در مباحث حقوقی برای اینکه شخصی مسئول شناخته شود و مکلف به جبران خسارات وارده باشد، لازم است در ابتدا خسارت یا ضرری به زیان‌دیده وارد شود. یکی از اقسام خسارات و شاید بحث‌برانگیزترین آنها در تمامی نظام‌های حقوقی دنیا خسارات معنوی هستند. به‌طورکلی هرچقدر جوامع پیشرفته‌تر باشند، تلاش می‌کنند که در حوزه خسارات، محدوده بیشتری از خسارات را قابل جبران بدانند. یکی از این دسته خسارات، خسارت معنوی وارده بر زیان‌دیدگان است.
به گزارش «تابناک» به اعتقاد دکتر طاهری در تعریف خسارت معنوی بین علمای حقوق اختلاف نظر جدی نیست و فقط در مصادیق آن اختلاف وجود دارد. هر خسارتی که از حیث روحی، روانی، معنوی و عاطفی به کسی وارد آید، خسارت معنوی است. در مصداق تعیین خسارت معنوی باید قائل به گستردگی بسیار عمیق شویم و سعی کنیم دامنه این خسارت را توسعه دهیم.
بحث مهم دیگر این است که آیا خسارت معنوی وجود دارد؟ در مورد خسارت مادی شکی وجود ندارد و یک اصل بین‌المللی است اما در مورد خسارت معنوی این بحث وجود دارد. مخالفین معتقدند به دلیل اینکه خسارت معنوی قابل جبران نیست بنابراین وجود ندارد. این استدلال ناپسند است، چون صورت مسأله را پاک کرده‌اند و نمی‌توانند جواب آن را بدهند اما ما معتقدیم بر اساس آموزه‌های دینی و بین‌المللی این خسارت نه تنها وجود دارد بلکه به نحو ممکن هم قابل جبران است.
طاهری در خصوص قابل مطالبه بودن خسارت معنوی با بیان روایتی عنوان کرد: روایتی در خصوص خسارت معنوی در رابطه با فردی از مهاجرین داریم که در اینجا نقل می‌کنم. سمرة بن جندب یک اصله درخت خرما در باغ یکی از انصار داشت. خانه مسکونی مرد انصاری که زن و بچه‌اش در آنجا به سر می‌بردند نیز در باغ بود. سمره گاهی می‌آمد و از نخل خود خبر می‌گرفت یا از آن خرما می‌چید. سمره هر وقت که می‌خواست برود از درخت خود خبر بگیرد، بی‌اعتنا و سرزده داخل خانه می‌شد.
صاحبخانه از او خواهش کرد که هر وقت می‌خواهد داخل شود، سرزده وارد نشود. او قبول نکرد. ناچار صاحبخانه به رسول اکرم (ص) شکایت کرد. رسول اکرم (ص) سمره را خواست و به او فرمود: فلانی از تو شکایت دارد، می‌گوید تو بدون اطلاع وارد خانه او می‌شوی، و قهرا خانواده او را در حالی می‌بینی که او دوست ندارد. بعدازاین اجازه بگیر و بدون اطلاع و اجازه داخل نشو. سمره تمکین نکرد. فرمود: پس درخت را بفروش. سمره حاضر نشد. رسول اکرم قیمت را بالا برد، بازهم حاضر نشد. بالاتر برد، بازهم حاضر نشد. فرمود: اگر این کار را بکنی، در بهشت برای تو درختی خواهد بود. بازهم تسلیم نشد. پاها را به یک کفش کرده بود که نه از درخت خودم صرف‌نظر می‌کنم و نه حاضرم هنگام ورود به باغ از صاحب باغ اجازه بگیرم. در این وقت رسول اکرم فرمود: تو مردی زیان‌رسان و سختگیری، و در دین اسلام زیان رساندن و تنگ گرفتن وجود ندارد. لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام. بعد رو کرد به مرد انصاری و فرمود: برو درخت خرما را از زمین درآور. آنگاه رسول اکرم (ص) به سمره فرمود: حالا برو درختت را هر جا که دلت می‌خواهد بکار. این استاد دانشگاه ادامه داد: مگر سمره چه ضرری به خانواده خریدار زده بود که پیامبر چنین حکم کرد؟ آیا فحاشی یا زدوخورد کرده بود؟ خیر؛ فقط آرامش آن خانواده را سلب کرده بود و ازنظر روحی و روانی ضرر وارد کرده بود. بنابراین ضرر معنوی وجود دارد و باید به دستور دین و قرآن که فرموده «لاتظلمون و لاتظلم» جبران هم شود. گاهی خسارت مادی به‌راحتی جبران می‌شود ولی خسارت معنوی و روحی و روانی با گذشت سال‌ها و ده‌ها هنوز التیام پیدا نمی‌کند یعنی آثار تخریبی ضرر معنوی بسیار بیشتر از ضرر مادی است. گاهی ضررهای معنوی و روحی چنان عمیق هستند که با گذشت مدت‌ها کمرنگ نخواهند شد همچنین ضررهای عاطفی آثار تخریبی بیشتری دارند. طاهری چگونگی جبران این نوع خسارت را ساده عنوان کرد و گفت: جبران این خسارت بسیار ساده و آسان است و اینکه عده‌ای می‌گویند این نوع خسارت بلا جبران است مورد پذیرش جامعه حقوقی امروز نیست. جبران این خسارت طرق مختلفی دارد که گاهی اوقات قابل تقویم به پول است. به عنوان مثال اگر خانواده‌ای از نظر بنیه مالی ضعیف هستند اگر به آنها یک ضرر عاطفی وارد شد با پرداخت مبلغی یا پرداخت خانه مناسب یا شغل مناسب می‌توان این خسارت را جبران کرد و درد این خانواده را التیام بخشید. گاهی اوقات می‌توان ضرر معنوی را از طریق مادی با یک کارشناسی دقیق جبران کرد. این قاضی بازنشسته دادگستری عنوان کرد: گاهی اوقات باید ضررهای معنوی از طرق خاص خود جبران شود.
