نیاز اساسی پالایشگاه توپراش ترکیه به نفت سنگین ایران/ افزایش ۱۰ دلاری قیمت نفت برنت، مساوی با افزایش ۳.۵ میلیارد دلاری کسری دولت اردوغان

هم اکنون معافیت‌های نفتی اعطایی برای خرید نفت از ایران از سوی دولت ترامپ به هشت کشور از جمله ترکیه به پایان رسیده است. تلاش‌های آنکارا برای مذاکره در راستای تمدید این معافیت‌ها شکست خورده است. مایک پمپئو وزیر امور خارجه ایالات متحده در سخنان خود اعلام کرد صادرات نفتی ایران به صفر خواهد رسید و هیچ معافیت دیگری داده نخواهد شد.

نخستین واکنش ترکیه مخالفت با تحریم‌های جدید بود. مولود چاووش اغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در دوم اردیبهشت اعلام کرد: این تحریم‌ها ناعادلانه بوده و از آن پیروی نخواهیم کرد. ما با این روش‌های زورگویانه مخالف هستیم.

کاخ سفید اعلام کرد که در حال همکاری با عربستان سعودی و امارات متحده بوده تا کسری به وجود آمده ناشی از تحریم ایران را از این طریق جبران کند. اما این حرکت برای ترکیه خوشایند نبود. چاووش اغلو در این باره گفت: اجبار کشور‌ها به خرید نفت از هر کشوری به جای نفت ایران، پا را از حد فراتر گذاشتن است.

لحن سخنان وزیر امور خارجه ترکیه این ذهنیت را ایجاد می‌کرد که این کشور با روش‌های مختلف، تحریم‌ها را دور خواهد زد، اما با این حال، با مشاهده داده‌های به دست آمده، به نظر این انتظارات نادرست بوده است.

اما بعد از هشتم ماه می ۲۰۱۸ و زمانی که ایالات متحده یک طرفه از برجام خارج شد، واردات این کشور نیز به تدریج کاهش یافت. میزان واردات این کشور از ایران که در ده ماه ابتدایی ۲۰۱۸ برابر با ۲۱.۴۸ درصد بود، در ماه نوامبر و همزمان با اعمال تحریم‌های ایالات متحده به صفر رسید.

علیرغم آنکه حسن روحانی رئیس جمهور ایران در سفر خود به آنکارا در سال ۲۰۱۸ از ترکیه تشکر کرد و گفت: «کشور همسایه ما ترکیه موضع خوب و قدرتمندی در برابر تحریم‌های آمریکایی‌ها گرفته است»، اشاره‌ای به این کاهش نداشت.

طبیعتاً این موضوع که ترکیه در ظاهر مخالف تحریم‌ها بوده، ولی در عمل واردات نفتی خود از ایران را قطع کرده مورد توجه قرار گرفت. واردات این کشور در دسامبر ۲۰۱۸ به ۳.۲۶ درصد و در ژانویه ۲۰۱۹ به ۱۲.۳۵ درصد رسید. آمار‌های رسمی درباره میزان واردات در ماه‌های فوریه و مارس منتشر نشده است. روند واردات این کشور از ماه می‌ سال گذشته نشان می‌دهد که ترکیه واقعاً در برابر تحریم‌ها مقاومتی نداشته است.

فهیم تاشتکین در ادامه تأکید دارد: در حالی که ترکیه واردات نفت خود از ایران را کاهش می‌دهد، پیدا کردن منابع جایگزین دشوار خواهد بود. عراق و روسیه دو کاندیدای اصلی در این زمینه هستند.

ترکیه با دو سؤال اساسی درباره تحریم‌ها و تنوع بخشیدن به منابع واردات خود روبه‌روست؛ نخست اینکه مناسب‌ترین نوع نفت برای بزرگترین پالایشگاه این کشور (توپراش) نفت ایران است و خرید نفت از منابع دیگر به معنای نیاز به تصفیه بیشتر و افزایش هزینه‌ها خواهد بود؛ و مورد دوم آنکه به دلیل موقعیت جغرافیایی، هزینه حمل و نقل نفت ایران کمتر است.

در سال ۲۰۱۸ عراق و روسیه دو تأمین کننده اصلی نفت ترکیه بوده اند. در نوامبر این سال و زمانی که واردات نفت ایران در این کشور به علت تحریم‌های جدید به صفر رسید، سهم روسیه از واردات ترکیه به ۳۲.۱۸ درصد و عراق به ۱۲.۶۱ درصد رسید.

