«می‌گویند ایدز کشنده است و به همین دلیل کسی درباره‌اش حرفی نمی‌زند. هر وقت هم حرفی به میان می‌آید می‌گویند بحثش را باز نکنید چون در جامعه تنش ایجاد می‌کند.» این‌ها را مینو محرز می‌گوید؛ کسی که 30 سال است همه زندگیش را وقف مراقبت و درمان بیماران اچ آی وی مثبت کرده است.
به گزارش ایران، او رئیس «مرکز تحقیقات ایدز بیمارستان امام خمینی» و عضو شورای برنامه‌ریزی کرسی یونسکو در زمینه آموزش سلامت است. چهره مهربانی دارد و با آغوش باز درخواست مصاحبه با ما را درباره موج سوم HIV می‌پذیرد. حرف‌های زیادی دارد و معتقد است رسانه‌ها بویژه تلویزیون در پیشگیری از موج سوم این بیماری کوتاهی کرده‌اند.
شما چند سال است که در مورد گسترش انتقال ایدز از طریق تماس جنسی هشدار می‌دهید. برای پیشگیری از این موج چه کاری در جامعه انجام شده است چون به نظر می‌رسد صحبت کردن در مورد رفتارهای جنسی پرخطر همچنان یک تابو است و خیلی شفاف نمی‌توان راجع به آن صحبت کرد. مینو محرز در مورد اطلاع‌رسانی موج سوم ایدز با چه موانعی روبه‌رو است؟بزرگ‌ترین مشکل ما انکار کردن است. نمی‌خواهیم واقعیت‌ها را قبول کنیم که انتقال ایدز از طریق روابط جنسی پر خطر در جامعه ما وجود دارد. من مثال «مثل کبک سرش را زیر برف می‌کند» را برای انکار موج سوم به‌کار برده ام. هنوز هم که هنوز است انکار می‌کنند که شیوع اچ آی وی از راه تماس جنسی پر خطر وجود دارد و بدتر از آن هیچ نوع آموزشی نه از سوی آموزش و پرورش و نه از سوی رسانه‌ها درباره انتقال ویروس ایدز از طریق موج سوم یا انتقال از راه تماس جنسی پر خطر داده نمی‌شود. در حالی که ارتباط جنسی یک غریزه طبیعی است و در تمام متون دینی از جمله رساله‌های عملیه نیز راجع به آن صحبت شده است. دین راجع به مسائل جنسی خیلی شفاف صحبت کرده است. اماسؤال ما این است چرا آموزش و پرورش راجع به رفتارهای جنسی آموزش نمی‌دهد؟ چرا پدر و مادرها با بچه‌ها درباره مسائل جنسی صحبت نمی‌کنند؟چرا رسانه‌ها به این مسائل نمی‌پردازند و چرا آموزش و پرورش مهارت‌های خوب زندگی کردن را به بچه‌ها یاد نمی‌دهد؟ آسیب‌های اجتماعی در همه جوامع وجود دارد. باید قدرت نه گفتن را به بچه‌ها یاد داد و آموخت که بی‌بند و باری چیست. وقتی چیزی از رفتارهای جنسی نمی‌دانند، وارد جامعه که می‌شوند، این مسائل پیش می‌آید. الان هم که رفتار جنسی پر خطر در جامعه وجود دارد باید بیشتر در موردش اقدام شود اما باز هم قبول نکردن و انکارش بزرگ‌ترین ضربه‌ای است که به جامعه و جوانان می‌زند. بنابراین من علت اصلی این نوع روند روبه افزایش ایدز را در درجه اول ناآگاهی جوانان در مورد رفتارهای جنسی پرخطر و رفتار جنسی پرخطر می‌دانم. متأسفانه به نظرم کم کاری آموزش و پرورش و رسانه‌ها موجب ناآگاهی جوانان در مورد رفتارهای جنسی شده است.
