«طرح جابر»؛ این نام برای والدین بسیاری از دانش آموزان آشناست، به ویژه آن دسته از والدین که فرزندانشان در مدارس پویا تر مشغول به تحصیل هستند و به واسطه پیگیری های اولیای مدرسه، با این دست برنامه ها آشنا می‌شوند.
به گزارش «تابناک»، در روزگاری که سهم مدارس در پرورش دانش آموزان بسیار ناچیز خوانده میشود و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تغییرات پی در پی نظام های آموزشی، دروس و ... موجب افت محسوس آموزشی در مدارس نیز شده، چند سالی است که طرحی در سطح مدارس ابتدایی کشور به اجرا درمی‌آید که بی سابقه و قابل تقدیر است.
طرحی که نام کیمیاگر مشهور ایرانی و «پدر علم شیمی»، جابر بن حیان، دانشمند قرن دوم هجری خورشیدی (متولد سال 100 هـ خ) بر آن قرار گرفته و به پروژه‌های علمی دانش آموزان اختصاص دارد و قرار است مقدمه تربیت دانش آموزانی کارآزموده در زمینه های پژوهشی باشد، اما هنوز اسیر اشکالاتی بسیار ساده و باور ناپذیر است.
کافی است، سراغ والدین دانش آموزان ابتدایی بروید و از ایشان درباره طرح جابر بپرسید تا دریابید یا از وجود آن ناآگاهند، یا جز کلیتی که توسط اولیای مدارس به ایشان انتقال یافته، چیزی نمی‌دانند. حال آنکه افق طراحی این پروژه بزرگ دانش آموزی، آشنا نمودن دانش آموزان با بستر مطالعات و تحقیقات آکادمیک و فراهم کردن امکان شکوفایی استعدادهای ایشان در ادامه راه است، به گونه ای که طرح جابر را مقدمه امثال جشنواره دانش آموزی خوارزمی و در امتداد هدف‌گذاری‌های علمی کشور می‌خوانند.
با این حساب جای تعجب دارد که ببینیم برخی از والدین آشنا با آن، نمی‌دانند چرا چنین طرحی «جابر» نام گرفته، آگاهی ندارند که این نام برگرفته از نام دانشمند مشهور ایرانی است، این طرح با روزنامه دیواری و دیگر فعالیت‌های دانش آموزی چه تفاوتی دارد و به چه دلیل بهتر است با دانش آموزان خود در ارائه طرحی در این جشنواره مشارکت نمایند؛ بماند که بعضی از والدین معتقدند که این طرح بار اضافه‌ای است که بر دوش دانش آموان و خانواده هایشان قرار می‌گیرد.
اما طرح دانش آموزش جابر بن حیان چیست؟این طرح در حقیقت نمونه بومی سازی شده طرحی است که در برخی کشورهای پیش‌رفته به اجرا می‌آید و تجربیات ناشی از اجرای آن ثابت می‌کند که اثرات چشمگیری در بهبود اوضاع پژوهشی و علمی آن کشورها برجای گذاشته است، چراکه توانسته در سنین پایین‌تر، مفاهیمی مانند "روش تحقیق" را آموزش داده و زمینه ساز تسهیل در انجام پروژه‌های کلان‌تر شود.
فایده این امر را میشود در مواجهه با برخی آفت‌های دانشجویی در کشورمان فهمید؛ جایی که می‌بیبنیم سختی‌های آماده نمودن پایان نامه جمع بزرگی از دانشجویان را به تلاطم می‌اندازد و موجب میشود که خرید و فروش پروژه‌های دانشجویی و پایان‌نامه‌ها، باب شده و گریبان جامعه علمی کشور و البته چرخه تولید علم را بگیرد.
بنابراین، حتما حق خواهید داد که طرح جابربن حیان به این دلیل که ساختار تهیه آن مشخص است و حتی جزئیات نحوه ارائه آن از پیش تعیین شده (هم ابعاد تابلوی ارائه اثر مشخص شده، هم قسمت‌های ضروری که باید در پروژه لحاظ شوند، مانند برگه‌های «مشخصات ارائه دهنده»، «طرح مساله»، «فرضیه»، «روش تحقیق»، «منابع»، «نتیجه گیری»، «نمودارها» و... تعیین و معرفی شده است.
از آن مهم‌تر اینکه نحوه داوری این پروژه‌ها نیز روند مشخص و مدونی دارد و این پروژه‌های دانش آموزی بر اساس شاخصه‌های معین و مشخصی مورد ارزیابی و داوری قرار میگیرند؛ رویکردی که می‌تواند برتری محسوسی برای طرح جابر حتی به نسبت پروژه‌های دانشجویی و امثال پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد به حساب آید.
بنابراین، کافی است تا بدانیم که هر ساله در زمان خاصی موعد ارائه و سپس ارزیابی این پروژه‌های دانش آموزی از راه می‌رسد و در انتهای آن، پروژه‌های برتر معرفی شده و به نفرات برتر جوایزی تعلق می‌گیرد، تا نتیجه بگیریم که اجرای طرح جابر، یکی از بهترین اقدامات مسئولان آموزش و پرورش طی سالهای اخیر است؛ مسیری ارزشمند و قابل تقدیر که امید می‌رود در ادامه میزان مشارکت دانش آموزان در آن افزایش یافته و رهاورد آن، رقم خوردن اتفاقاتی ارزشمند برای کشورمان باشد.
اما این همه ماجرا نیست؛ متأسفانه این طرح نیز به مانند بسیاری از اقدامات مثبت دیگری که در کشورمان رقم می‌خورد، با کاستی‌های عجیب و غریبی روبه‌روست؛ از جمله این کاستی‌ها، فقدان دسترسی اطلاعاتی مدون در این خصوص برای دانش آموزان و والدین ایشان است که موجب میشود اجرای این پروژه‌های دانش آموزی با سختی‌های دور از انتظاری همراه باشد.
کافی است، سری به موتورهای جست‌وجوی اینترنتی یا پورتال وزارت آموزش و پرورش و ادارات کل این وزارت خانه بزنیم تا دریابیم هیچ اثری از آثار طرح جابر بن حیان در آنها نمی‌توان یافت، چه برسد به شیوه نامه انجام این پروژه و نحوه ارائه آن. اشکالی بزرگ که می‌تواند بزرگترین پروژه‌ها را هم با مشکلاتی جدی مواجه کند، چه برسد به طرحی نوپا که اهدافی بسیار بزرگ برای شکل گیری آن مد نظر قرار گرفته است.
این در حالی است که اگر به این پروژه‌های دانش آموزی به چشم سرمایه‌گذاری در مسیر تحقیق و توسعه علم بنگریم، راه‌اندازی سایتی اختصاصی برای معرفی این طرح و افراد برگزیده آن در شهرها و استان‌های مختلف، نه تنها کار سختی به نظر نمی‌رسد، که ضرورتی انکار ناپذیر است؛ نقصی که به فاصله چند سال از اجرای این طرح در کشور، هنوز پابرجاست و موجب مهجور ماندن طرح جابر و مانع از دیده شدن دیگر اشکالات آن شده است.
الا چرا جابر ؟ 