راه اندازی بازار متشکل ارزی به کجا رسید؟

از شهریور ماه سال 1396 تاکنون بازار ارز بارها با نوسانات و تکانه های شدید مواجه شده است و اقتصاد ایران طی چند مرحله دلار بالای 14 هزار تومان را هم تجربه کرده است. آخرین باری که قیمت دلار به بالای 14 هزار تومان رسید، همین اواخر بهمن ماه سال جاری بود و دلالان ارزی توانستند با موج سواری بر روی جلسه اخیر FATF و ورود ایران به فهرست سیاه این نهاد بر آتش قیمت دلار بدمند و نه تنها آن را به بالای 14 هزار تومان برسانند بلکه در آستانه ورود به کانال 16 هزار تومان هم قرار دهند.

به گزارش تابناک اقتصادی، به هر صورت این نوسانات قیمت ارز برای اقتصاد واردات محور ایران چندان مساعد نبوده و نیست. همچنین تعیین نرخ ارز و به خصوص دلار توسط یک عده دلال نیز اصلا به صلاح اقتصاد کشور نبوده و نیست. به همین منظور از زمان روی کار آمدن عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی راهکارهای مختلفی برای مهار و ثبات قیمت دلار پیشنهاد شده است که برخی از آن ها اجرایی و برخی دیگر تاکنون سرانجامی نامشخص داشته اند. از جمله راهکارهایی که سرانجام نامشخصی داشته، می توان به راه اندازی "بازار متشکل ارزی" اشاره کرد.

بحث راه اندازی این بازار در سال های 1391 و 1394 مطرح گردید و سپس در سال 1396 نیز اخباری در این رابطه منتشر شد اما هرگز قدمی برای اجرایی شدن آن برداشته نشد.

در 30 آبان ماه 1397 عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی طی مصاحبه ای با بیان اینکه بازار متشکل ارزی باید شکل بگیرد افزود: در خیابان و کوچه و پس کوچه ها نمی توان این بازار را شکل داد و نباید بازار غیرمتشکل داشته باشیم. رئیس کل بانک مرکزی توضیح داد بازاری که تشکیل خواهد شد، فرصتی می شود برای کسانی که اسکناس ارز و سپس حواله خود را از طریق صرافی ها به بازار عرضه کنند و به پلتفرمی تبدیل خواهد شد که بازار ارز متشکل شود.

با بازار متشکل معاملات ارزی بیشتر آشنا شوید

این بازار، بازاری است که با اهداف از پیش تعیین شده دولت ها از جمله کوتاه کردن دست دلالان بازار ارز و همچنین شفافیت معاملات راه اندازی می شود. بازار متشکل معاملات ارزی در اکثر کشورهای در حال توسعه به طور موفق راه اندازی و اجرایی شده است. مدل کلی بازار به نحوی طراحی شده است که در فاز اول، معاملات نقدی ارز (اسکناس) راه اندازی و سایر روش های معاملات ارزی در مراحل بعد گسترش می یابد. بازار بر اساس دستور العمل های مصوب بانک مرکزی فعالیت خواهد کرد.

یکی از مهم‌ترین اهداف راه ‌اندازی بازار متشکل ارزی تبدیل شدن آن به مرجعی برای کشف نرخ و نرخ‌ گذاری است به گونه ای که  بانک مرکزی  مرجع تعیین نرخ ارز در کشور شود. بدین صورت که اولین معامله‌ ای که هر روز صبح در بازار متشکل ارزی انجام می ‌شود، نرخ ارز را تعیین کند. به این ترتیب نرخ ارز براساس عرضه و تقاضا تعیین و امکان مداخله در نرخ‌ گذاری از جانب کشورهایی نظیر امارات، عراق و ... وجود نخواهد داشت.

وحید شقاقی شهری کارشناس مسائلی اقتصادی در گفتگوی در خردادماه سال جاری با خبرنگار تابناک اقتصادی در این رابطه گفت: بانک مرکزی به دنبال تشکیل بازار متشکل ارزی نیز هست که این موضوع می‌تواند قیمت گذاری ارز را از بازار‌های خارجی به داخل ایران بیاورد و تاثیرگذاری امارات بر بازار ارز ایران را کاهش دهد. مجید شاکری، تحلیلگر مسائل اقتصادی نیز طی مصاحبه‌ای در این زمینه گفت: بازار متشکل ارزی می‌تواند به تدریج نرخ گذاری دلار تهران را از دبی به داخل کشور منتقل کند.

