دادن و گرفتن مرخصی از دیرباز دغدغه‌ای بزرگ برای کارفرمایان و کارگران بوده است.گاهی شرایطی پیش می‌آید که فرد نیاز ضروری به گرفتن مرخصی دارد ولی با مخالفت کارفرما مواجه و از درخواست خود منصرف می‌شود. این در حالی است که گرفتن مرخصی حق قانونی هر کارگری است؛ آنقدر که یک فصل از قانون کار ایران به این موضوع اختصاص یافته و حق بدیهی و طبیعی هر فرد در طول ایام کار شناخته شده است.
به گزارش ایسنا، ایام مرخصی از جمله موضوعات حیاتی و حایز اهمیت در طول خدمت هر کارگری است و استفاده از آن به اشکال متعدد و با داشتن شرایطی در قانون دیده شده است. قانون کار ایران از ماده ۶۲ تا ۷۸ به مبحث تعطیلات و مرخصی کارگران شاغل پرداخته است.
ماده ۶۲ قانون کار
روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد است.
ماده ۶۳ قانون کار
کارگران علاوه بر تمام تعطیلات رسمی کشور، یک روز دیگر هم تعطیلند و آن تعطیلی ۱۱ اردیبهشت، روز کارگر است که کارفرمایان نباید در این روز کارگران را به خدمت بگیرند یا وادار به کار کنند. ضمن آنکه حقوق و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل کارگر باید محاسبه شود.
ماده ۶۴ قانون کار
مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و محاسبه چهار روز جمعه، جمعا یک ماه است. سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نمی‌شود و برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود.
ماده ۶۵ قانون کار
در مورد کارگران "مشاغل سخت و زیان‌آور" قانونگذار مرخصی سالیانه را پنج هفته در نظر گرفته که استفاده از این مرخصی حتی الامکان در دو نوبت در پایان هر شش ماه کار صورت می گیرد.
ماده ۶۶ قانون کار
کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند .
ماده ۶۸ قانون کار
میزان مرخصی استحقاقی کارگران فصلی بر حسب ماه‌های کارکرد تعیین می‌شود .
ماده ۶۹ قانون کار
تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می‌شود و درصورت اختلاف بین کارگر و کارفرما، نظر ادارات کار تعیین کننده و لازم الاجراست.
ماده ۷۰ قانون کار
مرخصی کمتر از یک روز کار جزو مرخصی استحقاقی منظور می‌شود. در برخی ادارات و سازمان‌ها عنوان "مرخصی کمتر از دو ساعت و سه ساعت" برای انجام کارهای ضروری کارگران تعریف شده که بیش از آن، مرخصی یک روز کامل محاسبه می‌شود.
ماده ۷۱ قانون کار
این ماده درخصوص کارگرانی پیش‌بینی شده که قرارداد کارشان فسخ شده یا پایان یافته، یا دچار از کار افتادگی کلی و یا مشمول بازنشستگی شده‌اند. مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی این دسته کارگران در چنین شرایطی به آنها و در صورت فوت به وراث تعلق می‌گیرد.
ماده ۷۲ قانون کار
نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد .
ماده ۷۳ قانون کار
این ماده به مرخصی‌های ارفاقی کارگران اشاره دارد و متاثر از حوادث و اتفاقات زندگی آنها است که بعضا از آن به عنوان "مرخصی اضطراری" یاد می‌شود. در موارد خاص نظیر ازدواج دائم یا شرایط اضطرار نظیر فوت بستگان نزدیک و درجه یک و یا مواجه با حوادث غیر مترقبه اعم از زلزله و آتش سوزی، کارگران مشمول قانون کار حق بهره‌مندی از سه روز مرخصی با حقوق بدون کسر از مرخصی سالیانه را دارند.
ماده ۷۴ قانون کار
یکی از مرخصی‌های چالش برانگیز کارگران، مرخصی استعلاجی است که باید به تایید سازمان تامین اجتماعی برسد. در قانون کار هیچ محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کار پیش‌بینی نشده و به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد، امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد، منتها این نوع مرخصی اعم از کوتاه مدت یا بلندمدت تابع ضوابط و مقررات قانون تامین اجتماعی است، به نحوی که مدت مرخصی استعلاجی باید توسط پزشک معتمد و معالج و یا کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی تایید شود تا هم جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران به شمار آید و هم مشمول پرداخت غرامت و دستمزد شود.
در قانون کار جمهوری اسلامی ایران انواع دیگری از مرخصی‌ها برای برخی شرایط خاص تعریف شده است.
مرخصی بدون حقوق
در ماده ۱۶ قانون کار، استفاده از مرخصی بدون حقوق تجویز شده است منتها این مرخصی باید با موافقت کارفرما صورت بگیرد چون نظر قانونگذار درخصوص قرارداد کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی یا دیگر مرخصی‌های بدون حقوق استفاده می‌کنند، این است که قرارداد کار به حال تعلیق درآید و پس از آن کارگر به کار سابق بازگردد.
موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل تحصیل، انجام سفرهای طولانی، امور شخصی، گرفتاری‌های خانوادگی، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی برای کار جدید است. مرخصی بدون حقوق حداکثر دو سال است که در صورت استفاده از مرخصی تحصیلی، به مدت دو سال دیگر قابل تمدید است.
مرخصی کارگران روزمزد
به موجب ماده ۴۳ قانون کار، کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد را دارند و مأخذ محاسبه میانگین کارمزد آنها در روزهای کارکرد، آخرین ماه کار آنهاست. مبلغ پرداختی هم نباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد.
