مردانه کردن اشتغال؛ میراث شوم دولت مهرپرور

سیده فاطمه حسینی، کارشناس ارشد مالی و اقتصادی، چند سالی است که بررسی های خود را بر نقش اجتماعی و اقتصادی زنان در توسعه اقتصادی ایران متمرکز کرده است. به بهانه انتشار آمار جدید اشتغال و بیکاری مرکزآمار ایران و نیز در آستانه بررسی لایحه برنامه ششم توسعه در مجلس شورای اسلامی با او در خصوص چالش های ایفای نقش فعال زنان در روند توسعه کشور، گفتگویی کرده ایم که می خوانید:

• اخیرا مرکز آمار ایران نتایج آمارگیری نیروی کار در پاییز سال جاری را منتشر کرده است، به نظر شما مهمترین ویژگی این گزارش چه بود؟
 
افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان تا 13.2 درصد خبر امیدوارکننده بود که این گزارش داشت. چون متاسفانه در سال های اخیر شاهد نزول معنادار نرخ مشارکت زنان بودیم. با وجود تبلیغاتی که دولت گذشته در جلب و جذب مشارکت اقتصادی زنان انجام می داد، آمار رسمی مرکز آمارایران نشان می دهد که در فاصله سال‌های 84 تا تابستان 1393 حدود هفت درصد کاهش یافته و به 11.7 درصد رسیده بود. این در حالی بود که طی سال های فعالیت دولت اصلاحات، یعنی در فاصله سال های 1376 تا 1384 نرخ مشارکت اقتصادی زنان از حدود 10 درصد به بیش از 17 درصد افزایش یافته بود. حالا هم تنها در فاصله یک سال، این نرخ 1.3 درصد افزایش یافته است.
 
• به نظر شما این رشد نرخ مشارکت اقتصادی زنان تا چه مهم است که از آن به عنوان ویژگی گزارش اخیرمرکز آمار ایران یاد می کنید؟
 
نرخ 11.7 درصدی به این معنا بود که از هر 100 زن حدود 88 زن در خانه مانده اند. این نرخ نسبت به توانمندی زنان ایرانی كه هم اكنون گرایش بیشتری به تحصیلات عالی نسبت به مردان دارند و نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند، بسیار پایین است. گذشته از این چرا باید از ظرفیت 50 درصدی زنان در سرمایه انسانی کشور برای توسعه بهره گیری نشود؟ این در حالی است که نرخ مشارکت اقتصادی در میان مردان بیش از 63 درصد و نزدیک به میانگین های جهانی یعنی 65 تا 70 درصد است اما متوسط نرخ جهانی مشارکت زنان حدود 45 درصد است. این تفاوت فاحش نرخ ها به معنای مردانه کردن اشتغال در جامعه ماست.

• تعبیر شما از مردانه کردن اشتغال با آمار بیکاری نیز مطابقت دارد؟

مطابق همین گزارش اخیر مرکز آمار ایران نرخ بیکاری مردان 9 درصد ولی نرخ بیکاری زنان 18.9 درصد است. همچنین در فاصله سنی 20 تا 24 سال، نرخ بیکاری مردان 22 درصد و نرخ بیکاری زنان 45.8 درصد است.
 
• تبعات این به اصطلاح مردانه کردن اشتغال چه بوده و تا چه حد قابل ارزیابی است؟

به هر حال بدیهی است که مردانه کردن اشتغال موجب گسترش فقر در میان زنان می شود. کتمان نمی توان کرد که در حال حاضر بنابر آمار غیر رسمی حدود 2.5 میلیون و بنابر آمار رسمی 1.4 میلیون زن سرپرست خانوار در کشور وجود دارد و سالانه مه 60 هزارنفر به آن اضافه می شود، که دلیل عمده آن اوج گیری نرخ طلاق طی سال های اخیر بوده است. به عبارت دیگر، مطابق اعلام مقام های رسمی، طی 10 سال گذشته تعداد خانواده‌های دارای سرپرست زن نسبت به مردان 58  درصد افزایش داشته است، همچنین گفته می شود که حدود 80 درصد این زنان سرپرست خانوارهم فاقد شغل و درآمد هستند و فقیر محسوب می شوند. همچنین ما با نرخ 30 درصدی مجردی جوانان مواجه هستیم. لذا مردانه کردن اشتغال در عمل موجب گسترش حضور زنان در بخش های غیررسمی اقتصاد و نیز افزایش آسیب های اجتماعی ناشی از آن خواهد بود. آمارها در این زمینه معمولا در دولت گذشته محرمانه تلقی می شده ولی بنابر ادعای بسیاری از جامعه شناسان، آسیب های اجتماعی در ایران طی سال های اخیر، بسیار زنانه شده است. به نظر من علت العلل این رخداد، خانه نشین کردن زنان در دولت قبل آن که برخلاف تبلیغات ظاهری مهرپروری و عدالت گستری با تصویب محدودیت های جنسیتی برای مشارکت زنان بوده است.

• در حال حاضر برای این که روند رو به بهبودی که دوباره برای افزایش مشارکت زنان آغاز شده متوقف نشود و بتوان از آن به تعبیر شما در مسیر تسریع روند توسعه کشور بهره برد، چه باید کرد؟

با وجود شکل گیری سرمایه انسانی تحصیلکرده در میان زنان ایرانی، افزایش مشارکت اقتصادی زنان می‌تواند با توسعه فعالیت‌های کارآفرینانه زنان تحصیلکرده و با جذب زنان سرپرست خانوار میسر شود.
به گواه گزارش مرکز آمار ایران 54.3 درصد از اشتغال زنان در حوزه خدمات است. در حالی که این نرخ برای مردان 49 درصد است. لذا زنان با توجه به توانمندی‌های خود در مشاغل خدماتی کارآمد هستند که به ویژه در زمینه ارائه خدمات پزشکی، خدمات بازرگانی و مالی، مشارکت مطلوبی دارند. یکی از راهکارهای توسعه مشاغل خدماتی بانوان گسترش حضور آنها در بخش رو به توسعه ICT است، گسترش خدمات این حوزه می‌تواند زمینه اشتغال خوبی را برای بانوان فراهم کند.
اما بی تردید توسعه بخش خدمات منوط به توسعه دیگر بخش های اقتصادی مانند صنعت و كشاورزی است. همچنین توسعه بخش خدمات بدون توسعه دیگر بخش های اقتصاد یك كشور، در واقع به معنای رشد دلالی و واسطه گری است كه منجر به اشتغال پایدار نخواهد شد.

• به نظر شما نقش دولت در تحقق مطالبات اقتصادی و شغلی زنان چیست؟
 
طبیعتا برای تحقق اشتغال بالایی که زنان همزمان با صعود نرخ مشارکت اقتصادی مطالبه خواهند کرد نمی توان از دولت و سرمایه گذاری دولتی صرفا انتظار داشت، کما این که تجربه دولت قبل هم نشان داد که ایجاد اشتغال از سوی دولت در نهایت می تواند منجر به ایجاد حدود 600 هزار شغل طی 8 سال شود، آن هم در شرایطی که پردرآمدترین دولت تاریخ ایران روی کار بود.  لذا دولت باید زمینه های توسعه کارآفرینی در میان زنان را چه در قالب بخش خصوصی، تشکیل تعاونی ها و نیز بهره گیری از توان آموزشی تشکل های مردم نهاد، گسترش دهد.