تعهدات هر یک از طرفین در توافق هسته ای چگونه نظارت و ارزیابی می شود؟ این سؤالی است که این روزها بسیاری درباره آن می پرسند. بر طبق سند لوزان، آژانس بین المللی انرژی اتمی، تنها وظیفه راستی آزمایی اقدامات و تعهدات ایران در متن برجام را بر عهده دارد، ولی نمی تواند مستقل در خصوص نقض تعهدات ایران، رأیی صادر کند.
به گزارش «تابناک»، یکی از دغدغه‌های تیم ایرانی و البته طرف مقابل در طول مذاکرات همواره این بوده که در صورت نقض تعهدات هر یک از طرفین در طول اجرای برجام، چه نهادی وظیفه ارزیابی و صدور حکم در این زمینه را دارد؟
اکنون دو طرف بر سر تشکیل یک کمیسیون مستقل در این زمینه به توافق رسیده اند؛ کمیسیونی که ضمن بررسی تعهدات هر یک از طرفین در فرآیند اجرا، موارد نقض این تعهدات را در صورت لزوم و در صورت وقوع گزارش کرده و در ساز و کاری که در این کمیسیون وجود دارد به رأی خواهد گذاشت.
ایران، آژانس بین المللی انرژی اتمی و کشورهای 1+5 هر یک نماینده ای در این کمیسیون خواهند داشت. چنانچه هر یک از طرفین دعوایی را در خصوص نقض تعهدات طرف مقابل به این کمیسیون اعاده کند، این کمیسیون در جلسه و یا جلساتی موضوع را بررسی کرده و در خصوص آن حکمی صادر می کند.
بدین ترتیب با تشکیل این کمیسیون یکی از مهم ترین دغدغه‌های تیم مذاکراتی ایران یعنی مسأله بازگشت پذیری خود کار تحریم‌ها که به نوعی مستقیم چین و روسیه را نیز نگران کرده بود منتفی شده است.
تصمیمات در این کمیسیون به صورت اکثریت بوده و حق رأی وتو برای هیچ یک از اعضا در این فرآیند تعبیه نشده است. نقطه قوت این ساز و کار این است که هیچ یک از طرفین نمی تواند نظر جمعی کمیسیون را به سلیقه خود وتو کند.
در اثنای مذاکرات کنونی و پیشین، چین و روسیه با فرآیند بازگشت پذیری خودکار تحریم ها مخالفت سرسختی می کردند و نگران این بودند که در این فرآیند حق وتوی خود را از دست بدهند. در ساز و کار تعبیه شده، ضمن اینکه بازگشت پذیری خودکار تحریم ها منتفی شده است، تصمیمات به صورت اجماعی حاصل خواهد شد.
نقطه قوت این اجماع رأی در این است که عمدتا از لحاظ موازنه سیاسی و جبهه بندی بین المللی دو بلوک ایران، روسیه و چین از یک سو و بلوک آمریکا و اروپا از سوی دیگر در کمیسیون تشکیل شده موازنه به وجود می آورند و از آنجا که تصمیمات باید اکثریتی تصویب شوند، معمولا همه طرف ها ملزم می شوند با تعامل مشکلات پیش آمده احتمالی را حل کنند.
نقطه ضعف اعمال حق وتو در این کمیسیون به مسأله برخورد سلیقه ای هر یک از طرفین بر می گردد. در صورتی که ساز و کار اعمال حق رأی وتویی تصویب می شد، همواره بیم آن می رفت که اعضا رأی اکثریت را وتو کرده و تصمیمات به بن بست کشیده شود. با این راه حل همه دغدغه های طرف های مذاکراتی مورد لحاظ قرار گرفته و به نوعی با راه حل بینابینی، یکی از مهم ترین اختلافات بین طرفین حل شد.
موضوع مهم دیگر در این فرآیند این است که نقش ایران به عنوان یک وزنه مستقل در این کمیسیون مورد پذیرش قرار گرفته است؛ به عبارت دیگر، ایران نیز به عنوان یکی از طرفین دعوا هم در مورد مسائل و دعاوی که علیه این کشور به وجود می آید، اعمال نظر می کند و هم قدرت پیگیری دعاوی و مسائل خود در قبال دیگر اعضا را در کمیسیون به صورت مستقل خواهد داشت.
ساز و کار تشکیل این کمیسیون به عنوان یکی از اسناد الحاقیه توافق جامع در بیست صفحه تهیه شده و پس از اعلام حصول توافق منتشر خواهد شد.
گزارش از سید صاحب صادقی، روزنامه‌نگار مستقر در وین 
