تابستانی دیگر از راه می‌رسد و والدین دوباره در برابر این دوراهی قرار گرفته‌اند که فرزند دانش‌آموز خود را سه ماه راحت بگذارند تا فارغ از درس سپری کند، یا نه، نباید این ایام را به بطالت بگذراند. دیدگاه والدین و دانش‌آموزان در رابطه با گذراندن کلاس‌های فوق‌برنامه یا همان آمادگی قبل از سال تحصیلی متفاوت است. از دید والدینی که نگران تحصیل و پیشرفت دانش‌آموز خود هستند گذراندن برخی از دروس و مطالعه‌شان قبل از شروع سال تحصیلی برای فرزند مفید بوده و علاوه بر جلوگیری از افت تحصیلی سبب پیشرفت دانش‌آموز نسبت به هم‌مقطی‌هایش می‌شود یا با توجه به توانایی‌های دانش‌آموز سبب جلوگیری از افت تحصیلی او در بدو ورود به مقطع تحصیلی جدید می‌شود.
اما اگر با این دید به موضوع بنگریم پس تمام دانش‌آموزان باید یک ماه قبل از آغاز سال تحصیلی در کلاس‌های کمک‌آموزشی ثبت‌نام کنند تا مبادا از بقیه جا بمانند و با این تفاسیر اصلاً چه کاری است؟! خب مدارس را یک ماه زود‌تر شروع می‌کنیم!
در این میان نباید برقراری تعادل بین تفریح و درس خواندن دانش‌آموزان فراموش شود، چون سختگیری و اجبار دانش‌آموز به درس خواندن مازاد ممکن است نه تنها باعث پیشرفت تحصیلی‌اش نشود بلکه سبب زدگی او از درس و مدرسه نیز بشود.
بی‌انگیزگی در سال تحصیلی جدید پس از سه ماه درس خواندن
در گفت‌وگو با چند دانش‌آموز متوجه شدم آن‌هایی که تابستان را به درس خواندن مشغول بودند با شروع سال تحصیلی علاقه چندانی برای شرکت در کلاسِ درس تکراری نداشته‌اند یا در طول برگزاری کلاس توجه چندانی به مطالب درسی از خود نشان نداده‌اند، چون بر این باور بوده‌اند که درس را یاد گرفته‌اند و مطلب جدید دیگری برای یادگیری وجود ندارد. درواقع در آن‌هایی که سه ماه تابستان را به جای استراحت و تفریح، یکسره و حتی شاید بیشتر از دوران مدرسه درس خوانده‌اند، در سال تحصیلی جدید نوعی بی‌انگیزگی برای درس خواندن به وجود می‌آید. با این تفاسیر برنامه‌ریزی والدین در تمام موارد درست از آب درنمی‌آید و همین قضیه باعث کم‌کاری دانش‌آموز در طول سال تحصیلی و حصول نتیجه عکس می‌شود. پس چه باید کرد؟!
نسخه‌ای ویژه برای هر دانش‌آموز در تابستان
در اینکه بهره هوشی تمام افراد یکسان نیست و بعضی بیشتر از سایرین به تمرین و تکرار نیاز دارند شکی نیست. از طرفی برخی مقاطع تحصیلی از سایر مقاطع از حساسیت بیشتری برخوردارند و اکثر دانش‌آموزان در بدو ورود به این مقاطع دچار افت تحصیلی می‌شوند. پس نیاز به مرور و تکرار درس اضافه بر زمان سال تحصیلی دیده می‌شود. حضور یک مشاور تحصیلی و استفاده از راهکار‌های او در این زمینه خالی از لطف نیست. درواقع باید یک شیوه متعادل متناسب با نیاز دانش‌آموز در نظر گرفت و زیر نظر متخصص (یا همان مشاور) نسخه‌های خاص برای تابستان دانش‌آموز پیچید.
