برای خاموش کردن موتور رشد نقدینگی چه باید کرد؟ / بورس مقصد مناسبی برای جذب نقدینگی هزاران میلیاردی است؟

بانک مرکزی با انتشار گزیده آمار‌های اقتصادی در پایان خرداد ماه ۱۳۹۹، اعلام کرد که نقدینگی از ۲۶۵۷ هزار میلیارد تومان عبور کرده است. مقایسه میزان نقدینگی در خرداد ماه ۱۳۹۹ با مدت مشابه سال گذشته بیانگر آن بود که نقدینگی رشد ۳۴.۲ درصدی را تجربه نموده است. شایان ذکر است که میزان رشد نقدینگی در خرداد ۱۳۹۸ در مقایسه با خرداد ۱۳۹۷، ۲۵.۱ درصد گزارش شده بود.

بلایی به نام نقدینگی

به گزارش تابناک اقتصادی، این رشدهای عجیب نقدینگی در دو سال گذشته در حالی است که رهبر انقلاب بارها در مورد رشد نقدینگی هشدارهایی داده اند. به عنوان نمونه، رهبر انقلاب در مورخه ۲۴ تیر ماه ۱۳۹۷ در دیدار با اعضای هیات دولت فرمودند: این نقدینگی نعمت بزرگی بود، الان یک بلای بزرگی است، واقعاً یک چیز خیلی خطرناکی است. این رقم نقدینگی خیلی رقم فوق ‌العاده ‌ای است، هم رقمش خیلی بالا است، هم رشدش زیاد است، ۱۵۰۰ هزار میلیارد یک چیز افسانه ‌ای است. یا وی در دیدار دوم خود با اعضای هیات دولت در مورخه هفتم شهریور ماه ۱۳۹۷ با تأکید بر امکان مهار نقدینگی، افزودند: نقدینگی سرگردان به هر سو که برود (سکه، ارز، مسکن یا هر زمینه‌ی دیگر) ویرانگر خواهد بود و باید مجموعه ‌ای تمام‌ وقت، فعال و جهادی مسئول کنترل و مدیریت آن شود.

به هر حال رشد نقدینگی ۳۴.۲ درصدی، رقم بسیار بالایی برای یک اقتصاد است. اینکه چرا این رشد نقدینگی رقم خورده و چه عواقبی می‌تواند برای اقتصاد ایران داشته باشد، پرسش‌هایی است که مطرح می‌باشد. همچنین زمانی بسیاری از کارشناسان و مسئولین معتقد بودند که این نقدینگی باید به سمت بازار سرمایه هدایت تا از عواقب این سیل نقدینگی کاسته شود، اما هم اکنون با توجه به شرایط پیش آمده پرسش این است که آیا هدایت این حجم از نقدینگی به سمت بازار سرمایه می‌تواند فرصت باشد یا تهدید؟

وحید شقاقی شهری، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با خبرنگار تابناک اقتصادی به این پرسش ها پاسخ داده است.

چرا نقدینگی در یک سال گذشته این قدر رشد داشته است؟

وحید شقاقی شهری در پاسخ به این پرسش به خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: سه عامل در چند سال گذشته موجب رشد نقدینگی شده، یا به عبارت بهتر موتور رشد نقدینگی بوده اند که عبارتند از ۱- کسری بودجه دولت و تامین این کسری بودجه از طریق استقراض از بانک مرکزی و نظام بانکی، ۲- بالا بودن نرخ سود بانکی و ۳- خلق پول توسط بانک‌ها به دلیل وجود ناترازی در ترازنامه هایشان.

این عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: بنابراین برای جلوگیری از رشد نقدینگی، باید اول جلوی کسری بودجه دولت گرفته شود و دولت از دست درازی به منابع بانک مرکزی و نظام بانکی برای جبران کسری بودجه خودداری کند.

دوم نرخ سود بانکی باید کاهش یابد، چون زمانی که نرخ سود بانکی را افزایش می‌دهید، رشد نقدینگی ایجاد می‌شود و شما دوباره باید نرخ سود بانکی را افزایش دهید که این نقدینگی به سمت بازار‌های دیگر سرازیر نشود و این چرخه اشتباه مدام تکرار می‌شود.

سوم باید جلوی خلق نقدینگی توسط بانک‌ها گرفته شود و بانک مرکزی باید در اینجا جدی ورود کند. ناترازی در نظام بانکی بالاست و دارایی‌ها با بدهی‌های نظام بانکی همخوانی ندارد. بانک‌ها برای پوشش ناترازی شروع به خلق پول می‌کنند.

