دلار به ۲۲ هزار تومان نزدیک شد / بانک مرکزی بالاخره به فکر قیمت گذاری دلار به وقت تهران افتاد

بازار ارز این روزها به عنوان لیدر سایر بازارها عمل می کند و هر گونه موج نوسانی در این بازار، سایر بازارهای موازی را نیز با چالش های جدی مواجه می کند.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ تا اوایل پاییز سال گذشته بازار ارز تقریباً ثبات خوبی را تجربه می کرد اما تحولات عراق به دلیل آن که بخش قابل توجهی از ارز ایران از این کشور تامین می شد، باعث شد تا روند ارز در کشور صعودی شود.

با افزایش قیمت بنزین از اواسط پاییز سال گذشته، شیب این روند صعودی تندتر و با تنش های ایران و آمریکا بعد از ترور سردار شهید قاسم سلیمانی دوباره جهش های قیمت ارز بلندتر از گذشته شد. با ورود ایران به فهرست سیاه FATF در بهمن ماه سال گذشته بر چالش های بازار ارز افزوده شد و شیوع ویروس کرونا در ایران و کشورهای جهان موج جدید دیگری در بازار ارز ایجاد کرد. از یک سو، قیمت نفت به شدت کاهش یافت و از سوی دیگر، روند ورود ارزهای صادراتی به کشور با مشکلاتی مواجه شد. این در شرایطی بود که تقاضا برای ارز همچنان در بازار وجود داشت.

به هر حال و در نهایت مجموع این رخداد‌ها موجب شده است تا امروز شاهد رسیدن قیمت رسمی دلار به یک قدمی کانال ۲۲ هزار تومان باشیم. بر اساس جدیدترین نرخ‌های اعلام شده توسط صرافی‌های بانکی به عنوان نماینده بازارساز، هر اسکناس دلار آمریکا امروز شانزدهم تیرماه ۱۳۹۹ به نرخ ۲۱۷۵۰ تومان از مردم خریداری و در مقابل به قیمت ۲۱۸۵۰ تومان به متقاضی دریافت دلار فروخته می‌شود که نسبت به روز قبل، ۲۰۰ تومان گران‌تر شده است.

در این شرایط پرتلاطم بازار ارز، پرسشی که مطرح می‌شود این است که سرانجام راه اندازی بازار متشکل ارزی به کجا رسید؟ بازاری که قرار بود با راه اندازی آن تعیین قیمت ارز اولا در اختیار بانک مرکزی باشد و ثانیا به وقت تهران تنظیم شود و دیگر بازی ارزی کشور در کشور‌های همسایه رقم نخورد.

قبل از مرور وعده‌های داده شده و فعالیت‌های انجام شده برای راه اندازی بازار متشکل ارزی، به نظر بهتر است اندکی با این بازار آشنا شویم تا به اهمیت راه اندازی آن در این روز‌ها بیشتر پی ببریم.

بازار متشکل معاملات ارزی چیست؟

این بازار، بازاری است که با اهداف از پیش تعیین شده دولت ها از جمله کوتاه کردن دست دلالان بازار ارز و همچنین شفافیت معاملات راه اندازی می شود. بازار متشکل معاملات ارزی در اکثر کشورهای در حال توسعه به طور موفق راه اندازی و اجرایی شده است. مدل کلی بازار به نحوی طراحی شده است که در فاز اول، معاملات نقدی ارز (اسکناس) راه اندازی و سایر روش های معاملات ارزی در مراحل بعد گسترش می یابد. بازار بر اساس دستور العمل های مصوب بانک مرکزی فعالیت خواهد کرد.

یکی از مهم‌ترین اهداف راه ‌اندازی بازار متشکل ارزی تبدیل شدن آن به مرجعی برای کشف نرخ و نرخ‌ گذاری است، به گونه ای که  بانک مرکزی  مرجع تعیین نرخ ارز در کشور شود. بدین صورت که اولین معامله‌ ای که هر روز صبح در بازار متشکل ارزی انجام می ‌شود، نرخ ارز را تعیین کند. به این ترتیب، نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین و امکان مداخله در نرخ‌ گذاری از جانب کشورهایی نظیر امارات، عراق و ... وجود نخواهد داشت.

