«تقلب علمی» از جمله مسائلی است که همه جهانیان با آن دست به گریبانند و برای مقابله با آن قوانین و مقررات مختلف و سخت گیرانه‌ای وضع کرده‌اند. قوانینی که ممکن است از آن‌ها بی اطلاع باشیم و در نتیجه «متقلب» لقب گیریم. اما برای پرهیز از این اتفاق چه باید کرد؟
به گزارش «تابناک»، این سوالی است که شاید ساده‌ترین پاسخ به آن، رعایت دقیق مقررات و از آن فراتر، دست به عصا بودن است. چگونه؟ شاید بد نباشد ۲۸ راهکاری که دپارتمان تحقیقات سلامت آمریکا برای جلوگیری از وقوع تقلب در آثار پژوهشگران ارائه داده است را مرور کنیم:
راهکار اول: یک نویسندۀ اخلاق‌مدار همیشه به کمکی که از دیگران برای کار خود گرفته اعتراف و قدردانی می‌کند.
راهکار دوم: هر تکه از متنی که از منبعی دیگر گرفته شده باید بین دو علامت نقل قول به همراه منبع آن ذکر شود.
راهکار سوم: زمانیکه کار دیگران را خلاصه می‌کنیم، ما از کلمات خودمان برای مختصر کردن وانتقال کار دیگران در نسخه‌ای موجزتر از نسخۀ اصلی استفاده می‌کنیم.
راهکار چهارم: زمانی که کار دیگران را تأویل می‌کنیم، باید از کلمات و ساختار‌های نحوی خودمان استفاده کنیم.
راهکار پنجم: ما چه متن اصلی را تأویل و چه خلاصه کنیم باید همیشه منبع اطلاعاتمان را مشخص کنیم.
راهکار ششم: زمانی که کار دیگران را تأویل و یا خلاصه می‌کنیم، باید بدانیم که ما به بازتولید معنای دقیق ایده‌ها و حقایق نویسندۀ دیگری می‌پردازیم و این کار را با کلمات و ساختار‌های جدید جملات خودمان انجام می‌دهیم.
راهکار هفتم: به منظور قادر بودن در ایجاد اصلاحات اساسی در متن اصلی که منجر به تأویلی مناسب از آن شود، محقق باید دانش کافی در زبان و فهم خوبی از ایده‌ها و اصطلاحات مورد استفاده داشته باشد.
راهکار هشتم: زمانی که مطمئن نیستید آیا یک مفهوم یا حقیقت، مفهومی رایج هست یا نه، منبع را ذکر کنید.
راهکار نهم: نویسندگان تحقیقات پیچیده باید به راهکار‌هایی که قبلاً توسط آنجل و رلمن (۱۹۸۹) ارائه شده گوش دهند. اگر نتایج یک تحقیق پیچیده به صورت یک کل منسجم بهتر ارائه خواهد شد، نباید آن نتایج را در هر مقاله تکه‌تکه ذکر کرد. علاوه براین، اگر شک و تردیدی وجود داشته باشد که آیا مقاله‌ای که برای چاپ تحویل داده شده اطلاعات ناقصی (اطلاعات را نه به‌صورت یک کل منسجم) را ارائه می‌دهد، نویسنگان باید مقالات دیگر (انتشار یافته و انتشار نیافته) را ضمیمه کنند، مقالاتی که ممکن است بخشی از مقالۀ در حال بررسی باشند.
راهکار دهم: نویسندگانی که متنی را برای چاپ ارائه می‌هند و آن متن حاوی اطلاعت ازپیش منتشر شده، بررسی‌ها، نتیجه‌گیری‌ها و... است باید آشکارا به ویراستاران و خوانندگان چاپ قبلی اشاره کنند. منشاء اصلی اطلاعات هرگز نباید زیر سایۀ شک و تردید باشد.
