نزدیک به یک سال پس از اعلام رسمی خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران (برجام)، فقدان اقدامی محسوس از جانب طرف‌های اروپایی این توافق، ایران را بیش از هر زمان دیگری نسبت به جدیت این کشور‌ها در عمل به تعهدات خود بدبین کرده است. همزمان، موضع‌گیری اخیر فرانسه در قبال برنامه هسته‌ای ایران و محدودیت‌های جدید اعمال شده از سوی انگلیس به بهانه تحریم‌ها، امکان بروز واکنش از سوی ایران را افزایش داده است.
به گزارش
«آزادی»، در پی اعلام خروج ایالات متحده از برجام، سه کشور اروپایی امضا کننده این توافق، یعنی آلمان، فرانسه و انگلیس، ضمن تأکید بر پایبندی به مفاد توافق مذکور، وعده یافتن ساز و کار‌های جدیدی را برای بهره‌مند ساختن ایران از مزایای اقتصادی برجام دادند. با این حال، پس از بازگشت رسمی تحریم‌های آمریکا علیه ایران در ماه نوامبر و با گذشت چهار ماه، اروپایی‌ها هنوز با عمل به وعده‌های خود فاصله زیادی دارند.
سه کشور اروپایی طرف برجام که از همان ماه مه گذشته و در پی قطعی شدن خروج آمریکا از این توافق، اعلام کرده بودند در پی طراحی یک ساز و کار ویژه برای پیشبرد تبادلات مالی به رغم تحریم‌های واشنگتن هستند، چندی پیش تأسیس نهادی به نام «اینستکس» یا ساز و کار ویژه تبادلات مالی را اعلام کردند که به گفته آن‌ها، قرار است از طریق اقداماتی همچون مبادلات غیردلاری با ایران، زمینه دستیابی ایران به منافع حاصل از برجام را فراهم کند.
در این میان، در حالی که تاکنون اعلام می‌شد ساختار مذکور آماده به کار بودن و تنها مانع بر سر راه اجرایی شدن آن، عدم راه‌اندازی ساختاری متناظر با آن در ایران است، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان، امروز در اظهاراتی از ایجاد این ساختار سخن گفته و تأکید کرد که به این ترتیب، اروپایی‌ها دیگر بهانه‌ای برای عدم اجرای تعهدات خود نخواهند داشت.
ظریف امروز در دیدار با ویتوریو روساری پتروچلی، رئیس کمیسیون سیاست خارجی و مهاجرت مجلس سنای ایتالیا گفت: «ایران نهاد متناظر اینستکس را ایجاد و تشکیل آن را به اتحادیه اروپا اعلام کرده است». وی سپس در حاشیه مراسم رونمایی از سایت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، با اشاره به اینکه اروپایی‌ها بعد از خروج آمریکا از برجام تعهدات متعددی را مطرح کردند افزود: «برای شروع اجرای آن تعهدات نیاز بود که اینستکس را راه بیندازند و این یک اقدام مقدماتی است».
وزیر امور خارجه گفت: «ما معتقدیم که حالا باید اروپایی‌ها برای مدت زیادی تلاش و فعالیت کنند تا تعهداتشان را انجام دهند». وی با تأکید بر اینکه اروپایی‌ها در اجرای تعهداتشان بسیار عقب هستند، تصریح کرد: «آن‌ها نباید این طور تصور کنند که جمهوری اسلامی ایران منتظر آن‌ها می‌ماند». وی همچنین در ادامه اظهار داشت: «من نمی‌دانم اروپایی‌ها برای یک ساز و کار مقدماتی چقدر وقت نیاز دارند».
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که مقامات ارشد کشور، از جمله خود ظریف پیش از این نیز بار‌ها از کندی اروپایی‌ها در اجرای تعهدات برجامی خود انتقاد کرده و از نامحدود نبودن صبر و شکیبایی ایران در این زمینه سخن گفته بودند. با این حال، برخی روند‌های جدید در رفتار و موضع‌گیری‌های مقامات و کشور‌های اروپایی، بیانگر آن است که شاید صبر ایران حتی زودتر از آنچه که برخی گمان می‌کردند، به سر برسد!
