چند اقدام قانونی برای هنگامی که خارج از مهلت مقرر از حکم غیابی مطلع شدیم

محکوم‎علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض کند؛ این اعتراض واخواهی نامیده می‎شود. دادخواست واخواهی در دادگاه صادرکننده حکم غیابی قابل رسیدگی است.

به گزارش «تابناک»؛ زمانی که حکمی از دادگاه غیابی صادر شود و خوانده دعوا در جلسه دادگاه حضور نداشته باشد و نتواند از خود دفاع کند، می‎تواند نسبت به حکم صادره به همان دادگاهی که رای را صادر کرده است، اعتراض خود را مطرح کند که به این نوع اعتراض، واخواهی می‎گویند.

ماده ۳۰۵ قانون آیین دادرسی دادگاه‎های عمومی و انقلاب در امور مدنی مقرر کرده است: «محکوم‎علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض کند. این اعتراض واخواهی نامیده می‎شود. دادخواست واخواهی در دادگاه صادرکننده حکم غیابی قابل رسیدگی است.»

مهلت تقدیم دادخواست واخواهی برای افرادی که ساکن ایران هستند، بیست روز و برای کسانی که مقیم خارج از کشورند، دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی است.

اما گاهی ممکن است فرد بنا به دلایلی نتواند ظرف مهلت مقرر قانونی، دادخواست واخواهی خود را تقدیم دادگاه صادرکننده رای کند. در این صورت، او باید ثابت کند که عدم طرح دعوا ظرف مهلت مقرر قانونی، به‎دلیل عذر موجه بوده است.

بر همین اساس ماده ۳۰۶ قانون آیین دادرسی دادگاه‎های عمومی و انقلاب در امور مدنی مقرر کرده است: «مهلت واخواهی از احکام غیابی برای کسانی که مقیم کشورند بیست روز و برای کسانی که خارج از کشور اقامت دارند دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود؛ مگر اینکه معترض به حکم ثابت کند عدم اقدام به واخواهی در این مهلت به دلیل عذر موجه بوده است. در این صورت باید دلایل موجه بودن عذر خود را ضمن دادخواست واخواهی به دادگاه صادرکننده رای اعلام کند. اگر دادگاه ادعا را موجه تشخیص داد، قرار قبول دادخواست واخواهی را صادر و اجرای حکم نیز متوقف می‎شود. جهات زیر عذر موجه محسوب می‎شود: مرضی که مانع از حرکت است؛ فوت یکی از والدین یا همسر یا اولاد؛ حوادث قهریه از قبیل سیل، زلزله و حریق که بر اثر آن تقدیم دادخواست واخواهی در مهلت مقرر ممکن نباشد و توقیف یا حبس بودن به نحوی که نتوان در مهلت مقرر دادخواست واخواهی تقدیم کرد.

تبصره ۱- چنانچه ابلاغ واقعی به شخص محکوم‎علیه میسر نباشد و ابلاغ قانونی به عمل آید، آن ابلاغ معتبر بوده و حکم غیابی پس از انقضای مهلت قانونی و قطعی شدن به موقع اجرای گذارده خواهد شد.

در صورتی که حکم، ابلاغ واقعی نشده باشد و محکوم‎علیه مدعی عدم اطلاع از مفاد رای باشد، می‎تواند دادخواست واخواهی به دادگاه صادرکننده حکم غیابی تقدیم کند. دادگاه بدوا خارج از نوبت در این مورد رسیدگی کرده و قرار رد یا قبول دادخواست را صادر می‌کند. قرار قبول دادخواست مانع اجرای حکم خواهد بود.

تبصره ۲- اجرای حکم غیابی، منوط به معرفی ضامن معتبر یا اخذ تامین متناسب از محکوم‎له خواهد بود؛ مگر اینکه دادنامه یا اجراییه به محکوم‎علیه غایب، ابلاغ واقعی شده و نامبرده در مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ دادنامه واخواهی نکرده باشد.

تبصره ۳- تقدیم دادخواست خارج از مهلت یادشده بدون عذر موجه قابل رسیدگی در مرحله تجدیدنظر برابر مقررات مربوط به آن مرحله است.»

حکم غیابی چیست؟

حکم غیابی، حکمی است که خوانده یا وکیل یا نماینده قانونی او در هیچ یک از جلسات دادگاه نباشند و دفاعیاتی نیز مطرح نکرده باشند. ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‎های عمومی و انقلاب در امور مدنی مقرر کرده است: «حکم دادگاه حضوری است، مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم‎مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و کتبی نیز دفاع نکرده یا اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد.»

طرح دادخواست واخواهی خارج از مهلت مقرر قانونی

همان‎گونه که عنوان شد، واخواهی نیز مانند سایر طرق اعتراض به رای، مقید به مهلت است که این مهلت برای کسی که مقیم ایران است، بیست روز و برای فردی که مقیم خارج از کشور است، دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی است. حال ممکن است خوانده‎ای که در دادگاه حضور نداشته و رای او غیابی صادر شده است، نتواند ظرف مهلت مقرر قانونی واخواهی کند. در این صورت او باید دادخواست خود را با ذکر عذر موجه و دلایل خود، تقدیم دادگاه صادرکننده رای کند.

