مناسب‌ترین آسمان رصدی ایران کجاست؟

به گزارش تابناک به نقل از ایسنا، سهراب علی دوستی شامگاه (چهارشنبه- ۱۰ دی ماه) در آسترومینار آموزشی با عنوان «بررسی آلودگی نوری رصدگاه های ایران» که به همت مرکز نجوم ادیب اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: آسمان شب در برخی مناطق پرستاره است و در برخی مناطق دیگر کم ستاره؛ دلیل این موضوع وجود آلودگی های نوری شهرهاست چرا که باعث می شود ستارگان کم نورتر به طور مشخص دیده نشوند.

وی با بیان اینکه برای رصد بهتر آسمان باید مناطقی خارج از شهرها که به دور از آلودگی های نوری هستند را انتخاب کرد، گفت: در سال های اخیر با افزایش نور در شهرها بر میزان آلودگی های نوری افزوده شده و این موضوع بر رصد اجرام آسمانی تأثیرگذار است.

به گفته این پژوهشگر و مدرس نجوم، اگر منابع نوری به صورت غیراستاندارد استفاده شود، عاملی برای انتشار نور به سمت آسمان شب و مانعی برای رصد بهتر ستارگان و دیگر اجرام آسمانی است.

وی تصریح کرد: متاسفانه در اغلب نقاط شهری منابع نوری غیر استاندارد است و در اصفهان نیز این پدیده وجود دارد و بسته به نور لامپ ۳۰ تا ۷۰ درصد نور معابر شهر به سمت آسمان می رود که تهدیدی برای از دست دادن نقاط تاریک آسمان است.

علی دوستی با بیان اینکه جدیدا اصلاحاتی در این زمینه در کشور انجام شده است، خاطرنشان کرد: متأسفانه روند آن کند است و در ده سال گذشته شاهد کم شدن نقاط تاریک در کشور هستیم. موضوع آلودگی نوری قدمتی حدود ۵۰ سال در دنیا دارد و در دیگر نقاط دنیا نیز مطرح است و برخی کشورها بحث هایی برای محافظت از آسمان با اختصاص مناطقی برای رصد انجام داده اند. ضمن اینکه با استاندارد کردن نور معابر شهری و یا استفاده از سرپوش برای لامپ ها می توان تاحدی جلوی انتشار نور به آسمان را گرفت.

به گفته عضو مرکز آموزش نجوم ادیب اصفهان، لامپی استاندارد است که تنها نور آن به بخشی که می خواهد روشن شود، بتابد و در مورد معابر نیز نور باید به سطح زمین بتابد.

وی افزود: در نقاط شهری اگر ۵۰ درصد نور هر لامپ به طور متوسط به آسمان بتابد، دیگر زمینه تاریک آسمان مشکی نخواهد بود و ستارگان کم نور دیده نخواهند شد.

این پژوهشگر نجوم ادامه داد: آلودگی نوری تهدیدی برای رصد آسمان است چراکه با دور شدن از یک شهر این مشکل برطرف نمی شود و معمولا اثر آلودگی نوری شهرها تا کیلومترها بعد از شهر باقی می ماند.

علی دوستی توزیح داد: یکی از پارامترها برای تعیین میزان تاریکی آسمان توجه به گنبد نوری است که هر شهر ایجاد می شود و بسته به اندازه شهر، گنبد نوری شهرها متفاوت می شود. در اصفهان گنبد نوری تا ۱۰۰ کیلومتر در خط مستقیم به صورت واضح و بزرگ دیده می شود.

این پژوهشگر حوزه سنجش آلودگی نوری و شناسایی مناطق رصدی با بیان اینکه در سال های گذشته شاهد گسترش آلودگی نوری شهرها بوده ایم و این موضوع باعث شده مناطق رصدی از بین بروند، خاطرنشان کرد: سال به سال برای پیدا کردن آسمان تاریک باید بیشتر از شهرها فاصله بگیریم.

