راهکارهای مقابله با احساس حقارت

کسی که تحقیر می‌شود نسبت به خود احساس بسیار بدی پیدا می‌کند. به او بی‌احترامی شده و قدر و منزلت او را مورد تردید قرار داده‌اند. گاهی چنان احساس حماقت و شرمندگی می‌کند و غرورش را از دست می‌دهد که ممکن است رفتاری حقارت‌بار در پیش بگیرد. در واقع با بی‌انصافی تمام و به زور، او را در موقعیتی بی‌ارزش قرار داده‌اند. او خود را نزد دیگران کم‌اهمیت می‌داند و همیشه دست‌پایین می‌گیرد. البته برخی افراد به سبب تواضع و فروتنی جلوی دیگران سر به زیر هستند، اما احساس حقارت کردن مقوله‌ای دیگر است.

در واقع تواضع، نوعی قدرت است. فرد فروتن بدون این‌که خود را کوچک و کم‌اهمیت بداند محدودیت‌هایش را می‌پذیرد و هرگز احساس بی‌ارزشی نمی‌کند. تواضع موجب می‌شود شخص مجبور نباشد مدام خود را توجیه کند و به خود اجازه می‌دهد از خطاهایش درس بگیرد و هرگز گرفتار خودخواهی نمی‌شود. اما تحقیر رخدادی است که در آن فرد در رابطه‌ای با قدرتی نابرابر و در موقعیتی پایین‌تر قرار دارد و مدام به ناروا به او توهین می‌شود. احساس حقارت، اغلب دردناک است و تا مدتی طولانی در خاطره‌ها باقی می‌ماند.

فرد تحقیر شده دچار خشم و غضب و انتقامجویی می‌شود. ممکن است دست به اقداماتی مجرمانه بزند تا ثابت کند به اندازه کافی قوی است و اگر هم توانایی ابراز وجود نداشته باشد و به دنبال انتقامجویی هم نباشد و درعین حال نتواند احساس بد نسبت به خود را کنترل کند، دچار اضطراب و عذاب ناشی از آن می‌شود که زندگی را به کامش بسیار تلخ می‌کند.

انواع رفتارهای تحقیرآمیز

انسان‌ها با روش‌ها و رفتارهای متفاوت همنوع خود را تحقیر می‌کنند. از میان این رفتارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در برابر سخنان دیگران سکوت کردن به گونه‌ای که به آنها بفهمانید حرف‌هایشان ارزش شنیدن ندارد یا آنها را مجبور کنید بی‌دلیل منتظرتان بمانند.

نپذیرفتن دیگران، ترک کردن و آنها را تنها گذاشتن

ارزش وجودی دیگران را انکار کردن

با دیگران همچون حیوانات یا اشیا رفتار کردن

در حق دیگران بی‌انصافی کردن

روی دیگران تسلط داشتن و کنترل آنها

تهدید و سوءاستفاده کردن: کلامی، فیزیکی یا حتی جنسی

کتک‌کاری و صدمه جسمی رساندن

تنزل رتبه و مسئولیت دادن، عنوان فردی را از او گرفتن و حتی خلع مقام کردن

خیانت کردن، گول زدن یا دروغ گفتن به فرد. به این ترتیب قصد دارید حماقت آن فرد را به او ثابت کنید. اما در حقیقت از اعتماد او سوءاستفاده کرده‌اید.

ریشخند کردن دیگران، دست انداختن و نگاه تحقیرآمیز به آنها

شوخی‌های بی‌مورد و نامناسب و قرار دادن دیگران در وضعیتی نامناسب

اتهام ناروا زدن

درجمع به فردی بی‌احترامی کردن و او را کوچک شمردن

فقر، بیکاری، بدهی، ورشکستگی، بی‌خانمانی، تنبیه و زندانی شدن از شرایط تحقیرآمیز است.

وابستگی بویژه به افراد ضعیف‌تر

دیگران را به انجام دادن کاری مجبور کردن

رفتاری خشونت‌آمیز با دیگران داشتن

گرفتن آزادی‌های فردی و تحت کنترل درآوردن دیگران

بد جلوه دادن ارزش‌ها، باورها، نژاد، جنسیت، ظاهر و شخصیت دیگران

ارزش وجودی دیگران را با معیارهای نامناسب و ناروا سنجیدن

غلبه بر احساس حقارت

افراد به روش‌های متفاوت با احساس حقارت و تحقیر شدن برخورد می‌کنند. رفتارهای خشونت‌آمیز یکی از واکنش‌هایی است که ممکن است از فرد تحقیر شده برخیزد. اما می‌توانید در چنین موقعیت‌هایی روش‌هایی به کار بندید و خودرا از صدمه و آسیب این نوع رفتارها حفظ کنید.

1ـ قبل از هرچیز بدانید که تنها نیستید.

