معمای دشوار اردوغان در روابطش با پوتین

طی هفته‌های اخیر و به موازات پیشروی‌های ارتش سوریه در مناطق شمالی این کشور، روابط ترکیه و روسیه نیز وارد مرحله پیچیده‌ای شده است. دولت ترکیه از یک سو استمرار حمایت مسکو از دولت سوریه را بر خلاف منافع خود می‌بیند، اما از سوی دیگر، تنش‌های اخیر در روابطش با آمریکا سبب شده خود روز به روز بیشتر به همکاری نظامی و امنیتی با روسیه وابسته شود.

به گزارش «آزادی»، سفر اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به مسکو و دیدار وی با همتای روس خود، ولادیمیر پوتین، بیانگر دو جنبه متناقض از روابط این روز‌های آنکارا و مسکو بود: اختلاف‌نظر فزاینده در موضوع سوریه و تمایل به توسعه همکاری‌ها در حوزه نظامی و تجارت تسلیحاتی.

همزمان با این سفر، وزارت دفاع ترکیه اعلام کرد که دومین مرحله انتقال قطعات سامانه دفاعی اس-۴۰۰ از روسیه آغاز شده است. وزارت دفاع ترکیه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد دومین مرحله انتقال قطعات سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ آغاز شده و نخستین هواپیمای حامل آن در فرودگاه مرتد آنکارا به زمین نشست. در این بیانیه تأکید شده که این روند تقریباً یک ماه به طول خواهد انجامید.

این در حالی است که موضوع خرید سامانه مذکور از روسیه، مدتی است که به محور اصلی اختلافات میان ترکیه و ایالات متحده تبدیل شده است. در پی ناکامی تلاش‌های آمریکا برای جلوگیری از انتقال سامانه مذکور به ترکیه، روابط دو طرف دستخوش تنش‌هایی شد که اثرات آن همچنان هویداست و مهمترین نمود آن، تعلیق مشارکت ترکیه در پروژه تولید جنگنده‌های «اف ۳۵» بوده است.

در عین حال، همین رویکرد حداکثری آمریکا سبب شده آنکارا نشانه‌هایی از تمایل به توسعه همکاری‌های نظامی با روسیه در حوزه‌هایی جدید، به ویژه در زمینه تولید جنگنده از خود نشان دهد. در همین راستا، رئیس جمهوری ترکیه پس از دیدار از مسکو امکان خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ و سوخو-۵۷ روسی به جای جنگنده اف-۳۵ آمریکایی را بعید ندانست و یادآور شد که به همین منظور هم از نمایشگاه بین‌المللی هوافضا «ماکس-۲۰۱۹» در روسیه دیدن کرده است.

اردوغان در پاسخ به سئوالی درباره امکان خرید جنگنده‌های روسی گفت: «چرا که نه؟ ما بدون هدف به نمایشگاه فناوری‌های هوایی روسیه نرفته بودیم. پس از آنکه از تصمیم نهایی آمریکا درباره حذف ترکیه از طرح برنامه جنگنده‌های اف-۳۵ آگاه شدیم، اقدامات مشخص در این زمینه را انجام خواهیم داد. ما نگرانی از این مسئله نداریم اگر این جنگنده‌ها را دریافت نکنیم، هر چیزی ممکن است. بازاری که ما می‌توانیم نیاز‌های تجهیزاتی خود را تأمین کنیم و به آن نیاز داریم، بزرگ‌تر از آن چیزی است که لازم است».

در مقابل، دمیتری شوگایف، مدیر سرویس فدرال همکاری‌های نظامی- فنی روسیه در حاشیه چهاردهمین نمایشگاه بین المللی هوافضا «ماکس-۲۰۱۹» اعلام کرد که دو طرف روسی و ترکیه‌ای در حال بررسی امکان فروش جنگنده سوخو-۳۵ و در آینده دورتر، جنگنده سوخو-۵۷ به آنکارا هستند و وی با رئیس صنایع دفاع ترکیه در این باره مذاکراتی انجام داده است.

اما از سوی دیگر، هدف اصلی سفر اخیر اردوغان به روسیه – که به نظر می‌رسد بر خلاف موضوع همکاری‌های نظامی، نتوانست درباره آن پیشرفتی حاصل کند – تلاش برای جلوگیری از پیشروی‌های بیشتر نیرو‌های ارتش سوریه با حمایت روسیه در استان ادلب بود. در پی آغاز دور جدید عملیات نظامی ارتش سوریه در ادلب، نیرو‌های سوری توانسته‌اند مناطق مهمی را از اشغال گروه‌های مسلح تحت حمایت ترکیه خارج سازند که این امر، زمینه نگرانی فزاینده آنکارا را فراهم ساخته است.

اردوغان پیش از انجام این سفر و در جریان مذاکرات تلفنی خود با پوتین گفته بود که اقدامات نیرو‌های دولتی سوریه در استان ادلب، امنیت ترکیه را به خطر می‌اندازد. دمیتری پسکوف، سخنگوی دفتر ریاست جمهوری روسیه نیز اعلام کرده بود که توجه اصلی مذاکرات رهبران دو کشور روی اوضاع کنونی در سوریه و وخامت اوضاع در منطقه ادلب متمرکز خواهد بود.

با این حال، آن‌گونه که مشخص است، اردوغان نتوانسته در جریان سفر خود، پوتین را به قطع یا کاهش حمایت از عملیات ارتش سوریه در ادلب متقاعد کند. مهمترین نشانه این امر آن است که روز چهارشنبه اعلام شد هواپیما‌های جنگنده‌ی ارتش سوریه و روسیه پست نظارتی دولت ترکیه در شیرماخار واقع در ادلب را بمباران کرده‌اند. روز ۲۹ مرداد نیز یک پست نظارتی دیگر ترکیه در مورک از سوی نیرو‌های سوری محاصره شده بود.

در تحلیلی در این زمینه، روزنامه روسی «نیزاویسیمایا گازیتا» نوشت رئیس جمهوری ترکیه که در رابطه با اوضاع استان ادلب سوریه در بن‌بست قرار گرفته، برای بهبود روابط با مسکو، حاضر است نه تنها جنگنده‌های سوخو-۳۵ روسی را خریداری کند، بلکه مذاکره با دمشق را نیز آغاز کند.

به هر ترتیب، آن‌گونه که مشخص است، در شرایط کنونی مسکو دست بالا را در روابط دوجانبه با آنکارا دارد و تنش‌های مستمر در روابط ترکیه با آمریکا از یک سو و استمرار ناکامی‌های گروه‌های مورد حمایت آنکارا در سوریه از سوی دیگر، سبب شده اردوغان نتواند آن‌گونه که می‌خواهد، دستور کار خود را در روابط با پوتین پیاده کرده و امتیازات مدنظر خود را از وی دریافت کند.