راهکار یازدهم: درحالیکه در بعضی موقعیت‌ها استفادۀ مجدد از یک متن کاری قابل قبول است، در بعضی دیگر این کار قابل‌قبول نیست. از نویسندگان درخواست می‌شود که به روح نویسندگی اخلاق‌مدارانه پایبند باشند و از استفادۀ مجدد از متونی که قبلاً انتشار یافته‌اند خودداری کنند؛ مگر آنکه این کار به نحوی انجام شود که خوانندگان را دربارۀ استفادۀ مجدد مطلع گرداند، کاری که با اصول استاندارد تحقیق سازگار است (برای مثال، با استفاده از نقل‌قول‌ها و تأویل‌های مناسب).
راهکار دوازدهم: نویسندگان در حوزۀ کنفرانس‌ها و ارائه‌های سمعی بصری مشابه، باید اصول شفافیت را در مقابل مخاطبان خود رعایت کنند.
راهکار سیزدهم: علاوه بر اعمالِ استاندارد‌های پژوهشی اخلاقی، نویسندگان باید به انتظارات خوانندگان، مسائل کاربردی مربوط به حقوق محتوای فکری (حق کپی رایت) و به ویژه، نیاز به شفاف بودن در کارهایمان هنگام استفادۀ مجدد از مواد حوزه‌های متفاوت نشر توجه داشته باشند.
راهکار چهاردهم: از آنجایی که بعضی از نمونه‌های سرقت ادبی، سرقت ادبی ازخود، و حتی بعضی از تمرین‌های نوشتاری که ممکن است قابل قبول باشند (برای مثال؛ تأویل گسترده یا نقل‌قول عناصر کلیدی یک کتاب) می‌توانند منجربه نقض قانون کپی رایت شوند؛ نویسندگان را به شدت تشویق می‌کنند که با عناصر اساسی قانون کپی رایت آشنا شوند.
راهکار پانزدهم: از نویسندگان به کرات درخواست می‌شود که ذکرمنابع را باری دیگر بررسی کنند. مخصوصاً نویسندگان باید همیشه اطمینان حاصل کنند که (متن) هر ارجاعی که در متن اصلی آمده با ارجاع صحیحی که در لیست ارجاعات (پایانی) آمده مطابقت دارد و برعکس؛ یعنی اینکه هر منبعی که در بخش ارجاعات (پایانی) آمده، درجایی در متن اصلی ذکر شده باشد. علاوه براین، نویسندگان باید اطمینان حاصل کنند که تمام عناصرموجود در یک منبع (برای مثال؛ املای نام نویسندگان، شمارۀ جلد ژورنال، شمارۀ صفحات) مستقیماً برخاسته از مقالۀ اصلی باشند، نه اینکه از یک منبع دسته دوم باشند.
راهکار شانزدهم: منابعی که در یک مقاله استفاده می‌شوند باید منابعی باشند که با محتوای مقالۀ اصلی ارتباط داشته باشند. اضافه کردن تعمدی منابعی که ارتباطشان با موضوع اصلی در شک و تردید قرار دارد با اهدافی مانند دستکاری ضریب تأثیر یک ژورنال یا مقاله و همچنین افزایش شانس پذیرش یک مقاله، عملی غیرقابل قبول به‌حساب می‌آید.
راهکار هفدهم: همیشه کار (منبع) اصلی که از آن کمک گرفته‌اید را ذکر کنید. هنگامی که به مقالۀ چاپ شده دسترسی ندارید، نسخۀ ویژۀ مواد مورد استفاده را –چه ارائۀ یک کنفرانس، چکیده یا یک متن چاپ نشده باشد –ذکر کنید. اطمینان حاصل کنید که کار مذکور متعاقباً تصحیح نشده و تغییر نکرده باشد.
راهکار هجدهم: عموماً هنگامی که کار دیگران را شرح می‌دهید، اگر شما تنها به خلاصۀ دست دوم یک مقاله اعتماد کرده‌اید، به کار اصلی ارجاع ندهید. چنین کاری اقدامی فریبکارانه به‌شمار می‌رود و نشانگر استاندارد‌های ضعیف پژوهشی است و می‌تواند منجر به شرحی اشتباه از کار تشریح شده شود.