به گزارش ایسنا، علی دوستی با بیان اینکه در آسمان تاریک و ایده ال هیچ روشنایی نباید وجود داشته باشد، تصریح کرد: پیدا کردن این آسمان سخت است، چراکه با دور شدن از یک شهر به شهری دیگر می رسیم و برای رصد بهتر و دور شدن از آلودگی نوری شهر اصفهان باید بالغ بر ۲۵۰ کیلومتر دور شویم.

وی در توضیح اینکه آسمان تاریک چه پارامترهایی باید داشته باشد، گفت: برای سنجش تاریکی آسمان از موارد مختلفی استفاده می شود که یکی سنجش حد قدر آسمان است که با دستگاهی به نام SQM سنجیده می شود. در این سنجه هرچه حد قدر آسمان بیشتر باشد، آسمان تاریک تر است و شرایط رصدی بهتری دارد.

به گفته علی دوستی آسمان کلانشهرهای ایران مانند، تهران، مشهد و اصفهان حدقدری زیر ۵ دارد. البته میزان حدقدر بین ۵ و ۶ برای کارهای آموزشی نجوم مناسب است. حد قدر بین ۶.۵ برای رصد مناسب است که در آن راه شیری و بسیاری از اجرام آسمانی دیده می شود. حد قدر بالای ۶.۵ بسیار کمیاب است و سفر به آن مناطق نیز سخت است. حدقدر بالای ۷.۵ ایده ال است که در ایران نداریم.

این پژوهشگر نجوم رصدی افزود: رصدگران برای تعیین میزان تاریکی آسمان از سنجه های مختلف استفاده می کنند و یکی از آنها نیز مقیاس بورتل است که برای سنجش و کیفیت آسمان استفاده می شود و بر اساس حدود ۸ پارامتر بدترین نقطه تا تاریکترین و بهترین آسمان را از شماره ۹ تا یک تقسیم بندی می کند.

وی ادامه داد: مجموع این پارامترها با توجه به مشخصات بورتل رتبه تاریکی آسمان را مشخص می کند. در ایران رتبه یک از نظر تاریکی در مقیاس بورتل نداریم و نقاط تاریک ایران از ۲ به بعد هستند.

مدرس نجوم رصدی خاطرنشان کرد: در بررسی وضعیت آلودگی نوری خاورمیانه درمی‌یابیم کشورهای پاکستان، افغانستان، ترکمنستان و مرز عراق و سوریه بخش های تاریک بیشتری وجود دارند. جنوب غربی و نقاط شمالی ایران غرق در نور است. همچنین در زاگرس مرکزی آسمان نهایت رتبه ۴ دارد و نقاط خیلی تاریکی نمی بینیم. کویر مرکزی و کویر لوت و نقاطی در جنوب شرق ایران آسمان تاریک دارند که حدقدر آنها بالا است.

به گفته علی دوستی باید بپذیریم در کشور به دلیل امنیت و زیرساخت های موجود، آسمان خوبی داریم و موقعیت رصدی برای منجمان داخلی و خارجی فراهم است.

وی در توضیح دیگر نقاط رصدی در دنیا گفت: اروپای غربی و امریکای شمالی و به خصوص نیمه شرقی آن غرق در نور است و بخش هایی در نوادا مناطقی تحت حفاظت دارد که برای رصد مناسب اند. در بخش هایی از استرالیا آسمان تاریک بسیار است. شیلی و پرو مناطقی با رتبه یک بسیار دارند و در آسیا بخش هایی در تبت و مغولستان مناسب هستند. اروپا شرقی در حد متوسط است و حدود ۴۰ درصد سطح قاره افریقا آسمانی بسیار تاریک دارد.

