چیزهای که در خرید و فروش مستحب است

(مسأله 2051) يادگرفتن احكام معاملات به قدري كه مورد احتياج است1 لازم است، و مستحبّ است2 فروشنده بين مشتريها در قيمت جنس فرق نگذارد3 و در قيمت جنس سخت گيري نكند، و كسي كه با او معامله كرده اگر پشيمان شود و از او تقاضا كند كه معامله را به هم بزند بپذيرد.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- نوري: كه اگر ياد نگيرد ممكن است به حرام بيفتد و معامله باطلي انجام بدهد...

2- اراكي: بهتر است...

3- اراكي: و مستحبّ است فروشنده و مشتري در قيمت جنس سختگيري نكنند و اگر يكي از آنان پشيمان شود و از ديگري تقاضا كند كه معامله را به هم بزند بپذيرد.

نوري: مگر به لحاظ علم و تقوي...

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- پنج چيز در خريد و فروش مستحبّ است:

اوّل: يادگرفتن احكام آن، بلكه اگر بداند در ميان معاملاتي كه مي كند هم معامله حرام و باطل و هم حلال و صحيح است و نتواند تشخيص دهد، واجب است يادگرفتن احكام آنها يا ترك آن معاملات. حضرت صادق عليه السلام فرمودند: «كسي كه مي خواهد خريد و فروش كند، بايد احكام آن را ياد بگيرد و اگر پيش از يادگرفتن احكام آن، خريد و فروش كند، بواسطه معامله هاي باطل و شبهه ناك به هلاكت مي افتد».

دوم: آنكه در قيمت جنس بين مشتريها فرق نگذارد مگر به لحاظ علم و تقوي.

سوم: آنكه در قيمت جنس سختگيري نكند.

چهارم: آنكه چيزي را كه مي فروشد زيادتر بدهد و آنچه را كه مي خرد كمتر بگيرد.

پنجم: آنكه كسي كه با او معامله كرده، اگر پشيمان شود و از او تقاضا كند كه معامله را به هم بزند، براي به هم زدن معامله حاضر شود.

خوئي: مسأله- شخص كاسب سزاوار است احكام خريد و فروش در موارد محلّ ابتلا را ياد بگيرد. چنانچه از حضرت صادق عليه السلام روايت شده: * كسي كه مي خواهد خريد و فروش كند، بايد احكام آن را ياد بگيرد و اگر پيش از يادگرفتن احكام آن خريد و فروش كند، بواسطه معامله هاي باطل و شبهه ناك به هلاكت مي افتد. چهار چيز در خريد و فروش مستحبّ است:

اوّل آن كه در قيمت جنس بين مشتريهاي مسلمان فرق نگذارد.

دوم: آن كه در قيمت جنس سختگيري نكند..

سوم: آن كه چيزي را كه مي فروشد زيادتر بدهد و آنچه را كه مي خرد كمتر بگيرد.

چهارم: آن كه كسي كه با او معامله كرده، اگر پشيمان شود و از او تقاضا كند كه معامله را به هم بزند، براي به هم زدن معامله حاضر شود.

. سيستاني: بلكه چنانچه به واسطه يادنگرفتن در معرض ارتكاب حرام يا ترك واجبي باشد، يادگرفتن لازم است...

* تبريزي: حضرت صادق عليه السلام فرمودند:...

. سيستاني: چند چيز در خريد و فروش مستحبّ شمرده شده است: اوّل: آن كه در قيمت جنس بين مشتريها فرق نگذارد مگر به لحاظ فقر و مانند آن دوم: آن كه در ابتداي نشستن براي تجارت، شهادتين را بگويد و هنگام معامله تكبير بگويد...