دادگاه اگر عذر موجه وی را بپذیرد، قرار قبول دادخواست واخواهی را صادر می‎کند و اجرای رای نیز متوقف می‎شود تا نسبت به اعتراض انجام‎شده، تعیین تکلیف شود. اما اگر دادگاه عذر عنوان‎شده را موجه تشخیص ندهد، دادخواست واخواهی را رد می‎کند که البته می‎توان نسبت به این تصمیم تحت شرایطی تجدیدنظرخواهی کرد.

مستندات قانونی مرتبط با واخواهی خارج از مهلت

نظریه مشورتی اداره‎کل حقوقی قوه‎قضاییه

شماره نظریه: ۷/۹۷/۹۴۳ شماره پرونده: ۱۳۲۹-۱/۱۲۷-۹۶ تاریخ نظریه: ۱۰ تیر سال ۱۳۹۷:
احتراماً پیرو استعلام شماره ۹۰۱۶/۴۸۳/۳۴۰۰۱-۵/۶/۹۶ و عطف به پاسخ استعلام آن مرجع به شماره ۱۴۹۷/۹۶/۷ مورخ دوم مهر سال ۱۳۹۶ چنانچه دادخواست واخواهی خارج از مهلت واخواهی و خارج از مهلت تجدیدنظرخواهی و بدون اعلام عذر موجه تقدیم شده باشد، آیا دادگاه تکلیفی به تبادل نسخه ثانی واخواهی و ضمایم آن برای واخوانده دارد؟ یا آنکه به صرف تقدیم دادخواست واخواهی و خارج از مهلت واخواهی و خارج از مهلت تجدیدنظر و بدون اعلام عذر موجه و بدون نیاز به تبادل لوایح، مکلف به صدور قرار رد دادخواست واخواهی است. در فرض سؤال که دادخواست واخواهی خارج از مهلت واخواهی و خارج از مهلت تجدیدنظرخواهی و بدون اعلام عذر موجه داده شده است، چون مورد از موارد تلقی واخواهی به تجدیدنظرخواهی نیز محسوب نمی‌شود، دادگاه باید نسبت به رد دادخواست واخواهی اتخاذ تصمیم کند و در این حالت موجبی برای ابلاغ دادخواست مذکور و ضمایم آن به واخوانده و تبادل لوایح وجود ندارد.

شماره نظریه: ۲۹۶/۹۶/۷ شماره پرونده: ۶۹-۸۶۱/۱-۸۶ تاریخ نظریه: ۱۱ اردیبهشت سال ۱۳۹۶: نظر به اینکه خواهان‎ها در مرحله رسیدگی بدوی موفق به اخذ محکومیت غیابی خواندگان به الزام به تنظیم سند رسمی می‎شوند و سپس وکیل خواندگان در مهلت قانونی از رأی غیابی صادره واخواهی می‎کند، ولی در دادخواست واخواهی همه واخواندگان را طرف دعوی قرار نمی‎دهد که منجر به صدور قرار رد دعوی واخواهی می‎شود، متعاقباً وکیل خواندگان در مهلت قانونی ۲۰ روز پس از ابلاغ قرار رد دعوی واخواهی از رأی محکومیت اصلی درخواست تجدیدنظرخواهی می‎کند، آیا وکیل خواهان با وجود رد دعوی واخواهی می‎تواند در مهلت ۲۰ روز پس از ابلاغ این قرار نسبت به رأی محکومیت اصلی تجدیدنظرخواهی کند یا اینکه صرفاً می‎تواند نسبت به قرار رد دعوی واخواهی تجدیدنظرخواهی کند؟

چنانچه وکیل خواندگان به قرار رد دعوی واخواهی اعتراض کند و سپس در مرحله تجدیدنظر، اعتراض وی رد و قرار صادره از ناحیه دادگاه بدوی در خصوص واخواهی عیناً تأیید شود، آیا از تاریخ ابلاغ رأی دادگاه تجدیدنظر به وکیل خواندگان نامبرده ظرف ۲۰ روز پس از آن می‎تواند نسبت به اصل رأی محکومیت تجدیدنظرخواهی کند یا خیر؟

آیا اصولا و وفق مقررات حق تجدیدنظرخواهی پس از اتمام مرحله واخواهی چه به صورت صدور قرار و چه به صورت صدور حکم ماهوی شروع می‎شود یا اینکه در صورت صدور قرار رد واخواهی، خوانده صرفا حق اعتراض به قرار رد دعوی واخواهی را دارد و مهلت اعتراض به اصل رأی محکومیت قانوناً سپری شده است و نمی‎تواند در این مرحله این اعتراض را مطرح کند؟ در فرضی که قرار رد دادخواست واخواهی صادر شود، تجدیدنظرخواهی واخواهان نسبت به اصل حکم غیابی مذکور ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قرار رد واخواهی بلامانع است و آن‌ها محدود به اینکه فقط از قرار رد دادخواست واخواهی تجدیدنظرخواهی کنند، نیستند. چنانچه واخواهان به قرار رد دادخواست واخواهی اعتراض کنند و دادگاه تجدیدنظر اعتراض را مردود و قرار رد دادخواست واخواهی را تأیید کند، تجدیدنظرخواهی آن‌ها نسبت به رأی محکومیت اصلی ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی دادگاه تجدیدنظر راجع به تأیید قرار رد دادخواست واخواهی بلااشکال است.