گام هایی که برای تشکیل بازار متشکل معاملات ارزی برداشته شد

موضوع راه اندازی بازار متشکل معاملات ارزی در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۴ نیز مطرح و در سال ۱۳۹۶ نیز اخباری در رابطه با این بازار منتشر شد، اما هرگز این بازار به مرحله اجرا نرسید.

بعد از تکیه زدن عبدالناصر همتی بر صندلی رئیس کلی بانک مرکزی، وی طی مصاحبه‌ای در سی ام آبان ماه ۱۳۹۷ با بیان اینکه بازار متشکل ارزی باید شکل بگیرد، گفت: در خیابان و کوچه و پس کوچه‌ها نمی‌توان این بازار را شکل داد و نباید بازار غیرمتشکل داشته باشیم. رئیس کل بانک مرکزی توضیح داد بازاری که تشکیل خواهد شد، فرصتی می‌شود برای کسانی که اسکناس ارز و سپس حواله خود را از طریق صرافی‌ها به بازار عرضه کنند و به پلتفرمی تبدیل خواهد شد که بازار ارز متشکل شود.

در ۱۸ دی ماه ۱۳۹۷ بود که در یک هزار و دویست و شصت و چهارمین جلسه شورای پول و اعتبار موضوع "بازار متشکل معاملات ارزی" مطرح و مورد تصویب قرار گرفت.

در ۲۴ دی ماه ۱۳۹۷، جلسه مجمع موسس شرکت بازار متشکل معاملات ارزی به منظور بحث و بررسی راهکار‌های عملیاتی کردن این بازار در بانک مرکزی برگزار شد. در این جلسه مجمع موسس مواردی همچون ترکیب سهام موسسان، سرمایه شرکت، اساسنامه و فرآیند‌ها و مکانیزم‌های عملیاتی کردن بازار متشکل معاملات ارزی، از جمله مباحث فنی و ساختاری را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

در مورخه ۲۹ فروردین ماه ۱۳۹۸ نیز اولین جلسه هیات مدیره بازار متشکل ارزی تشکیل و در آن محمود شکسته بند به عنوان مدیرعامل و سخنگوی این بازار (شرکت) انتخاب شد. قربانی (کانون صرافان)، یوسف حسن پور، صمد کریمی (مدیر اداره صادرات بانک مرکزی) و امیر هامونی (مدیرعامل شرکت فرابورس) به عنوان دیگر اعضای هیات مدیره این شرکت تعیین شدند.

پس از آن ساختمانی برای این بازار در نظر گرفته شد که در سی ام شهریور ماه ۱۳۹۸ طی خبر‌هایی اعلام شد که این ساختمان طعمه حریق شده است.

وعده هایی که برای راه اندازی بازار متشکل ارزی داه شد و عملی نشد

دوم بهمن ماه ۱۳۹۷ بود که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی با حضور در برنامه تیتر امشب به عنوان سومین گفتگوی تلویزیونی خود، از راه اندازی بازار متشکل ارزی ظرف دو هفته آینده (۱۷ بهمن‌ماه ۹۷) خبر داد. اما این بازار در تاریخ مذکور راه اندازی نشد.

در تاریخ ۱۳ اسفند ماه ۱۳۹۷ رئیس کل بانک مرکزی در یک گفتگوی تلویزیونی دیگر، اعلام کرد که مقدمات راه اندازی این بازار فراهم شده، اما صلاح بر این است که راه اندازی آن در فروردین ماه سال ۹۸ صورت گیرد.

در ۱۸ فروردین ماه ۱۳۹۸ عبدالناصر همتی در نشستی با اصحاب رسانه، با بیان اینکه یکی از دستورات نخستین جلسه شورای پول و اعتبار، بحث بازار متشکل ارزی است، گفت: روز شنبه (۱۷ فروردین ماه ۱۳۹۸) اعضای هیات مدیره بازار متشکل ارزی مشخص شدند و با توجه به اینکه کار‌های نرم افزاری و سخت افزاری آن زمان می‌برد، امیدواریم که تا پایان ماه جاری عملیاتی شود.

فروردین ماه هم به پایان رسید و باز هم خبری از راه اندازی بازار متشکل معاملات ارزی نشد. در ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ بود که یک مقام آگاه در گفتگو با فارس اعلام کرد: اگر مشکلی به وجود نیاید، بستر‌های سخت افزاری و نرم افزاری بازار متشکل ارزی تا چند روز آینده تکمیل می‌شود و هفته آینده این بازار آغاز به کار خواهد کرد.