زنجاني مسأله: بر كاسب لازم است احكام خريد و فروش را در موارد محلّ ابتلاء ياد بگيرد، تا در اثر ندانستن احكام، به حرام گرفتار نشود. از حضرت صادق علیه السلام روایت شده : کسی که می خواهد خرید و فروش کند باید احکام آن را یاد بگیرد و اگر پیش از یاد گرفتن احکام آن خرید و فروش کند بواسطه گرفتار شدن معامله های باطل و شبهه ناک به هلاکت می افتد. کارهایی در خرید و فروش مستحب است از جمله آنکه: 1- چیزی را که می فروشد زیادتر بدهد و آنچه را که می خرد کمتر بدهد.

2- آنکه کسی که با او معامله کرده اگر پشیمان شود و از او تقاضا کند که کعامله را بهم بزند برای بهم زدن معامله حاضر شود. در روایت شریف آمده است: «کسی که تقاضای بهم زدن خرید و فروش را از برادر مسلمانش بپذیرد خداوند متعال روز قیامت از لغزش او می گذرد».

وحید: مسأله- شخص كاسب سزاوار است احكام خرید و فروش را یاد بگیرد ، بلكه در مواردى كه یقین یا اطمینان دارد ـ تفصیلا یا اجمالا ـ كه در اثر ندانستن مسأله به ترك واجب یا ارتكاب حرامى مبتلا مى شود ، یاد گرفتن مسائلى كه مورد ابتلاى او است لازم است ، و از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده (كسى كه مى خواهد تجارت كند باید در دین خود دانا باشد ، تا بداند چه براى او حلال و چه بر او حرام است ، و كسى كه در دین خود دانا نباشد بعد تجارت كند ، به معاملات شبهه ناك گرفتار مى شود).

در خرید و فروش امورى مستحبّ است كه از آن جمله است:

(اوّل) آن كه در قیمت جنس بین مشتریها فرق نگذارد ، مگر به لحاظ ایمان و فقر و مانند آن از امورى كه موجب ترجیح است.

(دوم) آن كه در قیمت جنس سختگیرى نكند ، مگر در موردى كه اگر سختگیرى نكند مغبون مى شود.

(سوم) آن كه چیزى را كه مى فروشد زیادتر بدهد، و آنچه را كه مى خرد كمتر بگیرد.

(چهارم) آن كه كسى كه با او معامله كرده ، اگر پشیمان شود و از او تقاضا كند كه معامله را به هم بزند ، تقاضاى او را بپذیرد.

مكارم: مسأله- بر هر مسلماني واجب است احكام معاملات را به مقداري كه معمولاً مورد احتياج اوست ياد بگيرد و بر علما واجب است اين احكام را به مردم بياموزند. مستحبّ است فروشنده ميان مشتريها در قيمت جنس فرق نگذارد و سختگيري نكند، قسم نخورد و اگر مشتري پشيمان شده و از او تقاضا فسخ معامله را كند، بپذيرد.

مظاهری: مسأله- كار (زراعت، صنعت، تجارت و مانند آن) براى تأمين احتياجات جامعه اسلامى واجب كفايى است، و هر كسى در فراخور حالش بايد احتياجات جامعه اسلامى را تأمين كند.

بر هر كسى واجب است احكام معاملات را به مقدارى كه مورد احتياج اوست ياد بگيرد، و اگر پيش از ياد گرفتن احكام آن، كسب و كار كند به هلاكت مى‏افتد چنانكه از امام صادق‏عليه السلام به اين مضمون روايت شده است.

در كسب و كار ده مورد مستحب است:

1 - براى تقرب به خدا باشد، زيرا كار و كوشش در اسلام از بهترين عبادات است.

2 - داعى و محرّك او در كار رفاه جامعه خصوصاً عيالات خود و فقرا باشد.

3 - به اندازه متعارف سود كند و گرانفروشى نكند.

4 - وقتى به اندازه مخارج روزانه‏اش منفعت برد، جنس را به همان قيمتى كه خريده است بفروشد.

5 - با اخلاق اسلامى و خوشرويى با مشترى برخورد كند و در قيمت جنس سختگيرى نكند.

