وقتی همه چیز از بازی‌های ساده و تجربه های جسته و گریخته، توام با سرگرمی و تفریح شروع شد و کم کم جنبه های کاربردی یافت، وقتی اولین تجربه های "زندگی دوم" به مذاقمان خوش آمد، وقتی قطعات پازل واقعیت‌های مجازی، افزوده، ترکیبی، توسعه یافته، هوش مصنوعی، بلاکچین، اینترنت همه اشیا، اینترنت سه بعدی و... پا در عرصه همگرایی و پیوند نهادند، در واقع داستان متاورس، یعنی جهان مجازی و دیجیتالی پیش رو، شروع شده بود و اکنون به مدد تلاش‌های شرکت‌هایی مثل فیس بوک یا به بیانی همان متای جدید، می رود تا جنبه های جدی، عینی و کاربردی تر یابد.
از لحظه طرح بحث پروژه متاورس جهان در حال تجربه انقلاب دیجیتالی جدیدی است تا در بستر اینترنت سه بعدی بسیاری از رویاهای بشر جنبه تحقق به خود یابد.
جهان می رود تا بنای ارتباطات و تعاملات جدید خود را بر بستر جهانی کاملا دیجیتال و در پیوند و تعامل میان دنیای واقعی و مجازی بنا کند. جهانی که در آن بسیاری از چیزها نیازمند باز تعریفی جدید هستند، واژگانی چون مجازی، واقعی، فرواقعی، فراجهان، واقعیت، حقیقت، جهان سایه ها و... . این روزها، بسیاری از مفاهیم فلسفی نیاز به بازنگری دارند و بشر باید آماده درک و تجربه جهانهای متفاوت در همین جهان شود.
قطعه پازل بلاکچین که بسیاری از معادلات حوزه های مختلف از جمله حوزه پول و ارز دیجیتال را در حال تغییر دادن است، به یکی از ارکان جهان جدید در حال ساخت تبدیل شده و همه در تکاپوی سرمایه گذاری‌ها و سپرده گذاری و پس اندازهای دیجیتال هستند تا بتوانند در جهان دیجیتال آینده، صاحب، پول و ارز و زمین و مغازه و... دیجیتال باشند تا دست پیشی در تحولات مختلف داشته باشند یا حداقل از تحولات جهان جانمانند.
کسی از سرعت این تحولات آگاه نیست ولی شاید تا همین پنج سال آینده، بسیاری از ما مجبور شده باشیم با خیلی از مفاهیم و اصطلاحاتی که امروز فقط یک نام یا مفهومند، زندگی کنیم. شاید به بسیاری از سوادها و مهارت های نوین خواسته و ناخواسته مجهز و مَسلط شده باشیم و آموزه ها و تجربه های بسیاری نیز از انواع تعاملات و مراودات در جهان متاورسی کسب کرده باشیم.
این روزها بسیاری از برندها نه تنها در تکاپوی خریداری و ساخت خانه و زمین و شرکت و... دیجیتال هستند که اکثر سرمایه گذاری‌ها، تولیدات و خدماتشان را رنگ و بوی متاورسی می دهند.
برخی مالکان رسانه های اجتماعی و غول‌های فناوری‌های نوین، گاه به دنیای پیشین خود خدانگهدار می گویند و با ایجاد شرکت‌هایی بر پایه بلاکچین، دیجیتال محور و... ، به دنیای دیجیتال آتی ولی بسیار نزدیک سلام می گویند.
برخی از شرکت‌ها نیز پیش از سایرین رفته اند تا خط تولید محصولات و طراحی و تولید، لباس و... سه بعدی ویژه جهان جدید را راه اندازی کنند.
