جزئیات چهار گام جمهوری اسلامی برای کاهش تعهدات هسته‌ای/ ایران تاکنون چه کرده است؟

برخی انتقاداتی به نحوه برداشته شدن گام های ایران برای کاهش تعهدات هسته ای اش ذیل برجام مطرح می کنند و معتقدند این اقدامات بعضا نمایشی است؛ اما رئیس سازمان انرژی اتمی این موضوع را بسیار حساب شده، بر اساس حقوق پیش بینی شده برای ایران در برجام و همچنین تحت رصد فضای بین المللی می خواند که در این راه کمیسیون برجام، وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی هماکاری تنگاتنگی با هم دارند.

به گزارش «تابناک»؛ با اعلام حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» رئیس جمهور، جمهوری اسلامی ایران از امروز، گام چهارم و جدید خود را در کاهش تعهدات هسته ای برخواهد داشت. رئیس جمهور در این خصوص گفت: البته پیشاپیش کشورهای دوستمان در دنیا اعلام می‌کنیم، فعالیت جدید ما هم با نظارت ‌آژانس خواهد بود و آژانس همچنان نظارت می‌کند، حتی بر فعالیتی که از فردا آغاز خواهیم کرد.

روحانی افزود: گام چهارم ما هم مثل سه گام دیگر قابل بازگشت است. هر زمانی ‌آنها به تعهدات کامل خودشان برگشتند، ما هم به تعهدات کامل خود برمی گردیم. معیار را اول ژانویه 2019 گذاشتیم و گفتیم آنها برگردند به اول ژانویه ۲۰۱۷، ما هم به اول ژانویه ۲۰۱۷ برمی گردیم.

وی اظهار داشت: گامی که از فردا آغاز می‌کنیم در فردو خواهد بود. ما طبق برجام، یکهزار و ۴۴ سانتریفیوژ در فردو داریم. در برجام قرار ما این بود، اینها در فردو بچرخند؛ اما گاز به ‌آنها تزریق نشود. امروز به سازمان انرژی اتمی دستور خواهم داد، از فردا گازدهی را در فردو آغاز کند.

حالا در اجرای دستور ریاست جمهوری و رئیس شورای عالی امنیت، روند گازدهی به سانتریفیوژ‌های فعال در سایت فردو با حضور بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی از صبح چهارشنبه ۱۵ آبان آغاز شد و ساعتی پیش مخزن (سیلندر) ۲۸۰۰ کیلویی که حاوی حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم گاز هگزا فلوراید اورانیوم (uf۶) است تحت نظارت بازرسان آژانس بین اللملی انرژی اتمی پس از انتقال از مجتمع غنی سازی شهید احمدی روشن (نطنز) به مجتمع غنی سازی شهید دکتر علیمحمدی (فردو) در سالن خوراک دهی مجتمع فردو قرار گرفت.

شرح جزء به جزء اقدامات صورت گرفته توسط سازمان انرژی اتمی در جهت اجرای گام‌های سه‌گانه کاهش تعهدات برجامی بدین شرح است؛

*** گام اول

 عدم رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین (18 اردیبهشت 1398)

 اورانیوم غنی‌شده: - بعد از اجرای برجام، ظرفیت بالفعل غنی‌سازی کشور در مجتمع نطنز حدود 6000 SWU kg UF6/year و حدود 1200 SWU kg UF6/year در مجتمع فردو بود که جهت رعایت سقف 300 kg UF6، برنامه غنی‌سازی به نحوی تغییر داده شد تا ضمن استفاده حداکثری از ظرفیت موجود، این بند نیز رعایت شود.

با ابلاغ دستور عدم پایبندی به سقف موجودی اورانیوم کشور، میزان تولید افزایش پیدا کرد و در تاریخ 10/ 04 /1398 موجودی اورانیوم غنی‌شده کشور از سقف 300 kg UF6 عبور کرده و هم‌اکنون موجودی کشور تقریبا 500 kg UF6 با غنای حدود 4 درصد است.

آب سنگین: - کارخانه تولید آب سنگین اراک دارای ظرفیت اسمی تولید 16 تن آب سنگین در سال با خلوص هسته‌ای می‌باشد. در زمان ابلاغ گام اول کاهش تعهدات برجامی میزان موجودی آب سنگین کشور حدود 125 تن بوده است. کارخانه آب سنگین در زمان ابلاغ دستور عدم پایبندی به سقف 130 تن، در مرحله تعمیرات بوده که با ابلاغ به سازمان در تاریخ 24 /02/ 1398، مرحله تعمیرات سریعتر به پایان رسیده و کارخانه مجدداً با حداکثر تولید آغاز به تولید کرده است. در این مدت حدود 2 تن از آب سنگین تولیدی به خارج از کشور صادر شده و حدود 2 تن نیز برای تولید محصولات دوتره در داخل مصرف شده است. موجودی کل آب سنگین کشور در حال حاضر حدود 130 تن می‌باشد. لازم به ذکر است که فروش آب سنگین و به ویژه محصولات دوتره به بازارهای جهانی با وجود تحریم‌های ظالمانه برای کشور ارزآوری مطلوبی داشته است و حداکثر تلاش آمریکا بر آن بوده که این صادرات متوقف شود.