این وعده راه اندازی بازار متشکل ارزی باز هم محقق نشد تا اینکه در مورخه ۵ مرداد ماه سال جاری بود که جلسه‌ای بین محمود شکسته بند، رییس هیات مدیره و مدیرعامل بازار متشکل ارزی با رییس کل بانک مرکزی برگزار و در این جلسه اعلام شد که این بازار در آستانه عید قربان فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.

در حالی که همگان منتظر راه اندازی این بازار بودند، در ۱۴ مرداد ماه ۱۳۹۸ اعلام شد که آغاز فعالیت بازار متشکل ارزی باز هم به تعویق افتاده است و این بار اعلام شد که زمان راه اندازی این بازار معلوم نیست!

در آذر ماه سال گذشته نیز محمود شکسته بند طی مصاحبه‌ای گفت: همه چیز برای راه‌اندازی این بازار فراهم است و برای افتتاح رسمی آن، منتظر فرمان سیاست‌گذاران هستیم. وی با بیان اینکه در حال حاضر ۱۲۳ صرافی مجاز بانک مرکزی به این بازار پیوسته‌اند، گفت: بیش از ۸۰ صرافی نیز پرونده خود را در این بازار تکمیل کرده و در حال انجام تست‌های سرد و گرم بازار هستند. به گفته شکسته‌بند، هشت بانک مهم کشور نیز به این بازار پیوسته اند.

در پایان سال گذشته بود که خبر‌های غیررسمی حکایت از آن داشت که برخی صرافی‌ها معاملات آزمایشی بازار ارز را آغاز کرده اند، اما این خبر‌ها از سوی مسئولین تایید نشد. خبر‌هایی که این روز‌ها نیز به گوش می‌رسد، اما با رسیدن قیمت دلار به حوالی ۲۲ هزار تومان هنوز هم خبر رسمی از راه اندازی این بازار منتشر نشده است تا رئیس کل بانک مرکزی همچنان برای پایین نگه داشتن قیمت ارز، دست به دامان یادداشت‌های خود در اینستاگرام باشد. وی در بخشی از آخرین یادداشت خود با عنوان "چند نکته مهم درباره ارز" نوشت: "قبلاً هم تأکید کرده‌ام، تلاطم این روز‌های بازار، عمدتاً از عدم تعادل عرضه و تقاضا در بازار حواله ارز، به خاطر مشکلات ناشی از کرونا در ابتدای سال، نشأت‌ گرفته است. با فروکش کردن تدریجی تقاضا‌های تجمیع شده ماه‌های قبل، و افزایش عرضه در نیما تعدیل خواهد شد".

آغاز فعالیت بازار متشکل ارزی به صورت آزمایشی

با وجود وعده‌های بسیار از سوی رئیس کل بانک مرکزی و مسئولان مربوطه در بانک مرکزی، این روز‌ها برخی خبر‌ها نشان از فعالیت آزمایشی این بازار دارد. گواه این ادعا، بررسی‌های خبرنگار تابناک اقتصادی مبنی بر افزایش عرضه ارز به ویژه دلار و یورو در بازار (بازار متشکل ارزی) است. تا جایی که نرخ‌های عرضه شده در این بازار، با اختلاف نسبت به تابلوی صرافی‌های بانکی بوده است. همچنین هفته گذشته تسنیم در گزارشی به عرضه بیش از ۷۰۰ میلیون دلاری در یک هفته در بازار متشکل ارزی اشاره داشت. آنچه در میان این حجم از عرضه قابل مشاهده است، عدم تاثیرگذاری بر آشفتگی بازار ارز است. دلار در بازار متشکل ارزی در کانال ۱۸ هزار تومان عرضه شد، اما در بازار ارز و صرافی‌های سطح کشور، قیمت‌ها به روند افزایشی ادامه داده است. شاید اگر حداقل از ابتدای سال، بازار متشکل ارزی راه اندازی شده بود، امروز نوسان نرخ ارز کاملا مدیریت می شد.

در پایان آنچه در حال حاضر ضرورت دارد، اجماع مسئولان بانک مرکزی و تیم اقتصادی دولت برای آغاز رسمی و شفاف فعالیت بازار متشکل ارزی است. همان گونه که رئیس جمهور در سخنان خود از حمایت جدی از بازار سرمایه سخن گفته است، حال ضرورت حمایت همه جانبه از این بازار احساس می‌شود.