پوست اندازی و زایش نو در رونمایی و رخنمایی جهانهای جدید
جهان دارد نگاه و باورش را تغییر می دهد و گویا پوست اندازی یا زایشی جدید پیش رو داشته باشد. عاری از اینکه چقدر این جهان و اینگونه جهانها، ما، حریم خصوصی، امنیت فردی و خانوادگی و شغلی و غیره را به خطر خواهند انداخت یا اینکه چقدر مفید خواهند بود، به هر تقدیر جهان متاورسی چونان سونامی به سوی ما در حال حرکت است. آیا آماده ورود به این جهان هستیم؟ آیا به این جهان کوچ خواهیم کرد یا در برابر آن چه پیش روست مقاومت خواهیم کرد و این مقاومت تا کجا ادامه خواهد یافت؟
آیا سوادها و مهارت‌های فعلی ما برای مواجهه با جهان جدید کافی است؟ آیا خود، خانواده، کسب وکار و سازمانمان را برای این تحولات آشنا کرده ایم یا چونان کسانی که کنار ساحل ایستاده اند و بی هیچ مهارت یا وسیله ای برای شنا، مواجهه و... با سونامی، منتظرند ببیند کی سونامی به آنها خواهد رسید؟
چقدر آماده مواجهه با چنین تحولاتی هستیم از زاویه حوزه های مختلف، از جنبه های فردی تا جمعی، از زاویه قوانین، دستورالعملها، آداب و...؟
تجربه زندگی همزمان چندگانه
از هم اکنون باید شروع به آموختن و کسب مهارت کرد، چراکه فردا دیر خواهد بود. جهان متاورس و جهانهای مشابه آن، تحولات بسیاری را رقم خواهند زد و چه بسا ناچار شویم تا به طور همزمان دو خانه و زمین و... برای زندگی در دو جهان یا چند جهان موازی داشته باشیم و برای همگی نیز نیازمند برنامه ریزی، سرمایه گذاری و... خواهیم بود. دیگر زندگی در آینده، زندگی مدیریت خود، زمان، سرمایه ها و... در یک جهان نخواهد بود و باید اصول مدیریتی بسیاری را فرابگیریم. دیگر پس از مرگمان وارثان ما، تنها میراث دار اموال مادی و فیزیکی و معنوی ما نخواهند بود بلکه به لیست اموالشان، دارایی های مجازی و دیجیتال نیز اضافه خواهد شد.
شاید به زودی نه تنها باید به خواسته ها و نیازهای فرزندانمان در دنیای واقعی که حتی به نیازهای آنها در دنیای متاورسی نیز پاسخ دهیم و برای آنها خانه و خودرو و... دیجیتال تهیه کنیم.
با این نگاه، نه تنها باید مهارت‌های زندگی در دنیای واقعی که مهارت‌های زندگی در دنیای مجازی و دیجیتالی را نیز به آنها بیاموزیم.
سهم بیشتری از کیک ارتباطات ماشینی در بشقاب ارتباطات بشری
در همین رفت و آمد و تعاملهای میان جهانهای واقعی و دیجیتالی و مجازی، بشر می رود تا سهم بیشتری از کیک ارتباطات ماشینی را به بشقاب ارتباطاتش در جهان واقعی اختصاص دهد و تعاملاتش را نیز با ربات‌ها، ریزتراشها و فناوری‌های پوشیدنی و... بیش از پیش کند و به این حوزه ها وابسته تر از قبل شود.
زندگی چندجایی، همنشینی و تعامل و زندگی با ماشین‌ها و ربات‌ها، هوشمند و شخصی شدن هرچه بیشتر ارتباطات، تبلیغات، بازاریابی و...، طرح و نقشی جدید از زندگی و سبک زندگی شکل خواهد داد که در این مجال به ابعاد منفی و مثبت آن اشاره نمی شود.
سودای زندگی فرازمینی
این در حالی است که بشر برای زندگی در دیگر سیارات آماده می شود و زندگی فرازمینی و تعاملات فرازمینیان را در سر می پروراند.
و این سوال مکررا در ذهنمان شکل می گیرد که آیا آماده زندگی در چنین دنیا و جهان‌هایی هستیم؟ آیا مهارت‌ها و سوادهای لازم را کسب کرده ایم؟ برای زندگی در چنین شرایطی، به واقع به چه آموزه ها و مهارت‌ها و سوادهایی برای خود و خانواده، کسب و کار و سازمانمان نیازمندیم؟ لحظاتی را به آنچه غول‌های بزرگ فناوری جهان، مالکان رسانه های اجتماعی، بلاکچین و... برایمان تدارک می بینند بیاندیشیم.
