فتاوای آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (قدس سره)
شرایط وجوب امر به معروف و نهى از منکر
سؤال 929 : شرایط امر به معروف و نهى از منکر را بیان کنید.
پاسخ: شرایط امر به معروف و نهى از منکر پنج چیز است:
اول: آنکه آمر و ناهى، معروف و منکر را بشناسد و یقین داشته باشد به وجوب معروف و حرمت منکر، و خودش از اشتباه ایمن باشد.
دوّم: آنکه احتمال بدهد که امر و نهى او تأثیر داشته باشد، پس اگر احتمال عقلایى بدهد که امر و نهى او اثر ندارد، وجوب آن ساقط مى شود.
سوّم: آنکه کسى که واجب را ترک کرده و یا فعل حرام را بجا آورده، اصرار به آن داشته باشد، پس اگر بداند که مرتدع شده و بعد مرتکب نمى شود، ساقط مى شود.
چهارم: آنکه واجب بودن معروف و حرام بودن منکر در حقّ فاعل منجزّ و ثابت باشد و در ترک واجب و فعل حرام عذرى نداشته باشد، پس اگر فاعل، معتقد باشد به مباح بودن فعل حرامى و یا به جواز ترک واجبى، در این صورت امر به معروف و نهى از منکر ساقط مى شود و همینطور است در هر موردى که تارک واجب و فاعل حرام عذر داشته باشد، بلى از راه تنبیه غافل و ارشاد جاهل، تنبیه و ارشاد لازم است.
پنجم: آنکه در امر و نهى او مفسده و ضررى براى خود او یا مسلمان دیگرى نباشد، پس با احتمال عقلایى به ضرر و مفسده، ساقط مى شود.
سؤال 930 :مراتب امر به معروف و نهى از منکر را بیان کنید.
پاسخ: چون مقصود از امر به معروف و نهى از منکر آن است که مرتکب فعل حرام و ترک واجب، این عمل را ترک کند، پس اگر به مجرّد اظهار کراهت از این عمل ـ ولو به اعراض و ترک معاشرت و مراوده ـ مرتکب، مرتدع مى شود و ترک مى کند، کافى است و اداى وظیفه امر به معروف و نهى از منکر شده است و حاجت به امر و نهى بیشتر نیست. و این، درجه اوّل از امر به معروف و نهى از منکر است.
ـ درجه دوّم از امر به معروف و نهى از منکر آن است که اگر مرتکب منکر، با اظهار کراهت، ترک معصیت نکرد با حسن خلق و کلام حسن او را امر به معروف و نهى از منکر کند و مصالح ترک منکر و فعل معروف و مفاسد عکس آن را بیان کند تا مرتکب، متنبّه شود و ترک معصیت کند، و اگر به همین مقدار مرتکب، متنبّه شد و معصیت را ترک کرد اداى وظیفه شده است.
ـ درجه سوّم از امر به معروف و نهى از منکر آن است که اگر معصیت کار، به زبان خوش و کلام حسن، ترک معصیت نکرد، با غلظت و کلام خشن و تعییر و سرزنش، امر و نهى کند. با مراعات ترتیب درجات زبرى و خشونت.
درجه چهارم از امر به معروف و نهى از منکر در موردى است که معصیت کار، از درجات مذکوره، ترک معصیت نکد و مصرّ باشد، در این صورت اگر بداند به زدن، ترک مى کند و یا اقلاً احتمال عقلایى باشد که زدن، مؤثّر است و از ضرر به جان و مال و عرض خود یا مسلمان دیگرى ایمن باشد، واجب است زدن به مقدارى که ترک معصیت کند. به شرط آنکه منجرّ به جرح و قتل یا سرخى و کبودى که دیه دارد، نشود.
