با توجه به رشد صنعتی جوامع و پیشرفت فناوری، بشر هر روز به اختراعات جدیدی دست پیدا می‌کند و در مقام استفاده از آن‌ها برمی‌آید. در سایه پیشرفت فناوری و پیدایش مفاهیم جدید هوش مصنوعی، دانش رباتیک نیز وارد مرحله جدیدی از حیات خویش شده است، به گونه‌ای که امروزه امیدواری بشر برای تحقق آرزوی دیرینه‌ی ساخت انسان مصنوعی افزایش یافته است. ضرورت اتخاذ قواعد و ضمانت‌اجرا‌هایی که بتواند استفاده از این ابزارآلات فنی را در بستری امن تضمین نماید، از لوازم ورود در این مرحله است.
به گزارش «تابناک»؛ یکی از این فناوری‌ها هوش مصنوعی است که صرف نظر از نقش و کاربرد موثری که در زندگی بشر دارد، توجه به مسئولیت مدنی ناشی از آن به ویژه در نظام حقوقی ایران، موضوعی است که مورد غفلت واقع شده است. اهمیت این موضوع از آن جهت است، تا زمانی که اشخاص مسئول و مبنای مسئولیت خسارات ناشی از هوش مصنوعی مشخص نشود، امکان جبران زیان آسیب دیده مبهم می‌ماند. از سوی دیگر، از آنجا که در ایران در مقایسه با کشور‌های پیشرفته از این فناوری کمتر استفاده شده، با کمبود قوانین و مقررات در این حوزه مواجه هستیم.
امروزه ربات‌ها و تجهیزات مکانیکی، جایگزین فعالیت‌های انسانی شده اند و توان انجام کار‌هایی را دارند که بشر قادر به انجام آن‌ها نیست. تا پیش از مطرح شدن مفهومی به نام هوش مصنوعی ویژگی‌هایی مانند خلاقیت، خودآگاهی، هشیاری، احساسات و... وجه تمایز میان انسان و ربات‌ها قلمداد می‌شد.
این در حالی است که با گسترش فناوری هوش مصنوعی، احتمالا بسیاری از این وجوه تمایز از بین می‌روند. ماجرای اصلی اینجاست که آیا یک ربات مجهز به هوش مصنوعی باید مسئول اعمالی که انجام می‌دهد، باشد؟ به طور کلی، در تعریف هوش اتفاق نظر وجود ندارد و نمی‌توان آن را به درستی تعریف کرد و به همین دلیل، امکان تعریف دقیق هوش مصنوعی نیز میسر نیست.
با مطرح شدن هوش مصنوعی و کارکرد‌های آن، برخی این فناوری را تهدیدی برای جامعه جهانی تلقی می‌کنند. عده‌ای از منتقدان این فناوری معتقدند که پیشرفت هوش مصنوعی، مسائل حقوقی و امنیتی بیشماری در پی دارد و به همین دلیل، نمی‌توان از پیشرفت چنین تکنولوژی ابراز رضایت صددرصد کرد.
منتقدان این فناوری بر این باورند که هوش مصنوعی در نهایت منجر به نافرمانی ربات‌ها از انسان شده و از آنجا که هوش مصنوعی توان یادگیری و تصمیم گیری را دارد، می‌تواند غیرقابل کنترل شود. با در نظر گرفتن این فرضیه، پای مسائل حقوقی به میان می‌آید و خلا این مقوله در روند گسترش چنین فناوری به چشم می‌خورد.
دکتر عبدالله رجبی، حقوقدان و استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران اعتقاد دارد، عموم خسارات وارده موجب مسئولیت از طریق اشیا می شود و کمتر زیانی را می توان یافت که شیئی در آن دخیل نباشد. در بیشتر موارد، شیء ابزار ورود زیان است و موضوعیت ندارد، اما گاهی چنین نیست و افراد گوناگون مرتبط با آن، مسئول خسارات می شوند. امروز می توان پیشتر رفت؛ شیء ممکن است استقلال داشته باشد و می توان استقلال برای آن متصور بود.
وی ادامه می دهد، اگر این استقلال شخصیت کامل باشد و بتواند مستقل تصمیم بگیرد، می توان این گونه ربات ها را مسئول عمل خویش قلمداد کرد که نتایج حقوقی آن شامل جبران دارایی و انعقاد بیمه را پذیرفت که در این صورت به صورت استثنایی ضمان مدنی را بر افراد انسانی درگیر در صورت مشارکت یا احراز رابطه سببیت بار کرد.
