پاسخ احتمالی روسیه به جنگ میان ایران و آمریکا چه خواهد بود؟

مداخله سریع نظامی روسیه در سال ۲۰۱۵ برای حفظ حکومت سوریه در قدرت، باید سیاستگذاران آمریکایی را به دقت از تبعات جنگ با ایران آگاه کند؛ جنگی که که در سراسر عراق، سوریه، لبنان، اسرائیل و خلیج فارس گسترش خواهد یافت. همان طور که وزیر امور خارجه سابق، جان کری در خاطرات خود نوشته: روسیه به دولت اوباما هیچ نشانه‌ای از آنچه در سوریه در حال وقوع است، نداد.

ورود احتمالی یکی از نیروهای اصلی رقیب هسته ای آمریکا ـ که در تلاش برای بی ثبات کردن ایالات متحده از طریق دخالت در انتخابات و سایر ابزارهای مخفیانه است ـ قطعا باعث افزایش تنش ها با ایران خواهد شد. چنین مداخله ای احتمالا در قالب انتقال پنهان تسلیحات صورت می گیرد، ولی شاید در صورت درخواست ایران شامل اعزام سربسته نظامی ـ همانند سوریه ـ نیز باشد. روسیه همچنین پیش بینی کرده که ایالات متحده در تلاش برای تغییر اجباری به رژیم نیز باشد.

از دیدگاه روسیه، ایران یک فاکتور ژئواستراتژیک ارزشمند برای خنثی سازی سلطه ایالات متحده در خاورمیانه و در نتیجه توانایی این کشور برای تأثیر در قیمت جهانی نفت و گاز به زیان روسیه است. ایران همچنین توانایی ایالات متحده را برای تخصیص منابع خود به منظور فشار به روسیه برای ورود به نظم بین المللی تحت رهبری ایالات متحده محدود می کند.

خیزش نفوذ روسیه در خاورمیانه فراتر از سوریه، به شکلی هشدار دهنده به واسطه تعلیق انتقال سامانه دفاع موشکی S-400 به ترکیه، بازتاب داده می شود. این سیستم تسلیحاتی به شکلی حیاتی حتی برای پیشرفته ترین هواپیماهای نظامی ایالات متحده هم خطرناک است. گزارش های ضد و نقیضی در هفته های اخیر این مسأله را مطرح کرده که حتی ممکن است روسیه خواسته باشد این سامانه را به ایران نیز ارائه دهد. قطر هم در ماه های اخیر در مورد امکان دستیابی به این سیستم با روسیه تعامل داشته است.

روسلان مامدوف، هماهنگ کننده برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای حقوق بین الملل روسیه، در مصاحبه اخیر اظهار داشت: روسیه مایل است از رویارویی با ایالات متحده بر سر مسأله ایران خودداری کند. با این حال، روسیه می خواهد اتحادیه اروپا ابتکار خود INSTEX را برای فعال کردن شرکت های اروپایی در جهت دور زدن تحریم های ایالات متحده علیه ایران اجرایی کند. مامدوف INSTEX را نه تنها به عنوان یک راه بالقوه برای نجات توافق هسته ای ایران بلکه همچنین مقدمه ای برای پایان دادن به هژمونی ایالات متحده در سیستم مالی جهانی توصیف کرد.

او اشاره کرد، روسیه منافع متفاوتی نسبت به ایران دارد. این که روسیه می خواهد ارتش "باثبات، سکولار و قوی" در سوریه حاکم باشد و نه پایگاه نیروهای پروکسی ایرانی در آنجا یا حتی در لبنان یا عراق. او اظهار داشت که روسیه از تحریم های ایالات متحده بر ایران بهره می برد، زیرا منابع محدودتر ایران، به معنی ظرفیت کمتر ایران برای حفظ نفوذ در سوریه است. تحریم ها همچنین شرکت های نفتی روسیه را نیز بهره مند می کند.