6 - بيش از متعارف بازار، در بازار نماند.

7 - در وقت نماز كسب و كار را تعطيل كند.

8 - در قيمت جنس بين مشتريهاى مسلمان فرق نگذارد، مگر اينكه مشترى اهل صلاح يا اهل علم يا مستضعف و مانند اينها باشد كه مراعات آنها افضل اعمال است.

9 - چيزى را كه مى‏فروشد زيادتر بدهد و آنچه را كه مى‏خرد كمتر بگيرد.

10 - كسى كه با او معامله كرده، اگر پشيمان شود و از او تقاضا كند كه معامله را به هم بزند، براى به هم زدن معامله حاضر شود.

(مسأله 2052) اگر انسان نداند معامله اي كه كرده صحيح است يا باطل، نمي تواند در مالي كه گرفته تصرّف نمايد1 ولي چنانچه در موقع معامله، احكام آن را مي دانسته و بعد از معامله شك كند، تصرّف او اشكال ندارد و معامله صحيح است.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- اراكي: مگر آن كه طرفين معامله، قطع نظر از معامله، راضي به تصرّف يكديگر در مال هم باشند...

مكارم: ولي مي تواند معامله را انجام دهد و قبل از تصرّف در مال، حكم آن را سؤال كرده، مطابق آن عمل كند، ولي اگر در موقع معامله احكام آن را مي دانسته و بعد از معامله شك كند صحيح انجام داده يا نه؟ معامله او صحيح است.

*****

خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي،:مسأله- اگر انسان براي ندانستن مسأله نداند معامله ای که کرده صحیح است یا باطل نمی تواند در مالی که گرفته تصرف نماید..

.سيستاني: نه در مالي كه گرفته است مي تواند تصرف نمايد و نه در مالي كه تحويل داده است، بلكه بايد مسأله را ياد بگيرد يا احتياط كند هرچند با مصالحه باشد، ولي اگر بداند طرف راضي به تصرّف در آن است، هرچند معامله باطل باشد، تصرّف جايز است.

وحید: مسأله- اگر انسان به واسطه ندانستن مسأله نداند معامله اى كه كرده صحیح است یا باطل ، نمى تواند بر آن معامله ترتیب اثر دهد ، و در مالى كه به جهت آن معامله گرفته تصرّف نماید.

زنجاني: مسأله- اگر انسان نداند معامله اي كه پيشتر انجام داده،صحيح است يا باطل، حكم به صحّت معامله مي شود و مي تواند در مالي كه گرفته تصرّف نمايد.

(مسأله 2053) كسي كه مال ندارد و مخارجي بر او واجب است مثل خرج زن و بچه، بايد كسب كند 1و براي كارهاي مستحبّ مانند وسعت دادن به عيالات و دستگيري از فقرا، كسب كردن مستحبّ است2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- سبحانی: باید کار و یا کسب کند...

2- گلپایگانی: صافی: [و] کسب کردن به قدر مایحتاج خود و عیال واجب النفقه در صورت تمکن واجب است بلکه به جهت ادای دین هم بنابراحتیاط واجب می باشد[1].

*****

مكارم: مسأله- كسب و كار و تلاش براي زندگي از طريق تجارت و زراعت و صنعت و مانند آن براي كساني كه مخارج همسر و فرزند خود را ندارد واجب است، همچنين براي حفظ نظام و تأمين احتياجات جامعه اسلامي؛ و در غير اين صورت، مستحبّ مؤكّد است، مخصوصاً براي كمك به فقرا و يا وسعت بخشيدن به زندگي خانواده.

مظاهری: مسأله- كسب و كار براى تأمين مخارج خود و همسر و فرزند و پدر و مادر واجب عينى است و هر كسى بايد به واسطه كار در فراخور حالش، اينگونه احتياجات را تأمين نمايد.