یادگیری بهانه‌ای برای درس خواندن باشد، نه برعکس
مغز انسان هم مثل سایر ماهیچه‌های بدن انسان با ورزش و ورز دیدن بر کارایی‌اش افزوده و با استراحت طولانی دچار تنبلی و ضعف می‌شود. پس مرور مطالب برای مغز یک نیاز انکارناپذیر است تا در طول تعطیلات طولانی دچار تنبلی نشود، ولی باید فضایی برای این یادگیری مهیا شود که به دور از فضای خشک و منضبط مدرسه باشد تا این یادگیری بر حسب علاقه و میل دانش‌آموز صورت بگیرد و نه با برنامه‌های سنگین و فشرده.
البته این شیوه در طول سال تحصیلی هم باید مورد استفاده قرار بگیرد. هدف اصلی آموزش باید یادگیری دانش‌آموز در بستری مناسب باشد، نه صرفاً حفظ مطالب با تکرار بسیار که این بستر تنها با درگیری دانش‌آموز به‌صورت داوطلبانه و از روی میل شخصی صورت می‌گیرد. وظیفه سیستم آموزشی و مدرسه ایجاد چنین بستر امنی است که نه تنها باعث فشار روانی روی دانش‌آموز نشود، بلکه محرکی برای یادگیری خودجوش دانش‌آموز باشد. به عبارتی درس خواندن بهانه‌ای برای یادگیری نباشد بلکه یادگیری بهانه‌ای برای درس خواندن باشد. البته چنین سیستمی در مدارس ما کمتر مشاهده می‌شود و بعضی اساتید هنوز بر این باورند که با ۲۰ بار رونویسی از یک مسئله ریاضی، مسئله سریع‌تر در ذهن دانش‌آموز حک می‌شود. در صورتی که شاید با ایجاد یک فضای رقابتی سالم و تشویق دانش‌آموزان به کنفرانس دادن مطلب و ایفای نقش معلمان، این اتفاق سریع‌تر برای دانش‌آموزان رخ دهد.
با ایجاد فضایی خلاقانه و به‌دور از محدودیت و سختگیری و اضطراب برای دانش‌آموز نه تنها سرعت یادگیری افزایش پیدا کرده بلکه تصور ذهنی دانش‌آموز نسبت به مدرسه تغییر پیدا می‌کند و چه بسا دیگر نیاز به کلاس‌های فوق‌العاده نداشته باشد یا طی یادگیری خودجوش، مرور درس حتی در زمان تعطیلات برایش لذت‌بخش باشد.
پانسیون مطالعه و فراغت، نمونه‌ای موفق
یکی از نمونه‌های جالب برای تأمین اوقات فراغتی مفید در تابستان که هم آموزش، هم تفریح و استراحت را همراه خود دارد، تشکیل پانسیون‌های مطالعاتی و فراغتی است. نمونه‌ای از این پانسیون‌ها چند سالی است در کتابخانه‌های منتخب زیر نظر فرهنگسرای خاتم (ص) و مدیریت فرهنگی هنری منطقه ۱۸ فعالیت می‌کند.
پرسش بسیاری از کسانی که قصد استفاده از این طرح را دارند در ابتدا این است که پانسیون مطالعه چه فرقی با سالن مطالعه کتابخانه دارد و اساساً آیا تبدیل یک کتابخانه به آموزشگاه حسی متفات از مدرسه به دانش‌آموزان می‌دهد؟ در گفت‌وگو با تعدادی از افرادی که از این پانسیون‌ها در کتابخانه ۱۵ خرداد و کتابخانه استاد حکیمی منطقه ۱۸ تهران استفاده کرده‌اند به این پاسخ‌ها رسیدم: پانسیون مطالعه هرچند از خدمات و تسهیلات کتابخانه‌ای استفاده می‌کند، اما درواقع محلی برای مطالعه و درس خواندن و در عین حال بهره‌مندی از خدمات متنوع فرهنگی است. در پانسیون دانش‌آموزان می‌توانند از خدمات مورد نیاز خود ازجمله راهنمایی و مشاوره و همچنین از جلسات رفع اشکال درسی استفاده نمایند. در پانسیون دانش‌آموزان تحت نظارت مشاور یا پشتیبانان درسی قرار گرفته و روند آموزشی آنان کنترل می‌شود. در پانسیون از دانش‌آموزان در وعده‌های صبحانه یا ناهار یا میان‌وعده پذیرایی می‌شود با این نیت که دانش‌آموزان دغدغه‌ای از نظر خورد و خوراک نداشته باشند و با طیب خاطر به مطالعه بپردازند. در پانسیون، نیرو‌های آموزش‌دیده نظم و سکوت را کنترل می‌کنند تا دانش‌آموزان بیشترین بهره را از زمان‌های در اختیار ببرند.