سؤال 931 :افرادى که مخالف نظام جمهورى اسلامى هستند یا رعایت حجاب و اصول اسلامى ـ کلّى و جزئى ـ را نمى کنند یا وضع کسب و درآمدشان از نظر شرعى مشکوک یا حرام و یا مخلوطى از حرام و حلال است، نظر مبارکتان راجع به رفت و آمد و سایر ارتباطات با آنان، همچون: گفتگو و مصافحه، صله رحم، صرف غذاى آنان، نماز خواندن در منزل ایشان، هدیه دادن و گرفتن، چیست؟
پاسخ: گفتگو و رفت و آمد با آنان اشکال ندارد، بخصوص اگر موجب هدایت آنها شود. ولى تصرّف در اموال آنها در صورتى جایز است که علم به وجود مال حرام در آنچه مورد تصرّف است نباشد.
سؤال 932 :تنبیه دانش آموزان جایز است یا نه؟
پاسخ: با اذن ولىّ در موارد نهى از منکر و جلوگیرى از فساد، به نحوى که دیه واجب نشود با اقتصار به مقدار ضرورت، جایز است.
سؤال 933ما براى خریدارى اجناس و لوازم زندگى ناچار به مسافرت مى باشیم و همیشه با راننده هایى برخورد مى کنیم که ساز و آواز گوش مى کنند، آیا نهى از منکر بر ما واجب است یا نه؟
پاسخ: اگر مفسده اى مترتّب نشود به قدر امکان، نهى از منکر کنید و حتّى الامکان با وسایل دیگرى که توأم با معصیت نباشد، مسافرت کنید.
سؤال :934زنى از نظر روابط و معاشرت با نامحرمان و پوشیدن لباس به شیوه نامناسب پروایى ندارد و در این باره به حرفهاى شوهر اعتنا نمى کند وظیفه شوهرش چیست؟
پاسخ: لازم است با موعظه و نصیحت یا به هروسیله دیگرى که ممکن است او را به احکام شرع ارشاد و از معصیت کردن جلوگیرى کند.
سؤال 935 :پدرى داراى چند فرزند است که بعضى از آنها با آنکه بزرگ و بالغ مى باشند از فرائض دینى روگردانند، از این راه ناراحتى پدر را فراهم مى کنند، آیا پدر راجع به امر عبادات آنها مقصّر است یا نه؟
پاسخ: وظیفه پدر آن است که تا وقتى احتمال تأثیر مى دهد اولاد را به اتیان واجبات و ترک محرّمات به هرنحوى که صلاح بداند خواه به موعظه و نصیحت باشد خواه به تهدید یا به نحو دیگر، وادار کند و چنانچه پدر به وظیفه شرعى خود عمل کند و در آنان اثر نکند، پدر، گناهکار نیست.
سؤال 936 : اگر زنى در زندگى، اولا اطاعت از شوهر نکرد، ثانیاً براى شوهرش ارزش قائل نبود، ثالثاً اسرار زندگى را در همه جا فاش کرد، رابعاً در زندگى مرتب دروغ گفت، تکلیف مرد از نظر شرعى با چنین زنى چیست؟
پاسخ: باید او را امر به معروف و نهى از منکر کند.
سؤال 937: اینجانب پدرى دارم که خوش اخلاق نیست و مغرور و خودپسند مى باشد، در حق خانواده خود ظلم روا مى دارد و من از وقتى که به تکلیف رسیده ام در حال مبارزه با پدرم هستم، اگر جوابش را همان موقع در حضور دیگران بدهم، کار نادرست و ناشایست انجام داده ام و اگر تنها با پدرم صحبت کنم حرفم را قبول نمى کند و مى گوید در مقابل پدرت درشتى نکن، خلاصه نمى دانم چه کنم؟ وظیفه ام چیست؟
پاسخ: حفظ احترام والدین و مراعات ادب در صحبت با آنان لازم است و در موارد لزوم امر به معروف و نهى از منکر، اگر مأیوس از تأثیر باشید، تکلیف ساقط است.
سؤال 938 : کسانى هستند که هرچه از رادیوهاى بیگانه مى شنوند قبول مى کنند و براى دیگران هم نقل مى کنند. آیا لازم است که ما به این رادیوها گوش کنیم و جواب این افراد را بدهیم یا خیر؟ (چون از بعضى ها شنیده ام که حرام است حال مى خواستم نظر حضرت عالى را بدانم
پاسخ: اگر موجب انحراف و مفسده است، نباید گوش کنید.