همچنین دکتر اعظم انصاری، حقوقدان و استاد دانشگاه معتقد است، سوال اساسی که در این رابطه به وجود می‌آید، این است که هوش مصنوعی در علم حقوق چه ماهیتی دارد؟ در پاسخ به این سوال بررسی و شناخت مبانی، آثار و شرایط تحقق مسئولیت آن‌ها موضوع مهمی است که باید به آن توجه شود. بر اساس نظام مسئولیت ناشی از مالکیت و نگهداری اشیاء، مالک یا متصرف هوش مصنوعی باید مسئول خسارات ناشی از آن باشد. این مسئولیت در رابطه با هوش مصنوعی اعم از خطرناک و غیرخطرناک در حقوق ایران بر پایه مبنای استناد عرفی قابل توجیه است.
وی اظهار کرد: ضمن اینکه بر خلاف سایر اشیاء، افعال سلبی و غیرقابل‌پیش‌بینی هوش مصنوعی نیز می‌تواند موجب مسئولیت شود. تحت نظام مسئولیت ناشی از تولید و عرضه کالا، تولیدکننده یا عرضه‌کننده هوش مصنوعی مسئول زیان‌های ناشی از عیب آن است. این مسئولیت در رابطه قراردادی با نظریه تعهد ایمنی هوش مصنوعی و فرض علم فروشنده به عیوب پنهانی هوش مصنوعی و در رابطه غیر قراردادی در حقوق ایران با نظریه استناد عرفی و تقصیر و در حقوق کامن‌لا با نظریه عیب محصول (نظریه مسئولیت محض) قابل توجیه است.
انصاری ادامه داد: تحقق مسئولیت مدنی اعم از قراردادی و غیرقراردادی تحت نظام مذکور وابسته به احراز عیب در هوش مصنوعی، بروز ضرر و رابطه سببیّت میان آن دو است. در رابطه با مسئولیت قراردادی علاوه بر عناصر یادشده، وجود قرارداد و نقض آن نیز لازم است؛ ضمن اینکه، مسئولیت مدنی تولیدکننده و عرضه‌کننده در جبران زیان‌های مالی، خسارت وارده به هوش مصنوعی معیوب را در بر نمی‌گیرد، بلکه ناظر بر خسارات وارد به دیگر اموال و نیز خسارات بدنی و معنوی ناشی از عیب هوش مصنوعی است. در صورت تعدد اشخاص مسئول در چرخه تولید و توزیع هوش مصنوعی، مسئولیت آن‌ها در حقوق ایران اشتراکی و در حقوق کامن‌لا (نظام رویه قضایی و سابقه قضایی) تضامنی است.
البته نباید فراموش کنیم که پیشرفت هوش مصنوعی چالش‌های مهمی را در حوزه مقررات حاکم بر مالکیت فکری هم ایجاد کرده است. دستاورد‌های جدید نرم‌افزار‌های هوش مصنوعی، مسائل حقوقی جدیدی را به وجود آورده است که منابع موجود قانونی برای پاسخگویی به آن‌ها کافی به نظر نمی‌رسند. موضوعاتی که تا چند سال پیش، فقط در داستان‌ها و فیلم‌های علمی ـ تخیلی مطرح می‌شدند اکنون به صورت پرونده‌های واقعی در ادارات ثبت اختراع و دادگاه‌ها ثبت شده‌اند.
با توجه به رشد صنعتی جوامع و پیشرفت فناوری، بشر هر روز به اختراعات جدیدی دست پیدا می‌کند و در مقام استفاده از آن‌ها برمی‌آید. در سایه پیشرفت فناوری و پیدایش مفاهیم جدید هوش مصنوعی، دانش رباتیک نیز وارد مرحله جدیدی از حیات خویش شده است، به گونه‌ای که امروزه امیدواری بشر برای تحقق آرزوی دیرینه‌ی ساخت انسان مصنوعی افزایش یافته است. ضرورت اتخاذ قواعد و ضمانت‌اجرا‌هایی که بتواند استفاده از این ابزارآلات فنی را در بستری امن تضمین نماید، از لوازم ورود در این مرحله است.