مامدوف این موضوع را با تأکید بیان کرد که هرچند بین اهداف روسیه و ایران تفاوت وجود دارد، این امر به نفع روسیه نیست که ایران بی ثبات باشد. یک ایران پایدار و باثبات برای روسیه نه تنها در خاورمیانه بلکه در قفقاز و افغانستان هم مهم است. او اطمینان داد که روسیه منافع اسرائیل را در سوریه در مقابل ایران درک کرده و به آن احترام می گذارد؛ هرچند که اقدام اسرائیل در ساقط کردن هواپیمای نظامی روسیه در سپتامبر 2018 در آسمان سوریه بین دو طرف اصطکاک ایجاد کرد. به نظر می رسد، روسیه علاقه مند به کاهش تنش بین ایران و اسرائیل داشته باشد؛ اما اگر یک درگیری نظامی تمام عیار بین دو طرف رخ دهد، شاید روسیه واکنش خود را بازبینی کند.

به گفته استفان بلانک، استاد امنیت ملی روسیه در کالج نظامی ارتش ایالات متحده از سال 1989 تا 2013: «من فکر می کنم [مقامات خاصی در ایالات متحده] علاقه مند به سرنگونی دولت ایران هستند. من معتقد نیستم که مقامات ایالات متحده واقعا خواهان جنگ با ایران هستند، اما ممکن است ایران را به گوشه ای رینگ ببرند و بعد از آن چه کسی می داند که ایرانی ها چه کاری ممکن است انجام دهند. ایران ممکن است از طریق حزب الله و حماس به اسرائیل حمله کرده و تلاشی برای باز کردن یک جبهه دوم را آغاز کند. من فکر می کنم، روسیه تلاش خواهد کرد، ایران را از حمله به اسرائیل منع کند، زیرا نمی خواهد ایران وارد جنگی شود که آن را خواهد باخت. آنچه روسیه انجام می دهد، حمایت دیپلماتیک و اقتصادی از ایران در برابر ایالات متحده، انتقال تسلیحات، آشکار یا پنهان، [شامل] تسلیحات هوایی، دفاع هوایی، و موشک های با برد کوتاه و متوسط است.»

بلانک در تحلیلی در اکتبر 2017 برای بنیاد جیمستون نوشت: منافع استراتژیک روسیه منجر به ارتقای خصومت ایران و آمریکاست و نه همکاری. خصومت ایرانی ـ آمریکایی مانع [تسلط امنیتی آمریکا در خاورمیانه] می شود و به روسیه اجازه نفوذ بیشتر از طریق حمایت از یک سیستم تنش کنترل شده که به نفع کرملین است، می دهد.

شلومو بروم، کارشناس ارشد پژوهشگاه مؤسسه مطالعات امنیت ملی دانشگاه تلآویو، در مرکز اقدامات پیشرفت آمریکا در روز یازدهم ژوئن، گفت، روسیه در صورت وقوع جنگ با ایران، مداخله نظامی نخواهد کرد؛ اما به جای آن، به دنبال بهره برداری از مزایای بالقوه جنگ پس خاتمه و نتیجه گیری آن خواهد بود.

در یک تحلیل مختصر بلافاصله پس از این رویداد، من اشاره کردم که با توجه به وابستگی روسیه به نیروهای زمینی ایران برای حفظ حکومت اسد، یک درگیری بین ایالات متحده-ایران و اسرائیل شامل رویدادهای نظامی در سوریه و لبنان خواهد بود و احتمالا تأثیر عمده ای بر منافع روسیه در سوریه دارد. حداقل هزینه های مربوط به این امر این است که تعهدات نظامی افزایش حضور ارتش روس در سوریه را افزایش خواهد داد.

او پاسخ داد، "موافقم" و سپس اظهار داشت، ارائه کمک نظامی روسیه به ایران، شرایط توافق هسته ای را نقض خواهد کرد. او اذعان کرد که ایران می تواند چنین کمک هایی را به صورت مخفی دریافت کند؛ اما اظهار داشت که این کار آن هم بدون شناسایی شدن، دشوار است.

ایالات متحده در عین حال تعهد خود را نسبت به این توافقنامه لغو کرده است، آن هم در حالی که آمریکا تحریم ها را گسترش می دهد و ایران هم غنی سازی اورانیوم و فعالیت های مرتبط با آن را فراتر از مجوز توافقنامه برده است. سیاستگذاران ایالات متحده باید توجه داشته باشند، هر گونه تلاش تهاجمی برای پیگیری مقابله با ایران، با توجه به تجربه جنگ های قبلی، ممکن است فراتر از کنترل ایالات متحده رفته و پای قدرت های هسته ای رقیب مانند روسیه را نیز به ماجرا باز کند.