اردیبهشت سال 93 بود که شما افزایش بیماران اچ آی وی از طریق رابطه جنسی را مطرح کردید. آیا افزایش ناگهانی آمار مبتلایان از راه تماس جنسی باعث شد نسبت به موج سوم هشدار دهید؟4 سال پیش کاهش آسیب در معتادان تزریقی را شروع کردیم، آخرین آمار زمستان 93 نشان می‌دهد 12درصد مبتلایان به ایدز زنان و 88 درصدشان مردان بوده‌اند. وزارت بهداشت هر سه ماه یک بار آمار مبتلایان را اعلام می‌کند. 9/99 درصد مراجعه‌کنندگان به مرکز تحقیقات ایدز بیمارستان امام خمینی(ره) از طریق تماس جنسی آلوده شده‌اند. همه جای ایران هم کسانی که این بیماران را ویزیت می‌کنند همین را می‌گویند. الان کمتر کسی را می‌بینیم که به علت اعتیاد تزریقی به ویروس اچ آی وی مبتلا شود. اگر هم مبتلا به ایدز از طریق اعتیاد تزریقی وجود دارد از قبل مبتلا بوده و نمی‌دانسته است و برخی از همین افراد همسران‌شان را مبتلا کرده‌اند ولی الان علت غالب مراجعه‌کنندگان به خاطر تماس جنسی است که خیلی شدت پیدا کرده است مثلاً پیش از این آمار انتقال اچ آی وی از طریق آمیزشی 3 درصد بود اما الان نزدیک 15درصد شده یعنی افزایش چند برابری داشته است.
این موج چه تعداد تلفات در کشور داشته است؟متأسفانه افرادی که از راه تماس جنسی مبتلا می‌شوند چون هیچ نوع آموزشی به آنها داده نمی‌شود و هیچ وقت به فکر ابتلا به این بیماری نیستند و اصلاً فکر نمی‌کنند ایدز وجود دارد بنابراین به دنبال آزمایش نمی‌روند به همین خاطر اخیراً من مریض‌هایی را می‌بینم که همگی جوان هستند و در مرحله پیشرفته ایدز نزد ما می‌آیند، بنابراین تلفاتی هم که موج سوم به دنبال خواهد داشت به دلایلی که گفتم بیشتر از این خواهد شد.
به نظر شما پزشکان در مورد شیوع موج سوم ایدز به اندازه کافی آگاهی دارند؟بله، ولی مثل اینکه فراموش می‌کنند که این بیماری هم وجود دارد. متأسفانه خیلی‌ها فکر می‌کنند هنوز این بیماری بین مصرف‌کنندگان مواد مخدر رواج دارد. فکر نمی‌کنند یک فرد عادی هم می‌تواند اچ آی وی داشته باشد و از همه مهم‌تر خود فرد است که راجع به انتقال اچ آی وی اصلاً چیزی نمی‌داند. این مسأله برای ما خیلی نگران‌کننده شده است. اخیراً بیمارانی را که همه هم جوان هستند در مرحله پیشرفته ایدز می‌بینید یعنی نه خودش آزمایش داده و نه حتی اگر مراجعاتی به پزشک داشته پزشک به فکر تست اچ آی وی بوده است به همین خاطر متأسفانه روند روبه افزایش است و زن و مرد گرفتار می‌شوند.
