میراث فرهنگی امضا و به وزارت خارجه و با نظر رئیس مرکز امور حقوقی ریاست جمهوری برای سرعت عمل از طریق نمایندگی ایران در نیویورک و درخواست به دادستانی حوزه نیویورک آمریکا ارایه شد. بدنبال این اقدام با دستور فوری دادستانی مورد نظر شی موصوف در ساعات آغازین نمایشگاه توسط پلیس آمریکا توقیف و از حراج خارج شد.

پس از توقیف اثر، فرآیند قضایی پرونده جهت اثبات مالکیت ایران بر اثر یاد شده و استخدام وکیل به واسطه مرکز امور حقوقی بین‌الملل ریاست جمهوری، نمایندگان و وکلای ایران در لاهه آغاز شد. با ارسال اسناد مربوطه توسط وکلا به معاونت میراث فرهنگی، گزارش‌های تکمیلی، صداقت و اصالت اسناد و مهر و امضاء مجدد آن امور حقوقی و دفاع از پرونده در دادگاه‌های مختلف از سوی وکلای ایرانی پیگیری شد.

طرح دعوی به طور همزمان در نیویورک و کانادا با امضاء و تأیید معاون میراث فرهنگی و تلاش فراوان معاونت مجلس و امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از جمله مراحل پیگیری قضایی و استرداد اثر به ایران به شمار می‌رود.

سرانجام دادستانی نیویورک رای استرداد اثربه ایران را صادر کرد و بدنبال آن نیز پرونده مفتوحه در دادگاه کانادا نیز مختومه اعلام شد و سردیس هخامنشی به نماینده ایران در سازمان ملل تحویل شد.

ارسال این اثر بدلیل مشکلات بیمه‌ای و نبود پرواز مستقیم موضوعی بود که با وزارت امورخارجه در میان گذاشته شد که خوشبختانه با نزدیکی سفر رئیس جمهور به نیویورک و گرفتن مجوز از او این اقدام صورت گرفت.

پیام های فرهنگی استرداد سردیس هخامنشی برای جمهوری اسلامی ایران

استرداد این اثر علاوه بر رویداد مهم فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران به لحاظ داشتن پیام های فرهنگی ذیل دارای اهمیت است:

۱- استرداد آثارتاریخی کشورمان در سال های گذشته و استرداد این اثر متفاوت از رویکرد و موضع دولت آمریکا با همراهی و همدلی و ارتباط مجامع فرهنگی، علمی، کارشناسان خارجی و علاقمندان به هنر و تاریخ ایران در خارج از کشور صورت گرفت که نشان از ظرفیت دیپلماسی فرهنگی، اهمیت زبان دیپلماسی و استفاده از آن در بازگشت دیگر آثار کشورمان است.

۲- استرداد این اثر همچون بازگشت دیگر آثارفرهنگی کشورمان در سه سال گذشته مایه امیدواری برای بازگشت دیگر قطعات سرقت شده به کشورمان است.

۳- روند و تعامل صورت گرفته حاکی از آن است که چنانچه ردی از اسناد و اشیاء سرقتی در هر گوشه جهان باشد، می‌توان امیدوار بود که موزه‌ها و دستگاه‌های قضایی رای به بازگشت آثار بدهند.

۴- تقویت بخش پایش و جستجو گروه اموال فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و یگان حفاظت می تواند نتایج خوبی را به دنبال داشته باشد. از این رو سازمان باید در این زمینه سرمایه گذاری کند.

۵-باگسترش و تقویت همکاری با اینترپل و پلیس های اموال در کشورهای مختلف می‌توان گام‌های موثری در شناخت و شناسایی اموال به سرقت رفته برداشت.

۶- سرمایه‌گذاری و استفاده از ابزار مدرن پایش از زمین ، دریا و هوا باید در دستور کار قرار گیرد.

۷- با تحویل سردیس هخامنشی از ریاست جمهوری در روزهای آینده این اثر به خانه خود تخت جمشید بازگشته و تحویل مرمتگران جهت مرمت آناستیلوژی می شود به گونه ای که با پیدا شدن قطعات دیگر عینا در جای خود نصب شود.»