رویکرد چین به کریدور زنگزور؛ قطعه ای از پازل «کمربند-جاده»

بین الملل تابناک: علیرغم مخالفت شدید ایران با ایجاد کریدور موسوم به زنگزور و اعلام «خط قرمز بودن» آن، قدرتهای برون منطقه ای منافعی برای خود در خصوص این کریدور متصور هستند.

اگرچه موضع گیری در خصوص این کریدور گاهی از زبان مقامات کشورهای برون منطقه ای کمتر شنیده شده است ولی محافل آکادمیک و رسانه ای این کشورها در خصوص آن موضع گیری شفاف و صریح داشته و دارند.

با این توضیح، باید توجه داشت که چین به صلح در قفقاز جنوبی و آزادسازی کامل مسیرهای تجاری علاقه مند است. کریدور زنگزور از منظر اتصال «کمربند-جاده» به قفقاز و اروپا برای پکن حائز اهمیت است.

این کریدور کوتاه ترین مسیر خشکی از چین به جنوب اروپا را فراهم می کند. کریدور میانی و زنگزور مسیر تجاری مهمی برای چین است. مسیر مواصلاتی که از چین شروع می شود و از آسیای مرکزی، دریای خزر، قفقاز جنوبی و ترکیه به اروپا می گذرد، یکی از کوتاه ترین و مطمئن ترین مسیرهای ارتباط شرق و غرب است.

حجم کالاهای مبادله شده بین چین و اتحادیه اروپا با تریلیون ها دلار اندازه گیری می شود. در حال حاضر کالاهای چینی از آسیای میانه عبور می کنند، در کشتی ها بارگیری می شوند و از دریای خزر به بندر آلات (Alat) منتقل می شوند. سپس کالاها از طریق راه آهن باکو - تفلیس - قارص به ترکیه و از آنجا به اروپا منتقل می شوند. این فرآیند 2 هفته طول می کشد. البته کالاهای اروپایی نیز در جهت مخالف به چین ارسال می شود.

کریدور زنگزور کوتاه ترین مسیر اتصال اتحادیه اروپا به چین است. این مسیر با توجه به روابط بین مسکو و تفلیس نسبت به مسیری که از قلمرو گرجستان می گذرد برای پکن قابل اعتمادتر است. در بحبوحه محاصره مسیرهای عرضه جهانی توسط روسیه، راه حل های معدودی برای حمل کالا از شرق به غرب وجود دارد و کریدور زنگزور به عنوان بهینه ترین راه حل در میان آنها مطرح است.

ایده مسیر زمینی از چین به اروپا یکی از موضوعاتی بود که پس از فروپاشی شوروی در دستور کار قرار گرفت. در ابتدا بازگشایی مسیر به دلیل موانع بوروکراتیک و مراحل پیچیده مرزی مسدود شد. بعدها، ظهور چین به عنوان یک قدرت اقتصادی بزرگ به این روند انگیزه داد.

در سال 2015، تقریباً 423 میلیارد دلار از صادرات 2.37 تریلیون دلاری چین به اروپا و 12.1 میلیارد دلار به کشورهای آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان) ارسال شد که بر اهمیت منطقه مسیر فرا اوراسیا برای چین تأکید می کند.

مسیر شمالی از طریق روسیه (با دور زدن آسیای مرکزی) حدود 13000 کیلومتر طول دارد و زمان کل مسیر حدود 16 روز است. بنابراین کوتاه ترین مسیر ارتباطی چین به اروپا از قلمرو قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، دریای خزر، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه می گذرد و مسافت کل را حداقل 3000 کیلومتر کاهش می دهد.

جدای از این، ابتکار چین «یک کمربند، یک جاده» برای منطقه قفقاز جنوبی از نظر تحقق پتانسیل های این منطقه در زمینه حمل و نقل ترانزیتی از اهمیت بالایی برای پکن برخوردار است. جمهوری آذربایجان یکی از اولین کشورهایی است که از این پروژه حمایت می کند. جمهوری آذربایجان نقش مهمی در حمل و نقل کالا از چین به اروپا و بالعکس دارد و مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر که از آذربایجان می گذرد با ابتکار چین «یک کمربند، یک جاده» سازگار است و طرف چینی به این کریدور از نظر حمل و نقل کانتینری علاقه زیادی نشان می دهد.