آماری هم دارید که نشان دهد چه تعداد از بیماران در مرحله پیشرفته بیماری جانشان را از دست می‌دهند؟الان آمار دقیق نداریم. در تمام این 30سالی که مریض اچ آی وی می‌بینم و تحت مراقبت و درمان قرار می‌دهم، اخیراً میزان مرگ و میر ناشی از ویروس اچ آی وی را در بیمارانی که در مرحله پیشرفته مراجعه می‌کنند بیشتر از قبل می‌بینم. افرادی که سوء مصرف مواد مخدر دارند در زندان یا مراکز کاهش آسیب، غربالگری می‌شوند ولی جایی نیست که این افراد غربالگری شوند. همچنین مسأله بعدی این است که در بیماری ایدز ما سراغ مریض نمی‌رویم. یعنی نه مقرون به صرفه است و نه علمی است که همه را غربالگری کنند تا ببینند چه تعداد اچ آی وی مثبت هستند. خود آن افراد باید به ما مراجعه کنند. جوان‌ها نمی‌دانند در سراسر ایران حدود 100 مرکز داریم که مشاوره و تست
اچ آی وی مجانی می‌گیرند. سیستمی که اخیراً وزارت بهداشت راه انداخته و در دنیا هم وجود دارد PIT نام دارد، یعنی تمام کسانی که درمانگر هستند باید با جوانان صحبت کنند تا چنانچه «های ریسک» باشند توصیه شود که تست بدهند. وزارت بهداشت نیز قرار شده امکانات تست اچ آی وی را فراهم کند اما در هر حال جوانی که از طریق تماس جنسی بیمار شده اصلاً به هیچ کدام از این مراکز مراجعه نمی‌کند. ما نمی‌توانیم دنبال کسی برویم که بیاید و تست بدهد. آنها باید بیایند و تست بدهند اما حداقل تشویق کردن‌شان در تمام سطوح خیلی خوب است. اگر وزارت بهداشت برنامه PIT را راه بیندازد شاید تعداد بیشتری از جوانان برای تست اچ آی وی مراجعه کنند.
برنامهPIT دقیقاً قرار است چکار کند؟(providing initiative taste) یعنی هر فردی که به دندانپزشک، آزمایشگاه تشخیص طبی ، متخصص یا حتی ماما مراجعه می‌کند آنها باید این فرد را تشویق کنند که اگر علائمی دارد یا رفتار پر خطر می‌بینند یا می‌دانند که به صلاح است این فرد تست اچ آی وی بدهد، او را راهنمایی و تشویق کنند. چون فرد فکر می‌کند باید حتماً به اصطلاح اعتیاد داشته باشد تا ویروس ایدز بگیرد. هیچ فکر نمی‌کند از راه تماس جنسی هم این بیماری انتقال پیدا می‌کند. آن اوایل که تلویزیون درباره ایدز برنامه داشت فقط در مورد دندانپزشکی و آرایشگاه ها صحبت می‌کرد. من همیشه می‌گفتم شما چرا مسأله جنسی را کنار می‌گذارید و سراغ چیزهایی می‌روید که در دنیا گزارشش کم بوده است.
کشورهای غربی به این دلیل توانستند شیوع جنسی ایدز را کنترل کنند که به طور شفاف و بی‌پرده مسائل را برای مردم بازگو می‌کنند؟نخستین بحث در پیشگیری از ایدز از راه تماس جنسی خویشتنداری است. خویشتنداری باید به جوانان آموزش داده شود ولی چون سن ازدواج بالا‌تر رفته و فرد نمی‌تواند به دلایل اقتصادی ازدواج کند همه این‌ها بالاخره روی ازدواج تأثیر می‌گذارد و این تماس‌ها پیش می‌آید. دومین عامل وفاداری است. یعنی هر فردی باید فقط یک پارتنر(شریک جنسی) داشته باشد. پیشگیری از ابتلا به اچ آی وی از طریق تماس جنسی سه تا اصل دارد که به انگلیسی ABC گفته می‌شود. A یعنی خویشتنداری، Bیعنی وفاداری و در صورتی که هیچ یک از این اصل‌ها رعایت نشود C یعنی استفاده از کاندوم، وقتی هیچ کدام را انجام نمی‌دهند مبتلا می‌شوند. من مریضی داشتم که 4تا زن داشت و هر 4 زن را مبتلا کرده است. بنابراین اگر فرد آگاهی نداشته باشد ازدواج موقت خودش مشکل ایجاد می‌کند. خویشتنداری در دین وجود دارد و دستور اسلام هم این است که قبل از ازدواج تماس جنسی وجود نداشته باشد. دیر ازدواج کردن خودش یک عامل است از طرفی تعداد طلاق هم متأسفانه بالا رفته است. این‌ها افراد را در معرض تماس‌های جنسی که از نظر دین ما قاعدتاً نباید باشد، قرار می‌دهد. ما مراجعه زیادی هم داریم و بیشتر‌شان «ایدز فوبیا» دارند.