*** گام دوم

عدم رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی راکتور آب سنگین اراک (14 تیر 1398)

سطح غنی‌سازی اورانیوم: - بعد از برجام فرایندهای غنی‌سازی به نحوی تنظیم شده بود تا نهایتاً محصول خروجی به غنای بیش از 3.67درصد نرسد که بلافاصله پس از ابلاغ دستور عدم پایبندی به سطح غنی‌سازی در تاریخ 14/ 04 /1398، غنای محصول به  حدود 4.5درصد افزایش داده شد و سپس در حالت پایا و بهینه تولید محصول در سطح غنای 4.4درصد - 4.3درصد ثابت ماند. هم‌اکنون زنجیره‌ها در حالت تولید حداکثری با غنای بیش از 4درصد می‌باشند.

مدرن‌سازی راکتور آب سنگین اراک: - درخصوص راکتور اراک مقرر شد در صورت عدم همکاری طرف مقابل اقدامات مقتضی انجام پذیرد.

- پس از برجام و با توجه به پدید آمدن فرصت مجدد برای طراحی ایمن‌تر، پیشرفته‌تر، بهینه‌تر و با قابلیت حداکثری ساخت در داخل کشور و با استفاده از تجربیات قبلی در IR-40 و سایر پروژه‌ها توسط تیم تقویت‌شده باز طراحی و نیز استفاده از مشاوره کشورهای صاحب تکنولوژی مثل چین، روسیه و آلمان طراحی مجدد راکتور 20 مگاواتی از سال 1395 در دستور کار قرار گرفت. لازم به ذکر است تا به امروز قرارداد مرور طراحی انجام شده توسط متخصصان ایرانی در فاز مفهومی و پایه راکتور با کشور چین منعقد شده و به پایان رسیده و قرارداد شرایط گذار نیز امضا گردیده و در حال انجام است. با برگزاری جلسات فنی در زمینه بارگذاری اول سوخت و ساخت محفظه یا قلب راکتور و موتور مکانیزم میله‌های کنترل، بین کارشناسان دو کشور ایران و چین، مذاکرات برای انعقاد قرارداد این موضوعات هم در حال انجام است.

*** گام سوم

گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای سازمان انرژی اتمی و بر اساس نیازهای فنی بدون رعایت تعهدات برجامی (15 /06/ 1398)

- پس از ابلاغ دستور گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای کشور بدون رعایت تعهدات برجامی، اقدامات زیر در مجموعه سازمان و به ویژه در زمینه تحقیق و توسعه روی انواع ماشین‌های سانتریفیوژ انجام گرفته و یا در حال انجام است؛

• در سالیان زیاد غنی‌سازی کشور فقط توسط ماشین نسل اول IR1 صورت گرفته است و محصول و پسمان سایر ماشین‌های نسل جدید دوباره مخلوط می‌شده‌اند. پس از ابلاغ گام سوم برای اولین بار اختلاط محصول و پسمان تولیدی ماشین‌های نسل جدید متوقف شده و از آنها به منظور جمع‌آوری محصول غنی‌سازی استفاده می‌شود. با برگرداندن دو زنجیره 164 ماشین IR4 و IR2m بر این تولید افزوده شده و همزمان با این اقدام کلیه تست‌ها و آزمایش‌های باقیمانده مرتبط با محصول این ماشین‌ها در اسرع وقت به اتمام خواهد رسید تا بتوان آمادگی لازم جهت استفاده صنعتی از این ماشین‌ها را در کشور فراهم نمود.
• با پایان اقدامات حدود 2500 SWU kg UF6/Year بر ظرفیت بالفعل غنی‌سازی کشور – بیش از 30درصد - افزوده خواهد شد.
• در روند تکوین ماشین سانتریفیوژ IR6 به عنوان یکی از مهم‌ترین ماشین‌های سانتریفیوژ کشور در سال‌های آتی، انجام برخی تست‌ها و آزمایش‌ها در زمان کوتاهتر در دستور کار سازمان قرار گرفت به طوری که گازدهی و تست زنجیره‌های 20 ماشین و 30 ماشین آن آغاز شده است.
• راه‌اندازی و گازدهی یک زنجیره میانی 20 ماشین‌های سانتریفیوژ IR4 و IR2m به منظور تست آغاز شده است.
• تست و گازدهی ماشین‌های زیربحرانی IR6s مجدداً شروع شده و زنجیره 20 ماشین آن راه‌اندازی و گازدهی شده است.
• تست، آزمایش و گازدهی ماشین سه بیلوز IR5 در قالب یک زنجیره 10 ماشین آن انجام شده است. قابل ذکر است این آزمایش‌ها در روند تحقیق و توسعه ماشین IR8 اثر مثبت خواهد داشت.
• ماشین‌های سانتریفیوژ جدید IR9، IRs، IR7 ، IR8B و IR8s نصب شده است.
• سه ماشين IR8 با موفقيت نصب، راه‌اندازي و گازدهي شده است.
• افزایش تعداد ماشین های نسل جدید تحقیق و توسعه از حدود 50 ماشین قبل از برجام به حدود 500 ماشین پس از اجرای گام سوم کاهش تعهدات برجامی – حدود ده برابر افزایش.
• انجام اقدامات مرتبط با گام سوم تا حدی نمونه‌ای کوچک از برگشت‌پذیری کامل بود که بسیاری از اقدامات در زمان کوتاه تر از پیش‌بینی‌ها و با انجام بسیاری از اصلاحات فنی نسبت به قبل از برجام صورت گرفت مانند؛

- برگرداندن Spoolها و Sub Header هاي هر يك از زنجيره‌هاي 4، 5 و 6 ظرف مدت هر یک، يك هفته.