این پژوهشگر نجوم در توضیح مناطق رصدی تاریک ایران گفت: شرق و تقریبا مرکز ایران که شامل قسمتی از یزد، اصفهان، خراسان و سمنان است مناطقی یافت می شود. بخش هایی از کویر لوت جزء تاریک ترین ها در ایران محسوب می شوند و در بررسی ها «ریگ یلان» جزء یکی از نقاط تاریک است که البته دو مشکل عمده دارد، غبار آن به خصوص در تابستان که دما بالای ۶۰ درجه است بسیار بالا است. ضمن اینکه راه دسترسی و امنیت خوبی ندارد.

وی با بیان اینکه در ایران حدود ۱۰ تا ۱۲ تقطه بسیار تاریک وجود دارد، اظهار کرد: آسمان تاریک در کنار امنیت و زیرساخت مناسب موجب شده بخش هایی از «کویر بهاباد» حد قدر خوب داشته و یکی از بهترین مناطق رصدی ایران باشد، البته درخواست ما منجمان این است که لامپ های اطراف این منطقه اصلاح شود و جلوی گسترش آلودگی نوری در این منطقه گرفته شود.

علی دوستی تاکید کرد: بخش هایی از کویر بهاباد یکی از بهترین منطقه برای رصد است و در آسمان آن رتبه ۳ به راحتی قابل دسترسی است. البته رتبه دو نیز در برخی بخش های آن وجود دارد. کویر بهاباد یکی از مناطق تاریک ایران است که باید حفظ شود.

این پژوهشگر حوزه سنجش آلودگی نوری و شناسایی مناطق رصدی افزود: در بخشی از کویر بهاباد حد قدر ۷.۵ هم بدست می آمده، اما امروز وجود ندارد.

وی با اشاره به گسترش آلودگی های نوری تصریح کرد: قبلا در بخش هایی از کویر شاهرود و دامغان شرایط رصد خوب بوده که الان الودگی نوری شدیدی دارند و اطراف شاهرود و دامغان نقاط رصدی خوبی نداریم ولی در منطقه توران همچنان آسمان تاریک یافت می شود.

این پژوهشگر نجوم اضافه کرد: روستای عشین اطراف انارک در ۲۵۰ کیلومتر اصفهان نقاط تاریکی دارد که رتبه ۳ است. این روستا گاهی غبار آلود است و اگر غبار وجود نداشته باشد، حد قدر در پاییز و زمستان به ۶.۵ و ۶.۶ می رسد.

علی دوستی جنوب شرق ایران در بخش های از سیستان بلوچستان که زیرساخت نور کم است را نیز نقاطی با آسمان تاریک معرفی کرد و گفت: بشاگرد و بخشی از شهرستان ایرانشهر تنها مناطق تاریک سیستان است، اما به دلیل اینکه از سمت دریا رطوبت دارد در تابستان کیفیت آسمان بشاگرد خوب نیست و رشد و پراکندگی آلودگی نوری را زیاد می کند.

وی تصریح کرد: روستای کوره گز در خور نیز مناطق خوبی بود که اکنون دچار آلودگی نوری شده است، اما همچنان یکی از پایگاه های رصدی مناسب در ایران محسوب می شود.

این پژوهشگر در توضیح مناطق رصدی کوهستانی در ایران گفت: به دلیل اینکه غالب جمعیت در این بخش ها حضور دارند، آسمان تاریک به زحمت پیدا می شود، اما به دلیل اینکه غبارآلود نمی شوند، آسمان شفاف است، اما بااینکه تاریکی زیادی ندارند آسمان خوبی برای رصد دارند. در این مناطق روستای «سرآقا سید» با حد قدر تا ۶.۵ پشتکوه فریدونشهر با حد قدر ۶.۱ تا ۶.۵ مناسب است.

مدرس نجوم رصدی تصریح کرد: در ایران مناطق بکر و تاریک کم داریم و با گسترش آلودگی نوری این مناطق نیز در حال از بین رفتن هستند. مناطق رصدی بیش از آنچه فکر کنیم در معرض خطر هستند و اگر اقدام جدی نکنیم این مناطق را نیز از دست می دهیم. ما به عزم جدی تری برای حفاظت از آسمان ایران نیاز داریم.