آیا در جریان این تحولات آماده مواجهه با رسانه های جدید و وسایل ارتباطی نوین هستیم؟
قطعا به زودی فصل جدیدی از ارتباطات ناشی از انقلاب دیجیتالی آغاز می شود و اقتصاد اطلاعات و داده ها، داده کاوی، تجزیه و تحلیل داده ها، اطلاعات، رفتارها و...، معنایی پررنگ تر در تعاملات، تصمیمات و رفتارهای بشر خواهد یافت.
با همه بدبینی هایی که برخی به عدم تحقق جهان متاورس دارند، به یقین جهان با حرکت به سمت هرچه دیجیتالی و مجازی شدن، با هر وسعت و میزان و سطحی، تحولات نوین به خود خواهد دید، عاری از آنکه نام آن را چه بنامیم.
حتی اگر همه آنچه اشاره شد در زمان کوتاهی و به یکباره نیز رخ ندهند ولی بشر در پی تحقق آنها بوده و این مهم، چندان نیز دور نخواهد بود.
نکته مهم آنکه آنچه پیش روست زاییده و پیوند فناوری‌های سخت و نرمی است که بر سکان دغدغه ها، آرزوها و خلاقیت‌های بخشی از جامعه بشری شکل می یابند آنهم در شرایطی که صاحبان و مالکان اینگونه جهانها، بر ساکنان جهان خود می افزایند و قدرتمندتر می شوند و ساکنان این جهانها نیز در ازای تجربه های جدید بعضا اجتناب ناپذیر (جلوه داده شده)، اشکال و سطوح جدیدتر و بی مرزتر ارتباطات و تعاملات و... را درک کرده و در انها ایفای نقش خواهند کرد و با زیست مجازی خود هر لحظه خلق ارزش و اطلاعات برای این مالکان خواهند داشت که خود برابر است با ثروت و قدرت بیشتر برای صاحبان جهانهای مذکور.
ازقوانین تا دستورالعملی زیست مجازی در جهان های آتی
جهان می رود تا مالکان غول‌های فناوری‌های نوین و رسانه های اجتماعی را به مالکان جهانهای دیجیتالی و مجازی تبدیل کند و ما ناخواسته و خواسته، ساکنان این سرزمین‌ها خواهیم بود با آنچه از زیست مجازی، سبک زندگی، ارتباطات و تعاملات، قوانین و دستورالعمل ها و... برایمان تدارک دیده شده است. ما در حوزه های رسانه ای، ارتباطی، تبلیغی و... جدید، اشکالی جدید و پیشرفته تر، عمیقتر و پنهانی تر از دروازه بانی را شاهد خواهیم بود و تجربه خواهیم کرد.
دروازه بانی که وسعت آن نه تنها محتواها و اخبار و علائم، تصاویر و اشکال و اشیا و... که حتی حضور انسانها یا به نوعی آواتارها را نیز در برخواهد گرفت.
چنانچه امروز تجربه هایی از بسته شدن حساب‌های شخصی و... مان را در رسانه های اجتماعی به سبب بهانه هایی همچون نقض قوانین مالک آن رسانه شاهدیم شاید در آینده، ناقضان قوانین و... امکان ورود به گیت‌های جهانهای آتی از جمله جهان متاورس را از دید مالکان آنها را نیابند.
باید منتظر جهانهای آتی و قوانین و دستورالعملهای زیست در آنها بود، قوانینی که به ما می گویند چگونه شهروندان مجازی و دیجیتال شایسته ای باشیم، از پوشش و رفتار و زبان بدن و....، بایدها و نبایدها کدامند؟ محدودیت‌ها، محرومیت‌ها، تخلفات و جرایم و حقوق و... کدامند؟
باید آماده جهانهای ساخته شده جدیدی با همه قوانین خاصشان بود تا بتوان با رعايت آنها جواز حضور و فعالیت در این جهانها را یافت و داشت، بماند که این حضور چگونه و به چه قیمت و چه هزینه-فایده و مزایایی خواهد بود.
هرچند برخی بر این باورند که جهانهای مجازی آتی در بستر وب سه و به یاری بلاکچین ، در تلاش خواهند بود تا شکل تعاملات و مبادلات را کاملا شخصی و شخصی سازی کنند و از قید نظارت‌ها، اعمال نفوذها، دروازه بانی ها و... رهایی یابند.
حال باید دید که آیا به واقع این باور به تحقق می پیوندد یا خیر؟
* دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر ارتباطی