مرخصی حج واجب
بر اساس ماده ۶۷ قانون کار هر کارگر حق دارد در تمام مدت کار خود تنها برای یک نوبت به منظور ادای فریضه حج واجب (تمتع) یک ماه مرخصی بگیرد. کارگر می‌تواند از ۳۰ روز مرخصی تحت عنوان "مرخصی استحقاقی" به شرطی که ۳۰ روز مرخصی ذخیره داشته باشد، بهره‌مند شود و چنانچه مرخصی طلب نداشته باشد از "مرخصی بدون حقوق" استفاده کند.
مرخصی زایمان و بارداری
در ماده ۷۶ قانون کار، مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن جمعاً ۹۰ روز پیش‌بینی شده است که حتی‌الامکان ۴۵ روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرارگیرد. برای زایمان توأمان ۱۴ روز به مدت مرخصی اضافه می‌شود. در این ماده تاکید شده که پس از پایان مرخصی زایمان، زنان کارگر باید به کار سابق خود بازگردند و این مدت با تأیید سازمان تأمین اجتماعی جزود سوابق خدمت آنها محسوب شود. البته حقوق ایام مرخصی زایمان طبق مقررات قانون تأمین اجتماعی پرداخت خواهد شد.
مرخصی اجباری!
در سالهای اخیر عنوان" مرخصی اجباری" باب شده است اما این مرخصی در نه تنها در قانون کار بلکه در هیچ یک از قوانین استخدامی و قوانین حمایتی کشور پیش‌بینی نشده است. اصطلاح مرخصی اجباری از زمانی وارد حیطه روابط کار شد که کارخانه‌ها، بنگاه‌ها و کارگاه‌ها گرفتار بحران اقتصادی و رکود و تعطیلی شده و به ناچار به توقف خط تولید یا شیفتهای کاری تن دادند. مرخصی‌های اجباری نوروزی یا تابستانی کارگران نیز از این موضوع تبعیت می‌کند و چون تعطیلی ناشی از اراده کارفرماست موظف به پرداخت تمام حقوق و دستمزد و مطالبات کارگران است.
علی اصلانی ـ عضو کانون عالی شوراهای اسلامی کار. گرفتن مرخصی را حق قانونی کارگران می‌داند و به ایسنا می گوید: کارگران برابر قانون ماهی دو نیم روز مرخصی در کارهای عادی طلب دارند که در سال ۱۹۲ ساعت می‌شود، به عبارتی ۲۶ روز مرخصی استحقاقی دارند که با احتساب چهار جمعه یکماه می‌شود و از این سی روز می‌توانند ۶۶ ساعت معادل ۹ روز را برای سالهای بعد ذخیره کنند و از باقی روزها باید استفاده کنند تا اصطلاحا نسوزد.
وی افزود: ممکن است زمانی که کارگر فنی است و کارفرما به کارش در کارگاه نیاز مبرم دارد، اعلام کند که اگر بیش از ۹ روز مرخصی داشته باشد آن را حساب کند ولی در کارگاه‌هایی که کار فنی و تخصصی نیست، همان ۹ روز محاسبه می‌شود.
این مقام مسئول کارگری از عدم اجرای کامل قانون مشاغل سخت و زیان‌آور در سالهای گذشته انتقاد کرده و می‌گوید: این قانون چندین سال است که به درستی اجرا نمی‌شود و به دلیل سخت شدن زندگی و پایین بودن حقوق، کارگران مشاغل سخت ناچارند بعد از پایان ساعات کار قانونی در شیفتهای دوم و سوم مانده و به کار ادامه دهند.
به گفته وی رانندگان اتوبوس به دلیل قرار گرفتن در شرایط سخت کار، استرس، آلودگی هوا و ترافیک جزو مشاغل سخت به شمار می‌روند و به جای ۴۴ ساعت در هفته باید ۳۶ ساعت در هفته معادل شش ساعت در روز کار کنند ولی ۸۰ درصد آنها تک شیفتند و در بسیاری موارد ۱۶ ساعت در روز کار می‌کنند تا اضافه کار را پر کنند.
رییس کانون شورای اسلامی کار البرز اشاره‌ای هم به مرخصی‌های اجباری کارگران دارد و می‌گوید: متاسفانه این نوع مرخصی چند سالی است در بعضی کارخانه‌ها و کارگاه‌ها رواج گرفته است و دلیلش اوضاع بد کارفرما و رکود بازار و عدم فروش است.
اصلانی می‌افزاید: وقتی کارگاه سرپاست و تولید فروش می‌رود و کارفرما بدهی معوق ندارد، اوضاع کارگر هم خوب است و حقوق و مزایای قانونی خود را می‌گیرد ولی وقتی کارگاه در آستانه تعطیلی است، تنها با ۲۰ درصد ظرفیت کار می‌کند و تولید و فروش در شرایط نامساعد به سر می‌برد، کارفرما تصمیم می‌گیرد برای کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از ضرر و زیان وارده، کارگاه را مدتی تعطیل و کارگران را به مرخصی اجباری بفرستد.
این مقام مسئول کارگری به ماده ۱۲ قانون کار اشاره کرده و می‌گوید: به موجب این ماده اگر در وضع مالکیت کارگاه، فروش و انتقال آن و نوع تولید تغییری حاصل شود، کارفرما و مالک جدید موظف به انجام تعهدات و حقوق کارفرمای سابق است و در چنین مواردی حقوق و مطالبات کارگران باید پرداخت شود.
به گفته وی مرخصی‌های اجباری ایام عید هم که مدتی است رواج گرفته، توافقی میان کارگر و کارفرما است که بر اساس آن به توافق می‌رسند برای آنکه فعالیتهای کارگاه مدتی متوقف شود، به جای چهار روز تعطیلات رسمی اول عید، ۱۳ روز از تعطیلات استفاده کنند.