در قالب این طرح کتابخانه‌های منتخب در قالب پانسیون مطالعه میزبان علاقه‌مندان هستند و ارائه فضایی آرام و بدون استرس برای مطالعه، برنامه تغذیه، مشاوره تحصیلی و مسابقات فرهنگی ازجمله برنامه‌های این اردوی تحصیلی است. همچنین سالن مجهز مطالعه، کلاس‌های آموزشی، نمازخانه، محل استراحت و میان‌وعده غذایی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار می‌گیرد. درواقع کتابخانه‌های منتخب برای اجرای طرح پانسیون مطالعه به گونه‌ای آماده‌سازی شده‌اند که آسایش خانه و آرامش کتابخانه را توأمان داشته و در عین حال ویژگی‌های یک اردوی فرهنگی را دارند.
ترازویی برای تعادل‌بخشی به درس و استراحت در تابستان
در این میان تأثیر مثبت تعطیلات و استراحت را بر افزایش بازدهی ذهنی دانش‌آموزان نباید نادیده گرفت. همچنین ایجاد یک ترازوی تعادل بین مطالعه دروس و استراحت ضروری است. بدون شک در این زمینه والدین در برنامه‌ریزی صحیح برای گذران تعطیلات تابستانی فرزندانشان نقش بسزایی را ایفا می‌کنند و به‌ویژه ترغیب و تشویق بچه‌ها به یادگیری حداقل یک مهارت به غیر از درس خواندن در طول تعطیلات تابستانی جزو ضروریات باید تلقی شود.
کسب مهارت‌های هنری، ورزشی و یادگیری زبان دوم در تعطیلات تابستانه سبب می‌شود فرزند شما علایق و استعدادهایش را بشناسد. چه بسا روزی همین مهارت‌ها تعیین‌کننده مسیر زندگی‌اش شود و منبع کسب درآمد فرزندتان باشد و چه بهتر است انتخاب کلاس‌های فوق‌برنامه با مشورت کامل فرزند شما و با توجه به توانایی‌ها و علایق شخصی خودش باشد.
در نظر گرفتن زمانی برای استراحت فرزندمان و پرداختن به علایق شخصی‌اش در تابستان راهی است تا با انرژی و انگیزه هرچه بیشتر سال تحصیلی را شروع کند. قطعاً یک دانش‌آموز چند مهارتی از اعتمادبه‌نفس و خلاقیت بیشتری برخوردار است و این عامل در عین حال می‌تواند گامی مؤثر در جهت موفقیت تحصیلی او باشد.
تعطیلاتی مفید برای تجدید قوا
اولین گزینه‌ای که هر سال بعد از اتمام سال تحصیلی به ذهن والدین می‌رسد، فرستادن بچه‌ها به کلاس‌های آموزشی است. اما سؤال مهم این است که چه کلاسی و با چه هدفی؟ اگر فقط می‌خواهید بچه‌ها را چند ساعتی از خانه دور کنید تا نفس راحتی بکشید و به کار‌های خودتان برسید کلاس و هدف آن برای شما مهم نخواهد بود، اما اگر دوست دارید فرزندتان آموخته‌های بیشتری برای ساختن زندگی آینده خود داشته باشد برای خودتان و او هدفی تعریف کنید.