به عنوان مثال فرد از طریق پوزش، درج اطلاعیه در روزنامه‌های محلی یا کثیرالانتشار، جراید خاص ورزشی و علمی، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های صوتی و تصویری فرد عذرخواهی کند و این یکی از راه‌های جبران این خسارت است. طرق جبران این خسارت نسبت به اشخاص مختلف و درجات و جایگاه‌های سیاسی، معنوی و علمی آنها متفاوت است. به نظر می‌رسد با کار کارشناسی دقیق، بسیاری از این خسارت‌ها به طرق مقتضی، مؤدبانه و تأثیرگذار قابل احقاق باشند.
وی در پاسخ به اینکه در خصوص خسارت معنوی ضعف قانونی وجود دارد یا خیر، عنوان کرد: در خصوص این امر به هیچ وجه من‌الوجوه ضعف قانونی نداریم. ما معتقدیم قانون مسئولیت مدنی مصوب سال 1339 به قوت خود باقی است و این قانون نسخ نشده است مضافاً اینکه در قوانین دیگر این قانون هم تأیید شده و تحکیم پیدا کرده است. ماده یک این قانون می‌گوید «هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر که به‌موجب قانون برای افراد ایجاد شده لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود است.
طاهری افزود: این ماده به‌راحتی ضرر معنوی را عنوان کرده و در مواد دیگر این موضوع را توسعه داده و بعضاً نحوه جبران خسارت را اشاره کرده است. همچنین در ماده 9 قانون مذکور آمده است «دختری که در اثر اعمال حیله یا تهدید و یا سوءاستفاده از زیردست بودن، حاضر برای همخوابگی نامشروع شده می‌تواند از مرتکب علاوه از زیان مادی مطالبه زیان معنوی هم بنماید.» به نظر می‌رسد که اصول و کلیات این قانون دست‌نخورده و نسخ نشده و به قوت خود باقی است. همچنین از قوانین دیگر از جمله قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 و اصلاحات سال 94 می‌توان استفاده کرد بنابراین در این زمینه خلأ قانونی نداریم. مضافاً اینکه برفرض اگر خلأ قانونی داشته باشیم قاضی موظف است به اصول و قواعد شرعی و دینی مراجعه کند که اجازه می‌دهد خسارت معنوی جبران شود همچنین اصلی در حقوق داریم که هیچ خسارتی بلا تدارک و بلا جبران باقی نمی‌ماند و منظور از خسارت، هم خسارت مادی و هم معنوی است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در محاکم قضایی ایران، در خصوص خسارت معنوی احکام فراوانی صادر می‌شود، عنوان کرد: در دهه اخیر قضات در محاکم مختلف حکم صادر می‌کنند و این آرا رو به افرایش است. برای توجه بیشتر به بحث خسارت معنوی در صدور احکام قضایی لازم است که اساتید در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، این موضوع را در بوته تحقیق قرار دهند. از سوی دیگر در حوزه‌های علمیه نیز در دوره‌های عالی این موضوع را مورد تحقیق و تفحص قرار بدهند و از آیات قران کریم، روایات معصومین (ع) و از اجماع فقها استفاده شود. آرام آرام این فکر در جامعه گسترش پیدا خواهد کرد و سمینارهای علمی و کارگاه‌های تخصصی و در مناسبت‌های مختلف این موضوعات مطرح شود تا این موضوع آموزش داده شود.
کاملا درسته مرسی از مقاله خوبتون. امیدوارم قانون درستی در این مورد هم وضع بشه