بانک مرکزی باید بر این ناترازی‌ها نظارت جدی داشته باشد و علاوه بر این، باید به ترتیب ناترازی که در بانک‌ها وجود دارد برای آن‌ها محدودیت برای رشد ترازنامه بانک‌ها در نظر بگیرد. مقصود این است، بانک‌هایی که ناترازی بالایی دارند نتوانند مثلا بیش از ۲ تا ۵ درصد ترازنامه خود را افزایش دهند. هر چقدر بانک‌ها توانستند ناترازی خود را بهبود ببخشند، به همان نسبت بانک مرکزی اجازه افزایش ترازنامه‌ها را بدهد؛ یعنی اجازه بدهد که بانک‌ها خلق پول کنند.

عواقب و پیامدهای رشد نقدینگی چیست؟

این عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گفت: یکی از ریشه های چالش های کنونی اقتصاد ایران، رشد بالای نقدینگی است. وقتی شاهد رشد بالای نقدینگی در اقتصاد هستیم، باید چالش های گوناگونی چون افزایش قیمت دارایی های مختلف، افزایش قیمت کالاها و خدمات و ... را تجربه کنیم. به عبارت بهتر، ریشه افزایش نرخ تورم هم در دارایی ها و هم در کالاها و خدمات، همین رشد بالای نقدینگی است و جدا از موضوع تحریم ها و شیوع کرونا، تا زمانی که موتور رشد نقدینگی روشن است، نمی توان انتظار داشت که قیمت دارایی ها و کالا و خدمات کنترل شود. 

این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: زمانی که ما از یک سو رشد نقدینگی ۳۴ درصدی را شاهد هستیم و از سوی دیگر نیز شاهد نرخ رشد اقتصادی منفی ۷ درصدی در سال گذشته بودیم، عملا این شکاف بین نرخ رشد نقدینگی و نرخ رشد اقتصادی به تورم در بازار دارایی‌ها و بازار کالا و خدمات تبدیل می‌شود. پیش بینی این است که با این وضعیت باید شاهد نرخ تورم حداقل بیش از ۳۴ درصدی در سال جاری باشیم. این تنها، تورمی است که از ناحیه رشد نقدینگی به وجود خواهد آمد و باید اثرات تحریم‌ها و شیوع کرونا بر نرخ تورم را نیز در آن دید.

شقاقی شهری ادامه داد: یک مثال قابل فهم برای این موضوع این است که اگر بدن انسان سالم باشد، شما هر میزان غذا تناول کنید، این غذا تبدیل به انرژی خواهد شد، ولی اگر بدن انسان درگیر بیماری باشد، شما هر میزان غذا بخورید این می‌تواند به کلسترول، چربی، اضافه وزن و ... شود. در اقتصاد نیز همین است. وقتی بدنه اقتصاد سالم است و فضای کسب و کار، رقابت پذیری، نظام بانکی، نظام ارزی، نظام پولی و ... درست کار می‌کنند و رشد نقدینگی موجب تقویت اقتصاد خواهد شد، اما اگر اقتصاد ناسالم باشد، این رشد نقدینگی موجب ایجاد بیماری‌های مختلف در اقتصاد از جمله نرخ تورم بالا خواهد شد.

وی افزود: به جای آنکه سیاستمداران به سمت کنترل قیمت‌ها در بازار‌ها با شیوه‌های پلیسی بروند ـ که امکان کنترل با این شیوه وجود ندارد ـ بهتر است به سمت خاموش کردن موتور رشد نقدینگی ـ که ریشه افزایش قیمت‌هاست ـ حرکت کنند.
آیا هدایت این نقدینگی به سمت بازار سرمایه فرصت است یا تهدید؟

شقاقی شهری در پاسخ به این پرسش گفت: هدایت نقدینگی به سمت بورس زمانی فرصت است که بازار اولیه توسعه پیدا کند. وقتی بازار اولیه توسعه پیدا کند، این بدان معناست که داریم از نقدینگی در جهت رشد تولید استفاده می‌کنیم. متاسفانه، چون بازار اولیه توسعه پیدا نکرد، آمدن نقدینگی به بورس باعث شد که بازار ثانویه توسعه پیدا کند و این مساله به انتظارات تورمی و افزایش نرخ تورم در سایر بازار‌ها دامن زد.

وی با اشاره به عرضه اولیه‌هایی که اکنون در بازار سرمایه انجام می‌شود، گفت: این عرضه اولیه‌ها برای توسعه بازار اولیه و جذب نقدینگی کافی نیست. این عرضه اولیه‌هایی که اکنون شاهد آن هستیم، بسیار ناچیز هستند و در برخی عرضه اولیه‌ها شاهد آن هستیم که تنها به هر کد معاملاتی مثلا ۲۰ هزار تومان سهم می‌رسد که اصلا این رقم در جذب نقدینگی ۳ تا ۵ هزار میلیارد تومانی که روزانه وارد بازار می‌شود، کارآ نخواهد بود.