شما به وفاداری اشاره کردید. الان وفاداری حلقه گمشده در برخی از خانواده‌ها است. من همیشه می‌گویم برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های ترکیه‌ای و کلمبیایی که متأسفانه در جامعه ما مطرح شده است جز اینکه بی‌بند و باری را در جامعه آموزش می‌دهند چه چیز دیگری دارند؟ مردم را آموزش بدهید. واقعاً یک گسستگی بسیار وحشتناکی در فرهنگ اجتماع و فرهنگ وفاداری ایجاد شده و اخلاق اجتماعی و زناشویی در خطر است. البته هنوز تعداد خیلی زیادی خانواده‌های وفادار خویشتندار وجود دارد. من الان 30 سال است با جوان‌ها سر و کار دارم بیشتر جوان‌ها الان به خاطر رفتار پر خطر می‌آیند.
به نظر شما وزارت بهداشت چه کاری برای پیشگیری از موج سوم ایدز انجام داده است؟ببینید وزارت بهداشت تمام برنامه‌هایش را تهیه می‌کند و هر 4 سال یک بار استراتژی جدید را به هیأت دولت می‌دهد اما سازمان‌ها در بحث اجرا با وزارت بهداشت همکاری نمی‌کنند. از همه بدتر رسانه‌ها بخصوص تلویزیون است که 80درصد روی مردم تأثیر دارد. در همان اوایل اپیدمی ایدز در 80درصد شهرهای ایران مطالعه‌ای انجام دادند که مردم برای نخستین بار کلمه ایدز را از تلویزیون شنیده بودند. اما این رسانه سکوت کرده است. شما یک بار در برنامه فوتبال که میلیون‌ها جوان مسابقه فوتبال را نگاه می‌کنند، دیده‌اید که غیر از آنکه چیپس و پفک تبلیغ می‌کنند راجع به ایدز هم تیزرهای آموزشی زیرنویس کنند. رسانه‌ها خیلی کم در مورد ایدز صحبت می‌کنند.
منظور شما این است که وزارت بهداشت استراتژی‌هایش را می‌دهد ولی در اجرا مشکل دارند؟ایدز یک مشکل بهداشتی نیست، ایدز یک مشکل اجتماعی است. تمام نهادهای دیگر و وزارتخانه‌ها و رسانه‌ها باید برای پیشگیری از آن همکاری کنند. وزارت بهداشت استراتژی می‌دهد، در مراکز درمان مراقبت را انجام می‌دهد و بودجه برای این مسأله می‌گذارد. برنامه‌های 5 ساله کاربردی هم دارد بقیه که کمک و همکاری نمی‌کنند ارگان‌ها هیچ وقت با هم هماهنگ نبوده‌اند.
خانم دکتر شما در مصاحبه‌های قبلی‌تان که در مورد موج سوم ایدز هشدار دادید بیشتر اشاره داشتید که آمار زنان خیلی بیشتر از مردان روبه افزایش است. چند هفته پیش هم برنامه‌ای با معاونت امور زنان ریاست جمهوری داشتید و باز هم به شیوع اچ آی وی از طریق زنان خیابانی اشاره کردید.