گام هایی برای تشکیل بازار متشکل معاملات ارزی

در 18 دی ماه 1397 بود که در یک هزار و دویست و شصت و چهارمین جلسه شورای پول و اعتبار موضوع "بازار متشکل معاملات ارزی" مطرح و مورد تصویب قرار گرفت.

یک هفته بعد از این جلسه شورای پول و اعتبار یعنی در مورخه 24 دی ماه 1397، جلسه مجمع موسس شرکت بازار متشکل معاملات ارزی به منظور بحث و بررسی راهکارهای عملیاتی کردن این بازار در بانک مرکزی برگزار شد. در این جلسه مجمع موسس مواردی همچون ترکیب سهام موسسان، سرمایه شرکت، اساسنامه و فرآیندها و مکانیزم های عملیاتی کردن بازار متشکل معاملات ارزی، از جمله مباحث فنی و ساختاری را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

در مورخه 29 فروردین ماه 1398 نیز اولین جلسه هیات مدیره بازار متشکل ارزی تشکیل شد و در آن محمود شکسته بند به عنوان مدیرعامل و سخنگوی این بازار (شرکت) انتخاب شد. قربانی (کانون صرافان)، یوسف حسن پور، صمد کریمی (مدیر اداره صادرات بانک مرکزی) و امیر هامونی (مدیرعامل شرکت فرابورس) به عنوان دیگر اعضای هیات مدیره این شرکت تعیین شدند.

وعده هایی که برای راه اندازی بازار متشکل ارزی عملی نشد

دوم بهمن ماه 1397 بود که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی با حضور در برنامه تیتر امشب به عنوان سومین گفتگوی تلویزیونی خود، از راه اندازی بازار متشکل ارزی ظرف دو هفته آینده (یعنی ۱۷ بهمن‌ماه ۹۷) خبر داد. اما این بازار در تاریخ مذکور راه اندازی نشد.

در تاریخ 13 اسفند ماه 1397 رئیس کل بانک مرکزی در یک گفتگوی تلویزیونی دیگر، اعلام کرد که مقدمات راه اندازی این بازار فراهم شده اما صلاح بر این است که راه اندازی آن در فروردین ماه سال 98 صورت گیرد.

در 18 فروردین ماه 1398 عبدالناصر همتی در نشستی با اصحاب رسانه، با بیان اینکه یکی از دستورات نخستین جلسه شورای پول و اعتبار، بحث بازار متشکل ارزی است، گفت: روز شنبه (17 فروردین ماه 1398) اعضای هیئت مدیره بازار متشکل ارزی مشخص شدند و با توجه به اینکه کارهای نرم ‌افزاری و سخت‌ افزاری آن زمان می ‌برد، امیدواریم که تا پایان ماه جاری عملیاتی شود.

فروردین ماه هم به پایان رسید و باز هم خبری از راه اندازی بازار متشکل معاملات ارزی نشد. در 15 اردیبهشت ماه 1398 بود که یک مقام آگاه در گفتگو با خبرگزاری فارس اعلام کرد: اگر مشکلی به وجود نیاید، بستر‌های سخت ‌افزاری و نرم ‌افزاری بازار متشکل ارزی تا چند روز آینده تکمیل می ‌شود و هفته آینده این بازار آغاز به کار خواهد کرد.

این وعده راه اندازی بازار متشکل ارزی باز هم محقق نشد تا اینکه در مورخه  5 مرداد ماه سال جاری بود که جلسه ای فی ما بین محمود شکسته بند رییس هیئت مدیره و مدیرعامل بازار متشکل ارزی با رییس کل بانک مرکزی برگزار شد و در این جلسه اعلام شد که این بازار در آستانه عید قربان فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.

در حالی که همگان منتظر راه اندازی این بازار بودند، در مورخه 14 مرداد ماه 1398 اعلام شد که آغاز فعالیت بازار متشکل ارزی باز هم به تعویق افتاده است و این بار اعلام شد که زمان راه اندازی این بازار معلوم نیست!

در آذر ماه سال جاری نیز محمود شکسته بند طی مصاحبه ای گفت: همه چیز برای راه‌اندازی این بازار فراهم است و برای افتتاح رسمی آن، منتظر فرمان سیاست‌گذاران هستیم.