راهکار نوزدهم: اگر نویسنده‌ای باید به یک منبع دست دوم اعتماد کند (برای مثال؛ یک کتاب درسی) تا محتوای یک منبع اصلی را شرح دهد (برای مثال؛ یک مقالۀ ژورنال تجربی)، محقق باید از "کُتُب کمک آموزشی نوشتن" که در رشته‌اش استفاده می‌شود، استفاده کند تا از قوانین درست انجام کار آگاهی یابد. مهمتر از همه اینکه، همیشه منبع اصلی اطلاعاتی که از آن گزارش می‌دهید را به خواننده معرفی کنید.
راهکار بیستم: زمانی که منبعی زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد، نویسندگان باید متن خود را به‌نحوی بنویسند که خوانندگان بدانند کدام ایده‌ها و اطلاعات متعلق به نویسنده و کدام برگرفته از منابع هستند.
راهکار بیست و یکم: در زمان مناسب، نویسندگان این مسئولیت اخلاقی را برعهده دارند که اسنادی که خلاف دیدگاه خودشان است را ارائه دهند. علاوه براین، اسنادی که ما برای حمایت از موضع خودمان ارائه می‌دهیم باید از نظر متدولوژیکی صحیح باشند. زمانیکه تحقیقات حمایت‌کننده‌ای را ذکر می‌کنیم که دارای ضعف‌های متدولوژیکی، آماری و دیگر ضعف‌ها می‌باشد، اینگونه ضعف‌ها را باید به خواننده نشان دهیم.
راهکار بیست و دوم: نویسندگان این مسئولیت اخلاقی را بر عهده دارند تا تمام جنبه‌های تحقیق را که ممکن است روی تکرارپذیری تحقیقشان توسط دیگر محققین مستقل تأثیرگذار باشد را گزارش دهند.
راهکار بیست و سوم: محققین مسئولیتی اخلاقی برعهده دارند تا نتایج تحقیقاتشان را بر اساس طرح‌های پیشین خود گزارش دهند. هرگونه دستکاری بعد از تحقیق که ممکن است نتایج بدست آمدۀ اولیه را تغییر دهد، مانند حذف نتایج متفاوت یا استفاده از تکنیک‌های آماری جایگزین، باید آشکارا با منطقی قابل‌قبول برای استفاده از چنین تکنیک‌هایی شرح داده شوند.
راهکار بیست و چهارم: تعیین نویسنده باید قبل از شروع همکاری پژوهش مورد بحث قرار گیرد و براساس دستورالعمل‌های تعیین شده باشد.
راهکار بیست و پنجم: تنها افرادی که سهم قابل توجه‌ای در انجام یک پروژه داشته‌اند شایستگی نویسندگی یک تحقیق را دارند.
راهکار بیست و ششم: همکاری‌های اعضای هیئت علمی و دانشجویان باید معیاری مشابه (معیاری مشابه معیاری که در راهکار ۲۵ ذکر شده) در تعیین نویسنده باشد. اساتید باید به‌شدت مراقب باشند تا نویسندگی مقالۀ را به دانشجویانی که همکاری لازم را نداشته و شایستگی آن‌را ندارند اعطا نکنند، همچنین نویسندگی و اعتبارشایستۀ کار دانشجویان را انکار نکنند.
راهکار بیست و هفتم: خرید تحقیق (کتاب یا پژوهش) حرفهای یا آکادمیک از دیگران در علوم، از نظر اخلاقی غیرقابل قبول است.
راهکار بیست و هشتم: نویسندگان باید از تضاد منافع ممکن در تحقیقات خودشان آگاه شوند و تمام تلاششان را در جهت نشان دادن چنین موقعیت‌های انجام دهند (برای مثال؛ مالکیت سهام، توافق‌های مشورتی با سازمان حمایت‌کننده) که ممکن است تضاد منافع واقعی یا بالقوه را ایجاد کند.
خیلی متشکر بابت نشر این اطلاعات در شرایطی که متاسفانه شاهد نقض بسیاری ازآنها در کشورمان هستیم. البته متاسفانه بسیاری باعلم به مطالب فوق اقدام به زیرپاگذاشتن اخلاق علمی می نمایند و بنابراین لازم است از سازوکارهای مناسب برای پیشگیری از این موارد استفاده شود از جمله آموزش در مقاطع مختلف و همچنین نظارت.