بالاخره چون هفته سلامت زنان هم بود خوب است راجع به این مسائل هم صحبت شود. توصیه فقط به خانم‌ها نیست به همه جوان‌ها است که تماس‌های جنسی مطمئن را یاد بگیرند. در کشور ما به علت اینکه موج دوم ایدز در مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی بود بیشتر آمار را مردها تشکیل می‌دادند در نتیجه آمار شیوع اچ آی وی در موج دوم 94 درصد مردان و 6 درصد زنان بود. این 6درصد هم بیشتر خانم‌هایی بودند که همسران مصرف‌کننده داشتند. بعد کم کم که انتقال ایدز به طرف تماس جنسی رفت تعداد زنان بیشتر شد. از جمله خانم‌هایی که فوق‌العاده در معرض خطر هستند و خودشان می‌توانند جامعه را مبتلا کنند زنان خیابانی هستند. مطالعات نشان می‌دهد حدود 5 درصد زنان خیابانی در تهران و کشور مبتلا به اچ آی وی هستند. این آمار بیشتر هم می‌شود چون سن ازدواج بالا رفته است. در سطح تهران بیش از 500 خانم کارتن خواب داریم که اچ آی وی در آنها بالاست.
مسأله دیگری که بین زنان کارتن خواب یا خیابانی وجود دارد اینکه این زنان بچه دارهم می‌شوند و بچه‌ها را می‌فروشند این کار کودکان مبتلا به اچ آی وی را هم افزایش داده است؟خیلی زیاد و حتی کودکان معتاد. من در همان مرکز دیدم بچه شیرخوار سندروم ترک داشت. این زنان وقتی از وسایل پیشگیری استفاده نمی‌کنند حتی اگر خودشان هم نخواهند باردار می‌شوند و بعد هم بچه‌های‌شان را سر راه می‌گذارند. ما داشتیم کسانی را که بچه را قبول کردند و بچه اچ آی وی مثبت بود.
اگر بخواهیم عامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و خانوادگی را در مبتلایان به اچ آی وی تفکیک کنیم بیشتر کدام عامل تأثیر‌گذار است؟بسیاری از مریض‌های جدید، پولدار، تحصیلکرده و در سطح خیلی عالی جامعه هستند. تحصیلات عالی مانع این نمی‌شود که شما فرهنگ استفاده از وسایل پیشگیری را هم بلد باشید. چون باید این‌ها را خارج از درس آگاهی و آموزش داد. فردی که درسش عالی است و از بهترین دانشگاه فارغ التحصیل شده ولی اچ آی وی گرفته می‌گوید: «من نمی‌دانستم.»
از منظر شما چه راهکارهای کارآمدی را برای پیشگیری از این بیماری از طریق رابطه جنسی می‌توان پیشنهاد داد که در چارچوب و قالب فرهنگی و سطح پذیرش جامعه ما بگنجد؟از سال‌ها پیش مسئولان وزارت بهداشت این مسأله را با آیات عظام و تمام بزرگان دین در میان گذاشتند و آنها خیلی ابراز نگرانی کردند. از نظر دینی ما هیچ عامل بازدارنده‌ای در مقابله با شیوع ایدز نداریم. آیات عظام در قم دستور داده‌اند که هر چه زودتر اقدام‌های پیشگیری از شیوع موج سوم ایدز انجام شود. همان ابتدا هم که اپیدمی ایدز در زندان‌ها مطرح شد، دستور رهبری بود که این خبر بسیار نگران‌کننده است و هر سه قوه باید برای پیشگیری از آن وارد شوند. اگر مشکل همین‌گونه پیش برود به طرز وحشتناکی ویروس اچ آی وی عمومی می‌شود.
پس چه راهکاری برای پیشگیری از موج سوم باقی ماند؟آگاهی دادن خیلی مستمر و سریع از طریق همه جا. از آموزش و پرورش گرفته تا رسانه‌ها که من اسم آن را سکوت مرگبار برای جامعه گذاشته ام. اولیا باید آگاهی پیدا کنند که مشکل برای فرزندان‌شان وجود دارد. چند وقت پیش دیدم زوجی می‌خواستند با هم ازدواج کنند برای تست اچ آی وی آمده بودند. ما نمی‌توانیم آزمایش اچ آی وی را برای ازدواج اجباری کنیم. هیچ جای دنیا هم مقرون به صرفه نیست چون عفونت اچ آی وی در دوره «پنجره» مخفی است و ممکن است چیزی نشان ندهد. آن چیزی که ما توصیه می‌کنیم باید به جوان‌ها آگاهی داده شود. مثبت بودن دلیل ازدواج نکردن نیست. گاهی حتی فرد می‌داند قرار است با فرد اچ آی وی مثبت ازدواج کند ولی در آن حد آگاهی دارند که می‌دانند می‌توانند به همدیگر بیماری را انتقال ندهند. بیماری ایدزکشنده نیست و قابل کنترل است حتی می‌توانند بچه دار هم شوند. مشکل اصلی این است که به ما مراجعه نمی‌کنند. در حال حاضر 30هزار بیمار اچ آی وی مثبت ثبت شده است اما سه برابر این مقدار بیمار داریم و ما فقط یک سوم بیماران را کشف کرده‌ایم.
