چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت از امروز (سه شنبه ۲۵ آذر ۹۹) آغاز شده که به واسطه شیوع کرونا، خبری از نمایش فیلم‌های منتخب روی پرده بزرگ نیست، بلکه فیلم‌ها صرفاً در پلتفرم‌های اینترنتی موسوم به VOD عرضه می‌شوند و عموم مردم با خرید بلیت می‌توانند این فیلم‌ها را تماشا کنند. این رویکرد مشخصاً گروهی از مستندسازان را واداشته تا قید حضور در جشنواره سینماحقیقت را در این دوره بزنند و چشم انتظار دوره‌های آینده این رویداد مهم سینمای مستند باشند که شرایط امن‌تری برای عرضه آثارشان در نظر گرفته شود.
گروهی از مستندسازان مطرح ترجیح دادند آثارشان را برای جشنواره فجر نگه دارند؛ اما با انتشار قوانین این جشنواره، مشخص شد زمینه فراهم شده تا اشخاصی که تن به این قاعده نداده‌اند، نتوانند در جشنواره فجر حضور پیدا کنند. در مقررات جشنواره فجر سی و نهم تاکید شده هیات داوران بخش مستند از میان فیلم‌های مستند بلند (بالای ۷۰ دقیقه) حاضر در چهاردهمین جشنواره فیلم مستند سینماحقیقت، یک فیلم را به عنوان اثر برگزیده معرفی خواهند کرد. بدین ترتیب، حق آن گروه از مستند‌هایی که به هر علتی در جشنواره سینماحقیقت شرکت نکرده یا شرکت داده نشده‌اند ضایع شده است.
نکته قابل تامل اینکه همواره به شیوه انتخاب فیلم‌ها برای جشنواره سینماحقیقت نگاه نقادانه‌ای وجود داشته، چون انتخاب‌ها توسط هیات‌های انتخاب سه نفره صورت می‌پذیرد و بدین ترتیب، یک مستند به سادگی ممکن است حذف شود، حال آنکه این اقدام اگر بناست به این شیوه صورت پذیرد، باید توسط یک هیات انتخاب دست‌کم هفت نفره صورت بپذیرد تا دست‌کم فیلم‌ها با یک یا دو رای انتخاب یا کنار گذاشته نشوند.
در عین حال شیوه مرسوم جهانی اساساً هیات انتخاب نیست و دبیر جشنواره‌ها فیلم‌ها را با کمک مشاوران می‌بینند و انتخاب می‌کنند؛ رویه‌ای که پس از جشنواره بین المللی فیلم فجر، در جشنواره ملی فجر نیز به درستی اجرا شد. جای تردید نیست که این شیوه در صورتی قابل تحقق خواهد بود که دبیر جشنواره از وزن و مقبولیت عمومی در نزد فعالان آن حوزه برخوردار باشد و بتواند در نهایت از انتخاب‌هایش دفاع کند و قاعدتاً اگر دبیر احساس کند، چنین موقعیتی یا توان دفاع از فیلم‌های منتخب را ندارد، ترجیحش حفظ هیات انتخاب خواهد بود.
چالش دیگر که باعث شده در حوزه مستند نتوان چنین کرد، این است که دبیر جشنواره مدیر بزرگ‌ترین مجموعه مستندسازی کشور است که از قضا مستندهایش متقاضی حضور در جشنواره سینماحقیقت است. این اشکال درباره دوره‌های پیشین جشنواره نیز مطرح بوده و انتظار می‌رفت شخصی خارج از چارچوب مرکز گسترش دبیر جشنواره سینماحقیقت باشد تا بدین ترتیب انتخاب پرتعداد فیلم‌های مرکز گسترش و بیرون ماندن فیلم‌های مستقل، شائبه برانگیز نشود. البته این تدبیر را می‌توان در دوره‌های آینده نیز در نظر گرفت و اشخاص غیرذینفع را برای دبیری این رویداد در نظر گرفت.
در کنار فقدان گروهی از مستندسازان و مستندهای مهم در این دوره بودجه این دوره از جشنواره نیز قابل توجه است که به گفته دبیر جشنواره، دو میلیارد تومان لحاظ شده؛ حال آنکه برای جشنواره‌ای که صرفاً آنلاین برگزار می‌شود، به جز هدایای اهدایی و هزینه‌های حداقلی ستادی، هزینه‌ای برای برپایی جشنواره قابل تصور نیست و مشخص نیست، اساساً چطور می‌توان در یک جشنواره آنلاین دو میلیارد تومان هزینه کرد؟!
در نهایت اکنون جشنواره سینماحقیقت در شرایطی در غیاب گروهی از مستندهای مهم ایران برپا شده که این اتفاق می‌تواند تجربه‌ای برای دیگر جشنواره‌های فیلم به ویژه جشنواره فیلم فجر باشد و نشان دهد حتی مستندسازان که سرمایه گذاری کمتری نسبت به سازندگان فیلم‌های سینمایی می‌کنند نیز لزوماً حاضر به پذیرش ریسک و ارائه آثار پرهزینه‌شان به جشنواره آنلاین نیستند و برپایی جشنواره آنلاین یک خطای راهبردی است و صرفاً کوشش برای برگزاری یک رویداد به هر قیمت ممکن است.
*Mr. Khorramdel is Director of Multimedia Office & Culture Editor in TABNAK.com he is a Filmmaker and independent film critic.