اگر فکر می‌کنید شما تنها فرد روی این کره خاکی هستید که درحق او بی‌انصافی شده است، دوباره بیندیشید؛ زیرا بدون تردید می‌توانید افراد بسیاری را بیابید که در بحرانی مشابه شما قرارگرفته‌اند و حداقل یک بار در زندگی چنین حسی را تجربه کرده‌اند.

2ـ فرد تحقیرکننده را نادیده بگیرید.

این کار بسیار سخت است، اما یکی از موثرترین روش‌ها در برابر آسیب تحقیرشدن، نادیده گرفتن فرد تحقیر کننده و پاسخ او را ندادن است. حتی اگر از درون احساس خشم و غضب فراوان کردید، سعی کنید کلامی بر زبان نرانید و از محل بیرون بروید. این روش با نام کمتر سخن گفتن و آرامش بیشتر داشتن معروف شده است. مسلما هنگام رفتارهای تحقیرآمیز دیگران احساس می‌کنید هزار بار می‌میرید، اما اگر در لحظه واکنش نشان دهید ممکن است اطرافیان را نیز به گفتن جملاتی تحریک کنید که احساس‌تان را بدتر کند. بنابراین بهتر است چیزی نگویید و فرد تحقیرکننده را نادیده بگیرید.

3- رفتارهای تحقیرآمیز را به تفریح و شوخی تبدیل کنید.

این روش نیز بسیار نتیجه‌بخش است. شما می‌توانید با استفاده از ابزار شوخی و طنز شرایط بد تحقیرآمیز را کنترل کنید. بهترین کار، خنداندن اطرافیان است. مثلا می‌توانید جملات فرد تحقیرکننده علیه خود را با رفتارهای طنزآمیز به سوژه‌ای خنده‌دار تبدیل کنید. مثلا در برابر سخنانش با لحنی سخره‌آمیز بگویید ممنون از لطف‌تان! این برخورد نه تنها اطرافیان را به خنده وامی‌دارد حتی ممکن است فرد تحقیرکننده را هم به عقب رانده و از تنش بین‌تان تاحد زیادی بکاهد.

4ـ عصبانی نشوید.

بدترین کاری که می‌توانید در برابر رفتارهای تحقیرآمیز کنید، عصبانی شدن است. مسلما عصبانیت هیچ کمکی به شما نمی‌کند. در حقیقت روشی است که در نهایت شما را به بن‌بست می‌کشاند. البته اگر بتوانید پاسخی درست و محکم به فرد تحقیرکننده بدهید که او را سرجایش بنشاند واکنش خوبی است، اما اگر در برابر رفتارهای تحقیرآمیز واکنشی پر از خشم نداشته باشید بزرگ‌ترین لطف را به خودتان کرده‌اید. در کل به یاد داشته باشید وقتی کسی شما را تحقیر می‌کند درواقع خودش را تحقیر کرده است؛ چراکه در جمع، رفتار تحقیرآمیز با دیگران داشتن بسیار نامطبوع و ننگین است. بنابراین وقتی در چنین موقعیتی عصبانی نشوید و رفتاری موقر از خود نشان دهید به او سخت‌ترین درس زندگی‌اش را یاد می‌دهید.

5 ـ اصلا فکر نکنید.

این اشتباهی است که تقریبا همه انجام می‌دهند. انسان همیشه نسبت به این‌که دیگران در مورد او چه فکری می‌کنند، نگران است. البته فراموش کردن لحظات سخت تحقیر شدن بسیار مشکل است، اما غیرممکن نیست. هرچقدر به چنین رفتاری بیشتر فکر کنید نسبت به آن احساس بدتری خواهید داشت. بهترین روش این است که با سرگرم کردن خود با کارهایی که دوست دارید این نوع رفتارهای ناراحت‌کننده را فراموش کنید. البته مسلما این برخوردها کم اهمیت نیستند و بسیار عذاب‌دهنده‌اند، اما آنقدر هم شایسته توجه نیستند. حتی اگر کل روزتان را با فکر کردن به آن بگذرانید نه‌تنها نمی‌توانید از آسیبی که رسانده کم کنید، بلکه شدت آن را هم بیشتر می‌کنید. به آن توجه نکنید و به زندگی‌تان برسید.

6ـ مخفی نکنید.

اگر با شما رفتار تحقیرآمیز داشته‌اند، ممکن است تصمیم بگیرید آن را پنهان کنید. اما بدترین کار روبه‌رو نشدن با چنین شرایطی است. هرگز از چنین موقعیت‌هایی فرار نکنید، بلکه با آنها مقابله کنید و توانایی خود را به رخ بکشید.

7ـ گاهی اوقات رفتارهای تحقیرآمیز چنان عذاب‌دهنده است که نمی‌توانید از عهده آن برآیید و بشدت مضطرب و افسرده می‌شوید. در این گونه مواقع به جای گوشه‌ای نشستن و غمگین شدن و به طور کلی دست از زندگی شستن به دیدن مشاور یا حتی دوستان صمیمی که به آنها اعتماد دارید رفته و با همصحبتی آنها بر این احساس بدتان غلبه کنید.