در جامعه ما معمولاً ترس از انتقال ایدز از طریق معتادان تزریقی وجود دارد اما ترس از انتقال بیماری از زنان خیابانی گویا خیلی اهمیت ندارد.علت آن ناآگاهی است. بالاخره کسی که شریک جنسی زیاد دارد باید بداند امکان ابتلا به تمام بیماری‌های منتقل شده از طریق تماس جنسی وجود دارد. مثل پینگ پنگ است؛ بیماری را از زنان کارگر جنسی می‌گیرد و به بقیه می‌دهد. در مطالعه‌ای که داشتیم این زنان التماس می‌کردند کلینیک‌های خاصی باشد تا مشکلات بهداشتی‌شان را درمان کنند. به خاطر انگ و غیر قانونی بودن روابط‌شان به کلینیک‌های عمومی مراجعه نمی‌کنند به همین خاطر پیشنهاد دادیم که کلینیک‌های خاصی آنها را پذیرش کنند.
شما آینده شیوع ایدز را در ایران در مقایسه با کشورهای غربی چگونه می‌بینید؟کشورهای غربی به علت آگاهی و آموزشی که به مردم و جوانان دادند مشکل چندانی در رابطه با شیوع ایدز ندارند و روند در آنجا کنترل شده است. در کشورهای آفریقایی نیز به خاطر خدمات درمانی که «ان جی او» ها می‌دهند روند ایدز پایین آمده است اما در آسیا شیوع ایدز بالا می‌رود و در آسیای میانه بیداد می‌کند. در خاورمیانه و آفریقای شمالی که کشور ما نیز جزو آن منطقه است، نتوانستند جلوگیری کنند. جمعیت جوان کشور ما نسبت به کشورهای اطراف از همه بیشتر است و این خطر بیشتری برای ما ایجاد می‌کند.
حرف آخر شما...من خیلی نگران سلامتی جوانان جامعه هستم. واقعاً هر زمان جوانان به مطب و کلینیک می‌آیند قلبم می‌ایستد. باید با شفاف بودن در عملکردمان دست به دست هم بدهیم که بتوانیم جلو پیشرفت این بیماری را که به کل جامعه کشیده می‌شود و خیلی خطرناک هم خواهد بود، بگیریم و شفاف اطلاع‌رسانی کنیم، اینکه در لفافه چیزی را بگوییم درست نیست. موج سوم با سرعت بالا می‌رود که چاره آن آگاهی دادن و شفاف بودن در اطلاع‌رسانی است. الان ابعاد معنوی سلامت خیلی اهمیت پیدا کرده است و باید در جوانان تقویت شود. باید سعی کنیم مقداری خوب زندگی کردن را به جوانان آموزش دهیم. آموزش و پرورش فکر می‌کند مهارت زندگی مسواک زدن و دست شستن است. دانش‌آموزان باید مهارت نه گفتن به آسیب اجتماعی را یاد بگیرند. چه کسی نه گفتن به بی‌بند و باری‌ها را به بچه‌های ما یاد داده است؟30سال است از تلویزیون درخواست می‌کنیم کاری بکنند، اگر هم برنامه اچ آی وی داشته باشند همگی 12 شب است که همه می‌خوابند.