در واردات این کشور از روسیه، سهم نفت خام و گازوئیل بیشتر بود. در ژانویه ۲۰۱۹ و زمانی که روسیه به رتبه دوم سقوط کرد، منابع نفت خام، گازوئیل و سایر محصولات نفتی در ۱۵ درصد قرار داشت.

عراق با ۲۳.۵۲ درصد رتبه اول را داشت، در صورتی که تنها محصولی که به ترکیه صادر می‌کرد، نفت خام بود. تمام این اتفاقات زمانی افتاد که روابط تجاری با دولت محلی کردستان عراق به واسطه رفراندوم جنجالی استقلال در کردستان با افت شدید مواجه بود. روابط بین دولت کردستان عراق و دولت ترکیه تا کنون بهبودی نداشته است. از سرگرفتن پرواز‌ها بین دیاربکر ترکیه و اربیل عراق از ۲۱ ام ماه مارس، از اولین قدم‌های مثبت در این زمینه بوده است.

حتی اگر ترکیه بتواند مشکل پیدا کردن جایگزین نفت ایران را حل کند، پیروی از این تحریم‌ها به معنای افزایش قیمت تولید در این کشور خواهد شد.

نفت آذربایجان که از طریق خط لوله باکو – تفلیس – آدانا منتقل می‌شود، مصرفی در ترکیه نداشته و به کشور‌های دیگر به ویژه اسرائیل می‌رود.

طبق نظر یک نویسنده اقتصادی خبرگزاری Gazete Duvar که در زمینه روابط انرژی تخصص دارد، نفت عراق نیز راه حل مناسبی برای این مشکل نیست.

او در این باره گفت:«پالایشگاه توپراش، برای تصفیه و پالایش نفت سنگین تجهیز شده است. نفت ایران و شمال عراق برای این کار مناسب است. نفت بصره مناسب نیست، اما نفت عراق به علت انتقال از طریق خط لوله ارزان تر است. نفت منطقه یورال روسیه نیز برای ترکیه مناسب است، به همین دلیل هم واردات نفت از ایران به صفر رسید. اما روسیه فاصله جغرافیایی زیادی با ترکیه دارد و این امر موجب افزایش هزینه تولید می‌شود».

وی ادامه داد: «ترکیه از عربستان سعودی و امارات متحده نیز نفت می‌خرد، اما این‌ها نمی‌توانند جایگزین نفت ایران باشند. پالایشگاه توپراش نمی‌تواند تولید خود را به نفت خریداری شده از این کشور‌ها محدود کند. فضای سیاسی در مصر ثبات لازم را ندارد و حجم تولید آن‌ها پایین است؛ اما هند توانایی پالایش هر نوع نفتی را دارد و ترکیه در ماه‌های نوامبر و دسامبر سال گذشته، اقدام به خرید گازوئیل از این کشور کرد. ترکیه می‌تواند میزان خرید خود از هند را افزایش دهد، اما این به آن معناست که پالایشگاه توپراش بیکار می‌ماند و این باز هم هزینه‌های این کشور را بالا می‌برد. هیچ منبعی وجود ندارد که بتواند نفتی به ارزانی نفت ایران تأمین کند. لغو معافیت‌ها به معنای افزایش هزینه‌ها بوده و این می‌تواند بر بحران اقتصادی ترکیه بیفزاید. دولت نگران است».

تعیین دقیق میزان افزایش قیمت، در صورتی که ترکیه بخواهد از منبعی غیر از ایران نفت خام خود را تهیه کند دشوار است، اما این موضوع مشخص است که در صورت افزایش ۱۰ دلاری قیمت نفت برنت، کسری دولت ترکیه به میزان ۳.۵ میلیارد دلار افزایش پیدا می کند.

به گفته فهیم تاشتکین، به طور خلاصه می‌توان گفت، دولت ترکیه تمام تلاش خود را می‌کند تا ظاهر و آبروی خود را مقابل مردمش و این تصویر که ترکیه در برابر خواسته‌های آمریکا زانو نمی‌زند را حفظ کند، در حالی که در واقعیت آن‌ها نیز از تحریم‌ها پیروی می‌کنند.