اگر می‌خواهید از کلاس‌های آموزش زبان بهره ببرید قطعاً با یک ترم تابستانی و بعد هم رها کردن آن تا تابستان سال بعد چیزی عایدتان نمی‌کند، پس اگر می‌خواهید از کلاس زبان استفاده کنید باید مصمم شوید تا در ترم‌های بعد نیز آن کلاس را ادامه دهید.
در این زمینه باید ملاحظاتی را در نظر بگیرید؛ مثلاً به سن و سال و شرایط رفت‌وآمدتان توجه کنید و ببینید آیا می‌توانید چند روز در هفته در طول سال تحصیلی فرزندتان را به کلاس آموزش زبان برسانید؟ اگر نمی‌توانید یک ترم تابستان نشستن سر این کلاس‌ها وقتی است که می‌تواند در جای دیگری برای فرزند شما هزینه شود که مفید‌تر است. درواقع فرزند شما با یک ترم تابستانی فقط زمان خود را سپری می‌کند.
برای آموزش بعضی از مهارت‌ها مانند مکانیکی و تعمیر وسایل برقی، حتی یاد گرفتن فروشندگی، دوره‌های خیاطی و آرایشگری، آشپزی و خیلی از مهارت‌های دیگر شما می‌توانید از بعضی افراد فامیل کمک بگیرید تا با توجه به شغلش به فرزند شما مهارتی بیاموزد. این امر سبب می‌شود فرزند شما علایق و استعدادهایش را بشناسد و در صورتی که متوجه علاقه و استعداد خود شود می‌تواند با انگیزه بیشتر و به صورت هدفمند آن را ادامه دهد.
اگر نمی‌توانید هزینه زیادی برای خرید کتاب بکنید، عضویت در یک کتابخانه و امانت گرفتن و خواندن کتاب‌های مختلف می‌تواند قوه تخیل فرزندتان را تقویت، دایره لغاتش را وسیع و برای نویسندگی در آینده به او کمک کند؛ همچنین سبب می‌شود اطلاعاتش افزایش یابد و سرانه مطالعه نیز بالا برود! فقط باید سعی کنید خودتان هم با او کتاب بخوانید.
تابستان بهترین فرصتی است که می‌توانید بچه‌ها را به سفر ببرید، هرچند کوتاه و نزدیک به محل زندگی. به آن‌ها اجازه بدهید برای چند روزی به‌طور کامل از اتاق مطالعه، درس و مشق دور باشند و حتی به آن فکر هم نکنند. قطعاً به شما از اینکه در تعطیلات خانوادگی رئیستان مدام به تلفن همراهتان زنگ بزند و سفارش کار دهد احساس خوبی دست نمی‌دهد. برای فرزندان ما هم این وضع صادق است.
نه تنها در تعطیلات تابستان بلکه در تعطیلات تحصیلی هم باید دقت شود که دانش‌آموز هم مانند دبیر به استراحت نیاز دارد. پس همانطور که دبیران عزیز در روز‌های تعطیل استرس درس دادن به دانش‌آموزان را ندارند نباید با حجم غیرمتعارف درسی برای دانش‌آموز در روز تعطیل نگرانی و استرس ایجاد کنند. تعطیلات صرفاً بری بازیابی انرژی و شروع هرچه پر انرژی‌تر هفته آموزشی است.
نوجوانان معمولاً از کار‌های گروهی لذت می‌برند، به همین دلیل ثبت‌نام آن‌ها در کانون‌های فرهنگی فعال در سرا‌های محله، خانه‌های فرهنگ و فرهنگسرا‌ها که خدماتی همچون مسابقات ورزشی و فرهنگی، بازی‌های سنتی، اردو‌های طبیعت‌گردی و... ارائه می‌دهند و فضایی را برای تعامل و همکاری و هم‌صحبتی گروه‌های همسالان فراهم می‌کنند برای دانش‌آموزان بسیار مفید و لذت‌بخش خواهد بود.
گزارش از: ملیکا گل‌محمدی
این مطلب نخستین بار در روزنامه جوان منتشر شده است.