در جدیدترین تحول در این زمینه، اظهارات عجیب و جنجالی سفیر فرانسه در واشنگتن درباره برنامه هسته‌ای ایران، واکنش تهران را در پی داشته است. جرارد آرود، سفیر فرانسه در آمریکا شامگاه شنبه در حساب کاربری‌اش در توئیتر مدعی شد ایران بعد از انقضای برجام، مجاز به غنی‌سازی اورانیوم نخواهد بود.
این دیپلمات فرانسوی در این زمینه نوشت: «اینکه گفته شود ایران بعد از انقضای برجام مجاز به غنی‌سازی اورانیوم خواهد بود اشتباه است. [ایران]باید به موجب پیمان منع اشاعه و پروتکل الحاقی و تحت نظارت‌های شدید ثابت کند که فعالیت‌های هسته‌ایش صلح‌آمیز هستند».
او در ادامه مدعی شد: «همانگونه که سال ۲۰۰۲ گفتیم که طبق پیمان منع اشاعه، غنی‌سازی اورانیوم بدون داشتن یک برنامه غیرنظامی باورپذیر در زمینه هسته‌ای غیرقانونی است، قادر خواهیم بود در سال ۲۰۲۵ هم در صورت لزوم واکنش نشان دهیم. آن موقع تحریم‌هایی اعمال شدند. تحریم‌ها می‌توانند مجدداً اعمال شوند. بعد از برجام، هیچ بند زوال‌پذیری وجود ندارد». آرود همچنین ادعا کرده که با توجه به تأمین اورانیوم غنی شده نیروگاه هسته‌ای بوشهر از سوی روسیه، هیچ دلیلی برای غنی‌سازی وسیع اورانیوم از سوی ایران وجود ندارد.
این ادعاها، با واکنش سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه کشورمان مواجه شد. وی در توئیتر در این زمینه نوشت: «اگر توییت‌های جرارد آرود بیانگر موضع فرانسه باشد، ما با نقض عمده ماهیت و هدف برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ مواجه هستیم. پاریس باید سریعاً دراین رابطه شفاف‌سازی کنده و یا ما مطابق با آن اقدام خواهیم کرد».
اما انجام اقدامات منافی با برجام، تنها به فرانسه محدود نمانده و انگلیس نیز به تازگی در اقدامی بحث برانگیز و به بهانه تحریم‌های آمریکایی، ارسال مرسولات پستی به مقصد ایران را متوقف کرده است. به نوشته «بی بی سی»، اداره پست بریتانیا (رویال میل) تأیید کرده که ارسال نامه و محموله‌های پستی به ایران را تا اطلاع ثانوی متوقف کرده است. شرکت پستی پارسل پست نیز که زیرمجموعه‌ای از رویال میل است، با اشاره به تحریم‌های اعمال شده، ارسال بسته‌ها به ایران را متوقف کرده است.
حمید بدیعی‌نژاد سفیر جمهوری اسلامی در لندن به این خبر واکنش نشان داد و آن را «شوکه کننده» خواند. در واقع، اقدام شرکت مذکور در شرایطی انجام می‌گیرد که حتی شدیدترین تحریم‌های آمریکا نیز ارتباطی با موضوع پست و ارائه خدمات پستی به ایران ندارد و به این ترتیب، به نظر می‌رسد شرکت پست دولتی انگلیس حتی از آمریکا نیز در این زمینه پیشی گرفته است.
به هر حال، مجموعه این تحولات، می‌تواند ضمن بدبین‌تر کردن ایران به کشور‌های اروپایی و نقش آن‌ها در برجام، ایران را به تدریج به سمت بازنگری تعهدات برجامی خود متناسب با اقدامات طرف مقابل سوق دهد. در این راستا، هرچند خروج یکباره ایران از این توافق متصور نیست، اما ممکن است ایران با استناد به عدم پایبندی طرف مقابل و کارشکنی‌های انجام شده، استراتژی «خروج تدریجی» از برجام را در پیش بگیرد. تردیدی نیست که ماندن ایران در این توافق، از ابتدا نیز منوط به بهره‌مندی از مزایای آن بوده و در شرایط کنونی، توپ در زمین طرف غربی است تا به طور عملی ایران را به ادامه پایبندی کامل به تعهدات خود متقاعد سازد.