وی با بیان اینکه در حال حاضر ۱۲۳ صرافی مجاز بانک مرکزی به این بازار پیوسته‌اند، گفت: بیش از ۸۰ صرافی نیز پرونده خود را در این بازار تکمیل کرده و در حال انجام تست‌های سرد و گرم بازار هستند. به گفته شکسته‌بند، هشت بانک مهم کشور نیز به این بازار پیوسته اند.

چرا بازار متشکل ارزی در نیمه اول سال جاری راه اندازی نشد؟

تابناک اقتصادی در گفتگو با سه کارشناس در آبان ماه سال جاری به این پرسش پاسخ داد. وحید شقاقی شهری عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی گفت: در نیمه اول سال به دلیل اینکه روند قیمت در بازار ارز نزولی بود بانک مرکزی نخواست که با بازگشایی بازار متشکل ارزی این روند کاهشی را متوقف کند.

عباس آرگون عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران نیز گفت: من علت دقیق تعلل سیاستگذار برای دستور راه اندازی این بازار را نمی دانم اما شاید یکی از دلایل تعلل این باشد که چون بازار ارز چند ماهی است که به یک ثبات نسبی رسیده است و نرخ ارز در بازار آزاد کاهشی بوده سیاستگذار در حال حاضر تمایلی به راه اندازی این بازار نشان نمی دهد.

لاهوتی رئیس کنفدارسیون صادرات نیز گفت: به نظر می رسد با ساماندهی که در بازار ارز اتفاق افتاده و این بازار به آرامش رسیده است فعلا دولت این بازار را به حالت آماده باش نگه داشته و تمایلی به راه اندازی آن ندارد.

شایان ذکر است که عبدالناصر همتی رئیس‌کل بانک مرکزی نیز طی مصاحبه ای علت تأخیر در راه‌اندازی این بازار را برخی ارزیابی‌ها دانست و اعلام کرد که "این بازار به زودی راه‌اندازی می‌شود، اما باید به من ثابت شود که این بازار مشکلی برای کشور ایجاد نمی‌کند".

در روزهای پایانی سال 98 همچنان منتظر راه اندازی بازار متشکل ارزی

هر چند که طبق گفته کارشناسان شاید دلیل عدم راه اندازی بازار متشکل ارزی در نیمه اول سال جاری ثبات بازار ارز بوده است، اما در نیمه دوم سال جاری بازار ارز شرایط باثباتی را تجربه نکرده است و قیمت دلار دو بار کانال 14 هزار تومان را رد کرده است.

در هر دوی این عبور قیمت دلار از 14 هزار تومان، به اعتراف خود مسئولین بانک مرکزی این دلالان بوده اند که نقش داشته اند. از آنجایی که یکی از اهداف بازار متشکل ارزی مقابله با دلالان و سفته بازی در بازار ارز عنوان شده است، حالا پرسش از بانک مرکزی این است که چرا با توجه به اینکه همه زیرساخت های برای راه اندازی بازار متشکل ارزی فراهم شده، سیاستگذار دستور راه اندازی آن را صادر نمی کند؟

در چند بار گذشته که رئیس کل بانک مرکزی وعده راه اندازی بازار متشکل ارزی را داد، آیا به وی ثابت شده بود که راه اندازی این بازار مشکلی را ایجاد نخواهد کرد؟ اگر ثابت شده بود چرا در موعدهای وعده داده شده این بازار راه اندازی نشد، اگر ثابت شده بود که راه اندازی این بازار مشکل ایجاد می کند چرا خلف وعده کرد؟

هر چند که خبرهای غیررسمی منتشر شده حکایت از آن دارد که برخی صرافی ها معاملات آزمایشی بازار ارز را آغاز کرده اند اما هنوز این خبرها از سوی مسئولین تایید نشده است.

حیدر مستخدمین حسینی، کارشناس امور بانکی نیز طی مصاحبه ای در مورخه 18 اسفند 1398 اعلام کرده است: بازار متشکل ارزی یک پدیده تازه‌ای بوده که شکل گرفته و راه‌اندازی آن هم مقداری زمان می‌برد تا بازیگران اصلی آن بازار مشخص شود و وظایف، قانون‌مندی‌ها و استاندارهای آن نیز تعریف شود. در شرایط فعلی که اقتصاد ما دچار التهاب زیادی است راه‌اندازی این بازار زمان‌بر است.

به هر صورت چند روزی بیشتر به پایان سال 98 باقی نمانده است و با توجه به زمان بر بودن راه اندازی این بازار از دیدگاه کارشناسان احتمالاً راه اندازی رسمی این بازار به سال 99 موکول شود.