اگرچه از نظر تئوری، آسان‌ترین مسیر از طریق ایران است، اما به اعتقاد پکن تحریم‌های جاری و عدم تمایل آشکار به سرمایه‌گذاری در راه‌آهن ایران، اعتبار این گزینه را تضعیف می‌کند.

کریدور میانی یک سیستم حمل و نقل ریلی و کشتی است که از چین شروع می شود، از قزاقستان (ترکمنستان نیز می تواند قلمرو خود را ارائه دهد)، دریای خزر، قفقاز جنوبی (آذربایجان و گرجستان) و ترکیه می گذرد و تا کشورهای اتحادیه اروپا گسترش می یابد. این پروژه ای است که دولت ترکیه به دنبال آن است و کوتاهترین مسیر اتصال چین به اروپاست.

در صورت استفاده از کریدور زنگزور، مسیر جدید حتی کوتاهتر می شود. به همین منظور، ترکیه در سال 2015 یادداشت تفاهمی با چین امضا کرد تا پیوندی بین ابتکار «کریدور میانی» و طرح «یک کمربند یک جاده» ایجاد کند. ترکیه می‌تواند به بازارهای صادراتی دسترسی پیدا کند و به یک مرکز لجستیکی برای تجارت اتحادیه اروپا و چین تبدیل شود، در حالی که با مسائل بی‌ثباتی منطقه‌ای در مناطق شرقی سروکار دارد. حمایت ترکیه از حل مناقشه قره باغ کوهستانی نیز یکی از عناصر این سیاست است. ترکیه یک شریک تجاری مهم برای کشورهای آسیای مرکزی محسوب می شود.

دلیل اصلی ترجیح ترکیه به این پروژه، افزایش گردش مالی با کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی و همچنین با چین است. در این راستا مسیر جنوب از ایران دیگر از منظر آنکارا مساعد تلقی نمی شود.

زمانی که سفیر چین در باکو در سال 2021 با وزیر اقتصاد جمهوری آذربایجان دیدار کرد برخی رسانه ها اظهارات منتسب به سفر چین در خصوص کریدور زنگزور را زیر سوال بردند.

این در حالی بود که برخی رسانه های جمهوری آذربایجان و غربی از جمله آسوشیتدپرس عنوان کرده بودند که سفیر چین در دیدار با وزیر اقتصاد جمهوری آذربایجان گفته است که کریدور زنگزور به پروژه حمل و نقل «یک کمربند، یک جاده» چین کمک خواهد کرد.

با این وجود تکذیبی هم از طرف چین در این خصوص صورت نگرفته بود.

با وجود مزیت تجاری و اقتصادی، این کریدور می تواند ناتو را به مرزهای غرب چین گسترش دهد.

اما رسانه های رسمی چین از جمله «چاینا دیلی» بر مزایای اقتصادی و تجاری کریدور زنگزور متمرکز هستند. این روزنامه در گزارش در خصوص این کریدور می نویسد: «راه‌اندازی یک کریدور حمل‌ونقل جدید (زنگزور) می‌تواند مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر را به یک اولویت برای حمل و نقل کالاهای چین به اروپا در چارچوب طرح کمربند و جاده تبدیل کند و مسیر دوم قفقاز جنوبی به اروپا را برای پکن فراهم کند: از طریق جنوب. و از آنجایی که کنترل ارتباطات حمل و نقل توسط گاردهای مرزی روسیه انجام خواهد شد، این امر به عنوان حفاظت بیشتر برای کالاهای چینی به مقصد اروپا عمل می کند.»

به اعتقاد این روزنامه افتتاح این کریدور نه تنها می تواند به نفع آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، روسیه، ایران، بلکه در وهله اول کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه - چین باشد.